Szmaragd

Szmaragd – przezroczysta do przeświecającej odmiana berylu, kamień szlachetny o zielonej barwie.

Szmaragd

Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny	Be 3Al 2[Si 6O 18]
Twardość w skali Mohsa	7,5–8,0
Przełam	muszlowy lub nierówny
Łupliwość	niewyraźna
Pokrój kryształu	słupkowy, pryzmatyczny, promienisty, ziarnisty, zwarty, trapiche, kolumnowy, rzadko tabliczkowy
Układ krystalograficzny	heksagonalny
Właściwości mechaniczne	kruchy
Gęstość	2,63–2,80 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	zielona
Rysa	biała
Połysk	szklisty, żywiczny
Współczynnik załamania	1,565-1,602 jednoosiowy (-)
Inne	dwójłomność: 0,005-0,01 pleochroizm: (słaby do wyraźnego) od niebieskiego do żółtozielonego fluorescencja: zwykle brak dyspersja: 0,014 (niska)

Nazwa

Nazwa minerału pochodzi od greckiego słowa „smaragdos” i łacińskiego "smaragdus", oznaczających „zielony”. W starożytności nazwa ta obejmowała zapewne wszystkie minerały o zielonym zabarwieniu. Niezmiernie rzadką odmianą szmaragdu jest trapiche.

Właściwości

Szmaragd, jako odmiana berylu, posiada większość jego właściwości fizykochemicznych. Zbudowany jest z krzemianu glinu i berylu, któremu zieloną barwę nadają domieszki chromu, rzadziej wanadu, który barwi wtedy szmaragd na kolor nieco oliwkowy. Pod wpływem ogrzewania barwa zmienia się – proces ten następuje w temperaturze 700–800°C.

Najczęstsze formy berylu to sześcioboczne słupy i dwuściany podstawowe, natomiast podwójne piramidy są spotykane rzadziej. Zwykle występuje w postaci pojedynczych kryształów, ale może również tworzyć skupienia pręcikowe.

Barwa w szmaragdach jest często rozłożona nierównomiernie. Przezroczystość stanowi cechę dość rzadką (często szmaragdy są mętne wskutek inkluzji), pożądaną w jubilerstwie i charakteryzuje tylko kamienie najwyższej jakości.

Rzadko tworzy formy zbliźniaczone, nie wykazuje luminescencji oraz nie jest radioaktywny. Nierozpuszczalny w kwasach.

W zależności od złoża, w szmaragdach mogą występować drobne różnice we właściwościach fizycznych – zwłaszcza w gęstości i współczynniku załamania światła.

Często zawiera różnorodne inkluzje gazowe, ciekłe i mineralne. Inkluzje mineralne najczęściej reprezentowane są przez kalcyt, piryt i biotyt, a niekiedy także przez tremolit, aktynolit, turmalin, epidot, apatyt, tytanit, rutyl, talk, dolomit, albit, granat oraz hematyt. Na przykład w kryształach szmaragdów uralskich, południowo-afrykańskich i indyjskich występują blaszki biotytu i igiełki aktynolitu.

Szmaragdy współwystępują m.in. z kalcytem, pirytem, apatytem, kwarcem, albitem, biotytem, a także rubinem i turmalinem.

Występowanie

Szmaragdy powstają, kiedy magma pod dużym ciśnieniem przenika w skały ulegające przeobrażeniom. Złoża znaleźć można w pegmatytach, marmurach dolomitycznych, łupkach łyszczykowych (np. w dolinie Habach w austriackich Alpach, na Uralu w pobliżu rzeki Takowaja i w Brazylii), w łupkach biotytowych, łupkach ilastych, w zmetamorfizowanym wapieniu i w hydrotermalnych żyłach węglanowych (np. w rejonie Muzo i Chivor w Kolumbii oraz w Pakistanie). Ważniejsze złoża szmaragdów znajdują się także na Madagaskarze, w Stanach Zjednoczonych (Maine, Karolina Północna), Afryce Wschodniej, Indiach, Pakistanie, Australii, Namibii, we Włoszech, na Ukrainie i w RPA, w północnym Transwalu.

Szmaragdy wydobywa się niemal wyłącznie wprost ze skały macierzystej – złoża aluwialne nie powstają, ze względu na gęstość kamieni, która jest zbliżona do gęstości kwarcu.

Zastosowanie

Szmaragd jest szeroko wykorzystywany w jubilerstwie, jako kamień centralny w pierścionkach i wisiorkach. Bywa także wykorzystywany do rzeźb i wyrobów rękodzielniczych. Najczęściej stosuje się dla niego szlif fasetkowy, kaboszonowy (w przypadku mętnych okazów), szmaragdowy i szlif brylantowy.

Galeria

• 
  Okaz na matriksie z Kolumbii
• 
  szlifowany okaz szmaragdu
• 
  zrost intensywnie zielonych kryształów na kwarcu z Zambii
• 
  Kryształ szmaragdu na pirycie