Tarnów (gmina wiejska)
Tarnów – gmina wiejska w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie tarnowskim.
| gmina wiejska | |||||||
 Siedziba Urzędu Gminy Tarnów. Ulica Krakowska. | |||||||
| |||||||
| Państwo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||
| Powiat | |||||||
| TERC |
1216092 | ||||||
| Siedziba | |||||||
| Wójt | |||||||
| Powierzchnia |
82,7[1] km² | ||||||
| Populacja (31.12.2023) • liczba ludności |
| ||||||
| • gęstość |
319 osób/km²[1] os./km² | ||||||
| Nr kierunkowy |
(+48) 14 | ||||||
| Tablice rejestracyjne |
KTA | ||||||
Adres urzędu: ul. Krakowska 1933-100 Tarnów | |||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||
 50°01′N 20°59′E/50,012500 20,988333
| |||||||
| Strona internetowa | |||||||
| Biuletyn Informacji Publicznej | |||||||
.png)
Do gminy wiejskiej Tarnów nie należy jej siedziba – miasto Tarnów, stanowiące oddzielną gminę miejską Tarnów.
Według danych z 31 grudnia 2023[4] gminę zamieszkiwało 26 374 osób, tym samym była 3. najludniejszą gminą wiejską w województwie małopolskim[5].
Historia
edytujPrzed wiekami, jak wynika z badań archeologicznych, prowadzonych m.in. przez archeologa z Tarnowca, Jerzego Okońskiego, teren obecnej gminy Tarnów, był miejscem pierwszego osadnictwa w tym rejonie. W Zawadzie odkryto największe w Polsce południowej wczesnośredniowieczne grodzisko, a w Tarnowcu miejsce, na którym pierwotnie znajdowała się osada Tarnów Mały. Z czasem, miasto Tarnów powstało na obecnie zajmowanym terenie. Z terenem gminy graniczy także średniowieczny zamek Leliwitów Tarnowskich, którego ruiny znajdują się na północnych zboczach Góry Św. Marcina. O bogatej historii tej ziemi świadczą jednak nie tylko liczne stanowiska archeologiczne, ale także wspaniałe zabytki, zaskakujące różnorodnością stylów, począwszy od gotyku, przez barok po klasycyzm, co szczególnie przejawia się w architekturze budowli sakralnych.
Zabytki
edytuj
.jpg)
Obiekty wpisane do rejestru zabytków województwa małopolskiego[6]:
Zabytki sakralne
edytujKościół św. Marcina Biskupa w Zawadzie
Gotycki, drewniany kościół w Zawadzie, zbudowany w XV wieku, a następnie przebudowany w XVI wieku. Świątynia konstrukcji zrębowej, kryta gontem[7]. We wnętrzu świątyni znajdują się m.in. barokowy ołtarz z 16-wiecznym obrazem przedstawiającym św. Marcina, późnogotyckie płaskorzeźby oraz krucyfiks z XVI wieku.
Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Porębie Radlnej
Murowany z cegły, neogotycki i neoromański kościół w Porębie Radlnej, zbudowany w latach 1904–1905. Świątynia z trójnawową orientowaną bazyliką z transeptem oraz trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Wnętrze urządzone jest głównie w stylu neogotyckim[8].
Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbylitowskiej Górze
Kościół w Zbylitowskiej Górze ufundowany przez Mikołaja Zbylitowskiego w 1464. Doszczętnie zniszczony podczas ostrzału w czasie I wojny światowej. Odbudowany w latach 1916–1922 z wykorzystaniem zachowanych murów prezbiterium, zakrystii i kaplicy. Najcenniejszym zabytkiem wyposażenia kościoła jest alabastrowa płyta nagrobna z XVI w., z leżącą postacią jednego ze Zbylitowskich. Przy kościele wolno stojąca, murowana dzwonnica z półkolistymi arkadami w wyższej kondygnacji[9].
Dwory
edytujDwór w Zbylitowskiej Górze
W skład zespołu dworsko-parkowego w Zbylitowskiej Górze wchodzą dwór, oranżeria, oficyna oraz park. Murowany dwór w stylu klasycystycznym został wybudowany dla Franciszka Moszczeńskiego po roku 1830, później był siedzibą rodu Żabów[10]. Obiekt parterowy, dwutraktowy z portykiem o sześciu filarach od frontu. Na zwieńczeniu widoczne są kartusze z herbami Nałęcz i Szreniawa.
Dwór w Zgłobicach
Dwór w Zgłobicach otoczony jest parkiem z aleją dojazdową obsadzoną kasztanami[11]. Dwór w stylu klasycystycznym zbudowano w XIX wieku, jest to budynek murowany, parterowy, w części podpiwniczony. W skład zespołu dworsko-parkowego wchodzą też dwie oficyny z XIX wieku.
Cmentarze wojenne
edytujZ okresu I wojny światowej
edytuj- cmentarz wojenny nr 175 w Porębie Radlnej
- cmentarz wojenny nr 180 w Tarnowcu
- cmentarz wojenny nr 196 w Koszycach Małych
- cmentarz wojenny nr 198 w Błoniu
- cmentarz wojenny nr 204 w Woli Rzędzińskiej
- cmentarz wojenny nr 205 w Jodłówce-Wałkach
Z okresu II wojny światowej
edytuj- cmentarz wojenny Buczyna – miejsce masowych egzekucji i pochówku ofiar zbrodni wojennej. Cmentarz znajduje się w lesie Buczyna w Zbylitowskiej Górze. W 1998 roku urządzono tu ścieżkę upamiętniającą tragiczne wydarzenia z czasów II wojny światowej[12].
Plebania w Zbylitowskiej Górze
edytujBudynek plebanii parafii w Zbylitowskiej Górze. Murowany dwukondygnacyjny budynek nakryty dwuspadowym dachem wzniesiony na przełomie XV i XVI wieku[13]. Na początku XVIII wieku w budynku działał zbór braci polskich[14].
Położenie geograficzne
edytujUkształtowanie terenu gminy jest bardzo zróżnicowane, gdyż jej południowa część znajduje się na obszarze Pogórza Karpackiego, natomiast część północna – na obszarze równinnej Kotliny Sandomierskiej. Granicą między tymi regionami geograficznymi są międzynarodowe trakty: droga nr 4 i równoległą do niej trakcja kolejowa, łączące wschodnią i zachodnią granice Polski[15].
Struktura powierzchni
edytujWedług danych z roku 2002[16] gmina Tarnów ma obszar 82,81 km², w tym:
- użytki rolne: 71%
- użytki leśne: 13%
Gmina stanowi 5,85% powierzchni powiatu.
Demografia
edytujPłeć i gęstość zaludnienia
edytujDane z 31 grudnia 2017 roku[17]
| Opis | Ogółem | Mężczyźni | Kobiety | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 25 909 | 100 | 13 136 | 50,7 | 12 773 | 49,3 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
311 | 158 | 153 | |||
Liczba ludności
edytuj- 1995 – 19 578
- 1996 – 19 734
- 1997 – 20 045
- 1998 – 20 298
- 1999 – 21 205
- 2000 – 21 403
- 2001 – 21 679
- 2002 – 21 914
- 2003 – 22 233
- 2004 – 22 676
- 2005 – 22 945
- 2006 – 23 180
- 2007 – 23 384
- 2008 – 23 492
- 2009 – 23 788
- 2010 – 24 070
- 2011 – 24 541
- 2012 – 24 844
- 2013 – 25 052
- 2014 – 25 254
- 2015 – 25 557
- 2016 – 25 709
- 2017 – 25 909
- 2018 – 26 028
- 2019 – 26 202
- 2020 – 26 224
- 2021 – 26 405
- 2022 – 26 359
- 2023 – 26 417 [18]
Wykres zmian liczby ludności
edytuj
Miejscowości i sołectwa
edytujW gminie Tarnów znajduje się 14 miejscowości i 15 sołectw. Są to:
- Biała,
- Błonie,
- Jodłówka-Wałki,
- Koszyce Małe,
- Koszyce Wielkie,
- Łękawka,
- Nowodworze,
- Poręba Radlna,
- Radlna,
- Tarnowiec,
- Wola Rzędzińska (2 sołectwa),
- Zawada,
- Zbylitowska Góra,
- Zgłobice.
Do gminy Tarnów nie należy miasto Tarnów, stanowiące oddzielną gminę miejską Tarnów.
Sąsiednie gminy
edytujZ gminą Tarnów sąsiadują następujące gminy:
Transport publiczny
edytujNa terenie gminy Tarnów kursuje 10 linii autobusowych. Do Białej kursuje linia nr 3 (miejska), a pozostałe są obsługiwane w ramach Gminnej Komunikacji Publicznej. System GKP na terenie gminy składa się z 9 linii autobusowych: T08, T10, T13, T22, T24, T25, T27, T29 oraz T39.
Przypisy
edytuj- ↑ a b Gmina Tarnów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-11-27], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31.12.2019. GUS, 2020. [dostęp 2020-10-17].
- ↑ a b Urząd statystyczny w Krakowie
- ↑ Gmina Tarnów (małopolskie) » mapy, GUS, nieruchomości, noclegi, szkoły, regon, kody pocztowe, wypadki drogowe, bezrobocie, wynagrodzenie, zarobki, tabele, edukacja, demografia, przedszkola [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-06-26] (pol.).
- ↑ Lista gmin w Polsce (spis gmin, mapa gmin, liczba ludności, wyszukiwarka, gminy miejskie, wiejskie i miejsko-wiejskie) [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-06-26] (pol.).
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie.
- ↑ Marek Sztorc, Zawada, kościół św. Marcina [online], www.tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Marek Sztorc, Poręba Radlna, kościół śś. Piotra i Pawła [online], tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Marek Sztorc, Zbylitowska Góra, kościół Podwyższenia Krzyża Świętego [online], tarnowskiekoscioly.net [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Zbylitowska Góra – dwór Żabów [online], eksploratorzy.com.pl [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Historia Dworu w Zgłobicach, „Hotel Dwór Prezydencki w Zgłobicach” [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Las Buczyna – miejsce egzekucji i pochówku ofiar Zagłady [online], www.sztetl.org.pl [dostęp 2017-09-09] (pol.).
- ↑ Ciąg dalszy dobrych informacji - odnowa zabytków za rządowe pieniądze [online], www.gmina.tarnow.pl [dostęp 2024-01-12].
- ↑ Marek Kołdras, Góra Zbylitowskich i Żabów [online], 6 grudnia 2023 [dostęp 2024-01-12] (pol.).
- ↑ http://www.gmina.tarnow.pl/sesje/2008/strategia_2008-15.pdf.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Gmina Tarnów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2019-12-13], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Gmina Tarnów w liczbach, - Polska w liczbach [dostęp 2019-04-07 liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Gmina Tarnów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15], liczba ludności na podstawie danych GUS.