Wikipedia

Szczur polinezyjski

gatunek gryzonia

Szczur polinezyjski[49], szczur pacyficzny (Rattus exulans) – gatunek ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae). Jest trzecim pod względem zasięgu występowania gatunkiem szczura, po szczurze wędrownym i szczurze śniadym. Pochodzi z Azji Południowo-Wschodniej, ale rozpowszechnił się na większości wysp Polinezji, w Nowej Zelandii, Fidżi, a nawet na Hawajach. Łatwo aklimatyzuje się do różnych typów środowiska przyrodniczego, od łąk po lasy. Jego występowanie jest jednak najczęściej blisko związane z człowiekiem, co spowodowane jest łatwym dostępem do pożywienia. W rezultacie gatunek stał się głównym szkodnikiem prawie we wszystkich regionach, w których występuje.

Szczur polinezyjski
Rattus exulans[1]
(Peale, 1848)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Nadgromada

żuchwowce

Gromada

ssaki

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

myszowate

Podrodzina

myszy

Plemię

Rattini

Rodzaj

szczur

Gatunek

szczur polinezyjski

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[48]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Zasięg pierwotnego występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia

edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1848 roku amerykański przyrodnik Titian Ramsay Peale, nadając mu nazwę Mus exulans[2]. Holotyp pochodził z wyspy Tahiti, z Wysp Towarzystwa, należących do Francji[50].

Rattus exulans należy do grupy gatunkowej exulans, taksonu siostrzanego grupy gatunkowej rattus[51]. Ostatnie badania genetyczne wykazały, że R. exulans jest blisko spokrewniony z R. everetti, przy czym inne analizy wykazały, że R. everetti jest spokrewniony z Limnomys i Tarsomys[51]. R. exulans prawdopodobnie rozprzestrzenił się wraz ze wczesnymi żeglarzami i mógł zostać wprowadzony na wiele wysp jako źródło pożywienia[51]. Szczątki subfosylne zostały znalezione na całym obszarze jego pierwotnego występowania, a ostatnio także w miejscach, w które został introdukowany[51]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[51].

Etymologia

edytuj
  • Rattus: łac. rattus „szczur”[52].
  • exulans: łac. exsulans lub exulans, exulantis „wędrowny”, od exsulare „być wygnanym, wygnaniec”, od exsul „wygnanie”[53].

Morfologia

edytuj

Wyglądem przypomina inne szczury, jak np. szczura wędrownego czy śniadego. Ma duże, okrągłe uszy, szpiczasty pysk, czarno-brązową sierść z jaśniejszym brzuchem, ale stosunkowo małe nogi. Wyróżniającą cechą jego wyglądu są ciemne wierzchnie części tylnych nóg w pobliżu kostki; reszta łapy jest blada. Ma smukłe, wydłużone ciało. Długość ciała (bez ogona) 75–165 mm, długość ogona 102–197 mm, długość ucha 15–18 mm, długość tylnej stopy 21–30 mm; masa ciała 23–60 g[54]. Jest nieco mniejszy od wspomnianych gatunków szczurów, a także mniej agresywny[55]. Osobniki w populacjach występujących dalej od równika mają większe rozmiary, niż te żyjące w cieplejszym klimacie. Samica szczura polinezyjskiego ma osiem par sutków[56]. Kariotyp wynosi 2n = 42 i FN = 62[54].

Zasięg występowania i środowisko

edytuj
 
Przypuszczalnie szczur polinezyjski przyczynił się do wylesienia Wyspy Wielkanocnej

Szczur polinezyjski jest rozpowszechniony w Azji Południowo-Wschodniej i Oceanii. Wywodzi się z Azji, gdzie naturalnie występuje we wschodnim Bangladeszu, Mjanmie, Tajlandii, Kambodży, Laosie, Wietnamie, Malezji i Indonezji. Wraz z człowiekiem dostał się na Archipelag Malajski, Filipiny, Nową Gwineę, Australijskie wyspy Adele i Murray (nie stwierdzono go na kontynencie), a także bardzo wiele wysp Oceanii, w tym Nową Zelandię i Hawaje. Nie wiadomo, czy populacja z Tajwanu jest rodzima, czy reprezentuje jeszcze jeden przykład przybycia szczura wraz z człowiekiem[48][50].

Gatunek ten zamieszkuje różnorodne środowiska i ma duże zdolności adaptacyjne. W lasach pierwotnych jest zwykle rzadki, chyba że żyje w nich niewiele rodzimych gryzoni, jak na Negros w Filipinach. W Azji występuje w suchych lasach tropikalnych i subtropikalnych, oraz w lasach mangrowych. Jest spotykany w środowisku zaburzonym i przekształconym przez ludzką działalność. Wchodzi do domów, spichlerzy i na plantacje. Zwykle jest spotykany do 1000 m n.p.m.[48][56]

Zasiedlenie Polinezji

edytuj

Szczur polinezyjski nie potrafi pływać na dłuższych dystansach i dlatego jest uważany za znamienny wskaźnik migracji ludności na obszarze Pacyfiku, jako przypadkowo zawleczony lub celowo introdukowany na wyspy, które zostały zasiedlone. Gatunek ten miał udział w wyginięciu wielu zwierząt wysp Pacyfiku, w tym rodzimych gatunków ptaków i owadów, albowiem gatunki te ewoluowały przy jednoczesnym braku ssaków i nie radziły sobie z presją drapieżnictwa wywieraną przez szczury. Gryzonie także zjadają nasiona, owoce i liście roślin, przyczyniając się do przekształcania środowiska[55]. Zasugerowano, że szczur ten mógł odegrać rolę w całkowitym wylesieniu Wyspy Wielkanocnej poprzez zjadanie orzechów tamtejszych palm Paschalococos disperta, co uniemożliwiło proces odradzania się lasu[57]. Szacuje się, że liczba szczurów na wyspie mogła wynosić nawet 3,1 mln osobników[58].

Nowa Zelandia

edytuj

Szczątki szczura polinezyjskiego z Nowej Zelandii odkryte w latach 90. XX w. były datowane na ponad 2000 lat, czyli znacznie wcześniej niż przyjęte daty przybycia Polinezyjczyków na Nową Zelandię[59][50]. Datowanie to zostało jednak podane w wątpliwość, a późniejsze badania wykazały, że szczur został introdukowany na dwie główne wyspy Nowej Zelandii około roku 1280 n.e.[60] Gryzonie z Nowej Zelandii są najbliższe genetycznie szczurom polinezyjskim z Tahiti i Wysp Cooka, co wskazuje, że stamtąd właśnie przybyły i szczury, i Maorysi[55]. Do przybycia Europejczyków szczury polinezyjskie były pospolite na całym archipelagu, obecnie nie występują na Wyspie Północnej[48][55]. Nowozelandzki Department of Conservation planuje wytępienie szczurów na mniejszych wyspach archipelagu, przy zachowaniu głównej populacji gryzoni na Wyspie Południowej, ze względu na naukowe i kulturowe znaczenie tych zwierząt[55].

W języku maori szczur polinezyjski nosi nazwę kiore. Gryzonie te występują w maoryskich legendach, przysłowiach, nazwach geograficznych i przyrodniczych. Przed kontaktem z Europejczykami Maorysi polowali na nie, a ich futra były używane do sporządzania tradycyjnych strojów. Pieczone mięso szczura zakonserwowane we własnym tłuszczu było uważane za przysmak, przeznaczane jako dar dla szczególnych gości i wymieniane między plemionami przy różnych okazjach. W odróżnieniu od europejskich szczurów, kiore nie przenosiły chorób, którymi mógł się zarazić człowiek[55][61].

Zachowanie

edytuj

Szczur polinezyjski, podobnie jak większość szczurów, prowadzi nocny tryb życia i biegle się wspina, często gniazdując na drzewach.

Rozród trwa cały rok, szczyt intensywności przypada na lato i wczesną jesień. W Nowej Zelandii ciąża trwa 19–21 dni. Samica wydaje na świat średnio 4 mioty liczące po 4 młode (zależy to od pogody, dostępności pokarmu i innych czynników). Młode są karmione przez matkę przez 2 do 4 tygodni, osiągają dojrzałość seksualną w 8–12 miesiącu życia. W naturze gryzonie te żyją około roku, w niewoli do 15 miesięcy[56].

Dieta

edytuj

Szczur polinezyjski jest wszystkożerny. Odżywia się nasionami, owocami, liśćmi, korą, owadami, pająkami, jaszczurkami, jajami ptaków i pisklętami. Zaobserwowano, że szczury często chowają porcję pożywienia w bezpieczne miejsce (szczególnie dotyczy to łupin ziarna) lub magazynują określone pokarmy. Zachowanie takie nie tylko chroni je przed drapieżnikami, ale także przed deszczem i innymi szczurami. Te kryjówki łupin są często znajdowane pośród drzew, w pobliżu korzeni, w pęknięciach pnia, a nawet na szczycie konarów. Na przykład w Nowej Zelandii takie kryjówki znajdowane są pod stertą skał czy zrzuconych liści palmy Rhopalostylis sapida.

Na Hawajach szczury polinezyjskie żerowały na plantacjach cukrowca lekarskiego, niszcząc zbiory. Do ograniczenia ich populacji plantatorzy sprowadzili mangusty małe[56]. Mangusty, choć żywią się także szczurami, zabijają wiele rodzimych gatunków ptaków i innych zwierząt, i poczyniły znaczne spustoszenia w faunie Hawajów[62].

Populacja

edytuj

Szczur polinezyjski jest szeroko rozpowszechniony i pospolity. Nie są znane zagrożenia dla gatunku, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje go za gatunek najmniejszej troski[48].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rattus exulans, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c T.R. Peale: Mammology. W: United States Exploring Expedition: United States Exploring Expedition. During the year 1838, 1839, 1840, 1841, 1842. Under the command of Charles Wilkes, U.S.N.. Cz. 8: Mammalia and ornithology. Philadelphia: Printed by C. Sherman, 1848, s. 47–49. (ang.).
  3. ↑ E. Blyth. Report of Curator, Zoological Department, for February to May meetings, 1859. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 28, s. 295, 1859. (ang.). 
  4. ↑ A. Milne-Edwards: Recherches pour servir à l’histoire naturelle des mammifères: comprenant des considérations sur la classification de ces animaux. Cz. 1. Paris: G. Masson, 1872, s. 291 (przypis). (fr.).
  5. ↑ E.R. Alston. On the rodents and marsupials collected by the Rev. G. Brown in Duke-of-York Island, New Britain, and New Ireland. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1877, s. 123, 1877. (ang.). 
  6. ↑ E.P. Ramsay. Descriptions of two supposed new species of Mus and of a Pteropine Bat, of a new genus, from the Duke of York Island. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. 2, s. 15, 1877. (ang.). 
  7. ↑ F.W. Hutton. Note by Prof. Hutton. „Transactions and proceedings of the New Zealand Institute”. 11, s. 344, 1878. (ang.). 
  8. ↑ a b F.A. Jentink. On some hitherto undescribed species of Mus in the Leyden Museum. „Notes from the Leyden Museum”. 2, s. 15, 1880. (ang.). 
  9. ↑ O. Thomas. Description of a new Species of Mus from the Fiji Islands. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1880, s. 12, 1880. (ang.). 
  10. ↑ F.A. Jentink: II. Rodentia, Insectivora, Chiroptera. W: M. Weber: Zoologische Ergebnisse einer reise in Niederländisch Ost-Indien. Cz. 1. Leiden: E.J. Brill, 1890, s. 120. (ang. • niem.).
  11. ↑ O. Thomas. On mammals from Celebes, Borneo, and the Philippines recently received at the British Museum. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth Series. 18, s. 249, 1896. (ang.). 
  12. ↑ O. Thomas. On the mammals obtained by Mr. John Whitehead during his recent expedition to the Philippines. „Transactions of the Zoological Society of London”. 14 (6), s. 403, 1897. (ang.). 
  13. ↑ G.S. Miller. Mammals collected by Dr. W.L. Abbott on islands in the North China Sea. „Proceedings of the Washington Academy of Sciences”. 2, s. 213, 1900. (ang.). 
  14. ↑ G.S. Miller. A new name for Mus obscurus Miller. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 14, s. 178, 1901. (ang.). 
  15. ↑ G.S. Miller. Mammals collected by Dr. W.L. Abbott on the coast and islands of northwest Sumatra. „Proceedings of the United States National Museum”. 26, s. 460, 1903. (ang.). 
  16. ↑ Mearns 1905 ↓, s. 445.
  17. ↑ Mearns 1905 ↓, s. 446.
  18. ↑ Mearns 1905 ↓, s. 447.
  19. ↑ Mearns 1905 ↓, s. 448.
  20. ↑ M.W. Lyon. Mammals of Banka, Mendanau, and Billiton Islands, between Sumatra and Borneo. „Proceedings of the United States National Museum”. 31, s. 596, 1906. (ang.). 
  21. ↑ J.A. Allen. Mammals from Palawan Island, Philippine Islands. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 28 (3), s. 14, 1910. (ang.). 
  22. ↑ J.A. Allen. Mammals collected in the Dutch East Indies by Mr. Roy C. Andrews on the cruise of the ‘Albatross’ in 1909. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 30 (13), s. 336, 1911. (ang.). 
  23. ↑ Hollister 1911 ↓, s. 89.
  24. ↑ Hollister 1911 ↓, s. 90.
  25. ↑ Hollister 1913 ↓, s. 319.
  26. ↑ Hollister 1913 ↓, s. 320.
  27. ↑ Hollister 1913 ↓, s. 321.
  28. ↑ a b Hollister 1913 ↓, s. 322.
  29. ↑ H.Ch. Robinson & C.B. Kloss. Preliminary Diagnoses of some New Species and Subspecies of Mammals and Birds Obtained in Korinchi, West Sumatra, Feb.—June 1914. „Journal of the Straits Branch of the Royal Asiatic Society”. 73, s. 274, 1916. (ang.). 
  30. ↑ W. Stone. The Hawaiian rat. „Occasional Papers of Bernice P. Bishop Museum”. 3 (4), s. 260, 1917. (ang.). 
  31. ↑ Miller i Hollister 1921 ↓, s. 68.
  32. ↑ Miller i Hollister 1921 ↓, s. 69.
  33. ↑ H.Ch. Robinson & C.B. Kloss. A new Rat from mountains of East Java. „Journal of the Federated Malay States Museums”. 13, s. 209, 1927. (ang.). 
  34. ↑ F. Kopstein. Rattus concolor otteni, nomen novum. „Geneeskundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië”. 1, s. 3, 1931. (niderl.). 
  35. ↑ Sody 1933 ↓, s. 431.
  36. ↑ Sody 1933 ↓, s. 433.
  37. ↑ M. Tokuda. On Some Rats and Mice from the South Sea Islands. „Annotationes Zoologicae Japonicae”. 14 (1), s. 83, 1933. (ang.). 
  38. ↑ H.J.V. Sody. New rats from Java and New Guinea. „Natuurkundig Tijdschrift voor Nederlandsch-Indië”. 94, s. 173, 1934. (ang.). 
  39. ↑ Troughton 1937 ↓, s. 121.
  40. ↑ a b Troughton 1937 ↓, s. 122.
  41. ↑ Troughton 1937 ↓, s. 123.
  42. ↑ Sody 1941 ↓, s. 281.
  43. ↑ Sody 1941 ↓, s. 283.
  44. ↑ Troughton 1945 ↓, s. 374.
  45. ↑ Troughton 1945 ↓, s. 375.
  46. ↑ R. Kellogg. Two rats from Morotai Island. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 58, s. 65, 1945. (ang.). 
  47. ↑ F. Dieterlen: Togomys melanoderma (Gen. nov., spec. nov.) – ein spät entdeckter afrikanischer Muride. Hamburg und Berlin: Paul Parey, 1986, s. 12. (niem.).
  48. ↑ a b c d e L. Ruedas, L. Heaney & S. Molur, Rattus exulans, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-02-06] (ang.).
  49. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 2679. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  50. ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Rattus exulans. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-02-06].
  51. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 484. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  52. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 601, 1904. (ang.). 
  53. ↑ exulans, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-06] (ang.).
  54. ↑ a b Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 833–834. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  55. ↑ a b c d e f Kiore / Pacific rat /Polynesian rat. NZ Departament of Conservation/Te Papa Atawhai. [dostęp 2017-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-04)].
  56. ↑ a b c d Susan Kennedy: Rattus exulans. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 1999. [dostęp 2017-06-19].
  57. ↑ John Flenley, Paul G. Bahn: The enigmas of Easter Island: island on the edge. Oxford: Oxford University Press, 2003. ISBN 978-0-19-280340-5.
  58. ↑ Terry L. Hunt. Rethinking Easter Island’s ecological catastrophe. „Journal of Archaeological Science”. 34. 3, s. 485–502, marzec 2007. London, New York: Academic Press. ISSN 0305-4403. (ang.). 
  59. ↑ R.N. Holdaway. Arrival of rats in New Zealand. „Nature”. 6606. 384, s. 225–226, 1996. ISSN 0028-0836. (ang.). 
  60. ↑ Wilmshurst JM., Anderson AJ., Higham TF., Worthy TH. Dating the late prehistoric dispersal of Polynesians to New Zealand using the commensal Pacific rat. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 22 (105), s. 7676–7680, czerwiec 2008. DOI: 10.1073/pnas.0801507105. PMID: 18523023. 
  61. ↑ Bradford Haami: Kiore – Pacific rats. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, 2008-11-24. [dostęp 2018-02-08]. (ang.).
  62. ↑ Mongoose. [w:] Invasive Species Profiles [on-line]. Hawaii Invasive Species Council. [dostęp 2017-06-19]. (ang.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Szczur_polinezyjski&oldid=74127573”