Synagoga w Wielkich Oczach

Synagoga w Wielkich Oczach – synagoga znajdująca się w Wielkich Oczach, przy drodze prowadzącej z Radymna do Lubaczowa, przed jej wlotem do rynku.

Synagoga w Wielkich Oczach

nr rej. A-353, 08.05.2009
Widok ogólny
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Wielkie Oczy
Budulec	murowana
Architekt	Jan Sas-Zubrzycki
Data budowy	1910
Data likwidacji	I wojna światowa
Data odbudowy	1927
Tradycja	ortodoksyjna
Obecnie	odremontowana i wykorzystywana jako Biblioteka Gminna
Położenie na mapie gminy Wielkie Oczy Wielkie Oczy, synagoga
Położenie na mapie Polski Wielkie Oczy, synagoga
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Wielkie Oczy, synagoga
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego Wielkie Oczy, synagoga
50°01′26″N 23°09′47″E

Historia

Synagoga została zbudowana w 1910 roku. Nie była pierwszym w Wielkich Oczach żydowskim domem modlitwy, gdyż społeczność wielkoockich Żydów sięga swoją historią czasów przed XVIII wiekiem, kiedy według ówczesnego spisu obywateli stanowili oni ponad 1/3 mieszkańców i posiadali dwie murowane synagogi. Zaledwie pięć lat po zbudowaniu bożnicy, w roku w 1915 podczas walk I wojny światowej została ona zniszczona. Wkrótce gmina żydowska przystąpiła do odbudowy. Projekt zlecono architektowi Janowi Sas-Zubrzyckiemu znanemu z udanych realizacji wielu neogotyckich kościołów. W 1917 roku sporządził on projekt synagogi, który 10 lat później zrealizowano.

W 1927 roku, dzięki finansowej pomocy Eliahu Gottfrieda oraz innych amerykańskich Żydów którzy wyemigrowali z Wielkich Oczów, odbudowa synagogi została ukończona. 12 lat później wybuchła II wojna światowa, która przyniosła tragiczny koniec lokalnej społeczności Żydów. Synagoga przetrwała wojnę, a po jej zakończeniu przez wiele lat stała opuszczona i niszczała. W latach 60. w budynku ulokowano magazyn, biuro, skład mebli oraz punkt skupu jaj miejscowej spółdzielni rolniczej. Wówczas synagogę wyremontowano, w przedsionku oraz przyległych pomieszczeniach wykonano nową posadzkę, wstawiono nowe drzwi wejściowe, wykonano nadtynkową instalację elektryczną, ale również doprowadzono do zniszczenia pozostałości jej cennego wyposażenia.

W początkach lat 90. spółdzielnia opuściła synagogę, która od tego czasu stała opuszczona i popadała w ruinę. W 1999 roku władze Gminy Wielkie Oczy dokonały prowizorycznego zabezpieczenia pokrycia dachu w miejsce zerwanych arkuszy blachy. Po roku 1989 nawiązała się współpraca miejscowych organizacji kulturalnych, wielkoockiej parafii i potomków żydowskich mieszkańców wsi, mająca na celu przeprowadzenie remontu bożnicy i adaptację na gminny dom kultury i bibliotekę. Wielkie Oczy będą też częścią Szlaku Chasydzkiego, planowanego przez Fundację Odnowy Dziedzictwa Żydowskiego. W 2011 roku dzięki staraniom władz gminy ukończono remont synagogi i pełni on funkcję biblioteki publicznej.

Architektura

Murowany z cegły i tynkowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 20 na 16 metrów. Wejście główne znajduje się od strony zachodniej, do synagogi prowadzą dwuskrzydłowe, płycinowe drzwi. Frontowa elewacja podzielona jest na trzy pola - w środkowym znajdują się drzwi otoczone łukowym portalem, nad nimi, na poziomie piętra okrągłe okno (oculus) z podziałami w kształcie Gwiazdy Dawida. W bocznych polach znajdują się pary arkadkowych okien. Pola elewacji oddzielają proste filary (lizeny). Pod gzymsem przebiega arkadkowy fryz, łączący płaszczyzny filarów.

Elewacje boczne posiadają pięć podobnych pól dzielonych filarami, z których to pól pierwsze pozbawione jest okien, drugie posiada podobne jak elewacja frontowa pary arkadowych okien na obu kondygnacjach, a trzy pozostałe posiadają wysokie, półkoliście zamknięte okna. Dach synagogi jest czterospadowy, o niewielkim spadku, kryty blachą.

Wnętrze bożnicy pozbawione zostało oryginalnego wyposażenia i ozdób, prawdopodobnie w latach powojennych zmieniono też układ pomieszczeń w części przedniej. Usunięto oryginalne posadzki sieni i pomieszczeń użytkowych zastępując je betonowymi podłogami.

Przez drzwi frontowe wchodzi się do sieni, z niej na prawo strome schody prowadzą na piętro, gdzie znajduje się babiniec, połączony sześcioma półkolistymi otworami okiennymi z główną salą modlitewną. Sama sala ma kształt zbliżony do kwadratu i jest obniżona względem otoczenia. Zachowały się w niej płycinowe dekoracje ścian poniżej okien, niewielkie rozety na suficie i tablica z hebrajskim napisem upamiętniającym fundatorów. Nie zachowała się oryginalna posadzka, bima (oryginalna wykonana była z kutego żelaza), duża żelazna menora stojąca pod wschodnią ścianą, ani Aron ha-kodesz (pozostał tylko otwór w ścianie). Główną salę oświetla dwanaście okien - dziesięć dużych i dwa małe, ponad miejscem na Aron ha-kodesz. Posiadały one kolorowe tafle szyb.

Galeria

• 
  Rzut parteru
• 
  Ściana frontowa (stan przed remontem)
• 
  Tablica pamiątkowa na ścianie frontowej

Linki zewnętrzne

• Synagoga w Wielkich Oczach na portalu Wirtualny Sztetl