Wikipedia

Jan Sas-Zubrzycki

polski architekt, teoretyk architektury, konserwator sztuki

Jan Karol Sas-Zubrzycki, Jan Zubrzycki h. Sas (ur. 25 czerwca 1860 w Tłustem, zm. 4 sierpnia 1935 we Lwowie) – polski architekt, teoretyk architektury, konserwator sztuki.

Jan Sas-Zubrzycki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

25 czerwca 1860
Tłuste

Data i miejsce śmierci

4 sierpnia 1935
Lwów

Miejsce spoczynku

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie

Zawód, zajęcie

architekt

Narodowość

polska

Alma Mater

Politechnika Lwowska

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj
 
Jan Sas-Zubrzycki
 
Lwów, cmentarz Łyczakowski
Grób Jana Sas-Zubrzyckiego

Urodził się w rodzinie nauczyciela ludowego Marcelego Zubrzyckiego, uczestnika powstania styczniowego i Wiktorii Gertrudy z domu też Zubrzyckiej, z odległej gałęzi rodu. Był jednym z sześciorga ich dzieci[1]. Jedna z jego sióstr była poetka i pisarka Jadwiga Strokowa[2]. Jego stryjem był ksiądz kanonik Roman Sas-Zubrzycki (zm. w 1866 w Śniatynie na cholerę), dziekan, rektor Seminarium duchownego we Lwowie[3].

Ukończył szkołę realną w Stanisławowie. W latach 1878–1884 studiował na wydziale architektury Politechniki Lwowskiej. W latach 1884–1886 był asystentem profesora Juliana Zachariewicza w Katedrze Budownictwa na Politechnice Lwowskiej.
W 1884 roku zadebiutował jako autor – opublikował Styl starochrześcijański. Tekst książki był odręcznie pisany, ilustracje rysowane na kalce, uzupełnione rysunkami kolegów ze studiów[4].
Pierwszym zrealizowanym w 1885 roku projektem architektonicznym był pensjonat w Rymanowie – Dom pod Matką Boską[5].

W latach 1886–1912 zamieszkał w Krakowie. W 1891 roku uzyskał uprawnienia inżyniera cywilnego dzięki czemu otrzymał członkostwo Lwowskiej Izby Inżynierskiej. Od 1893 roku pełnił obowiązki inspektora budowlanego, od 1900 roku starszego inspektora budowlanego w urzędzie Budownictwa Miejskiego w Krakowie. W 1895 r. na podstawie pracy habilitacyjnej Rozwój gotycyzmu w Polsce pod względem konstrukcyjnym i estetycznym został mianowany docentem na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej[6]. W 1898 roku wraz z siostrą Jadwigą z Łobzowa założył Towarzystwo Rękodzielników Polskich „Gwiazda”, od 1912 roku mieszczące się we Lwowie. W 1902 roku otrzymał na Politechnice Lwowskiej tytuł doktora nauk technicznych na podstawie rozprawy Krakowska szkoła architektoniczna XIV wieku. Od 1912 roku mieszkał i pracował we Lwowie. W 1912 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym, a w 1919 roku profesorem zwyczajnym w Katedrze Architektury i Estetyki Politechniki Lwowskiej, gdzie jako profesor i wykładowca pracował do przejścia na emeryturę (1929 rok). W 1916 roku był współzałożycielem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Sztuki i Kultury we Lwowie i jego pierwszym prezesem[7]. W 1917 roku Wydział Krajowy mianował go członkiem Krajowego Grona Konserwatorów Galicji Wschodniej we Lwowie, na okres 6 lat[8]. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Życie prywatne

edytuj

W 1880 roku zmarł jego ojciec, co wywołało ciężką sytuację materialną rodziny. Był to czas studiów na Politechnice Lwowskiej. Zubrzycki musiał więc podejmować pracę zarobkową, żeby mógł kontynuować studia[9]. W 1886 roku Jan poślubił we Lwowie Łucję z Olewińskich i zamieszkali w Krakowie. W 1888 roku urodził im się syn, Ludomir Marceli. W Krakowie rodzina mieszkała na ulicy Jana Sobieskiego 23[10]. W 1890 roku zmarła jego żona, została pochowana na cmentarzu Rakowickim. W 1891 roku ożenił się powtórnie z siostrą zmarłej żony, Julią. W 1893 roku urodziła im się córka Łucja[11]. W 1896 roku zmarła matka Zubrzyckiego, została pochowana na cmentarzu Rakowickim[11]. W 1897 roku wybudował własną kamienicę przy ulicy Kilińskiego 4 (obecnie aleja Słowackiego 7), gdzie zamieszkała rodzina architekta[12]. W 1901 roku wybudował też swoją willę w Zabierzowie, gdzie Zubrzyccy spędzali wolny czas[13]. W 1909 roku jego syn zmarł na gruźlicę, pochowany został na cmentarzu Rakowickim, razem z mamą i babcią[14]. W 1912 roku Zubrzyccy przeprowadzili się na stałe do Lwowa. W 1913 roku kupili dom w centrum miasta, Zubrzycki przeprowadził jego remont[15]. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku wyjechali do Krosna a następnie do Wiednia. Początkowo mieszkali w Baden pod Wiedniem, później w Wiedniu w pensjonacie. Pod koniec 1915 roku powrócili do Lwowa[16]. W 1923 roku zmarła jego żona Julia, która została pochowana na cmentarzu Łyczakowskim[17]. Jan Sas Zubrzycki zmarł w Brzuchowicach koło Lwowa w 1935 roku[17]. Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie (kwatera 20-9)[18][19].

Jan Sas-Zubrzycki opublikował liczne prace naukowe, zawierające m.in. rozważania na temat polskiego stylu narodowego. Wskazywał na oryginalne, rodzime cechy polskiej architektury. Jako architekt tworzył głównie w duchu neogotyku. Wybudował ponad 40 kościołów i przebudował około 20. Opracowywał też projekty przebudowy kamienic i budowy świeckich budowli publicznych, m.in. ratusze w Jordanowie i Niepołomicach.

Publikacje

edytuj

Był autorem książek i rozpraw, które sam Zubrzycki podzielił na trzy grupy tematyczne[20]:
Rękodzielnictwo polskie – są to zbiory tablic z rysunkami, które pokazują przykłady z poszczególnych dziedzin rzemiosła z uwzględnieniem charakterystycznych polskich cech.

  • Cieśla polski (1915-1916)
  • Murarz polski (1917-1919)
  • Kaflarstwo polskie (1922)
  • Kowalstwo polskie (1925)

Dzieła architektoniczne – do tej grupy zaliczał dzieła dotyczące teorii architektury, jej historii, także inwentaryzację zabytków itp.

Sztuki i oświecenie – w tej grupie znajdują się książki lub krótkie rozprawy opisujące konkretne zabytki i dzieła sztuki oraz publikacje dotyczące szerszych zagadnień, tego, co nazwał „filozofią architektury i utworem kształtu”.

Jan Sas Zubrzycki jest także autorem pamiętnika Różaniec wspomnień rodzinnych, Lwów 1930

Realizacje

edytuj

Świątynie

edytuj

Inne budynki

edytuj

Budynki w Krakowie

edytuj
  •  
    Kamienica Jana Zimlera (1892)
    Kraków ul. Kurniki 3
  •  
    Kamienica, dom własny (1895)
    Kraków al. Słowackiego 7
  •  
    Pałac Zdzisława Włodka (1898)
    Kraków ul. św. Filipa 25
  •  
    Kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (1905)
    Kraków ul. Zamoyskiego 56
  •  
    Kościół św. Józefa (1905)
    Kraków ul. Zamoyskiego 2
  •  
    Furta klasztoru bernardynów (1907)
    Kraków ul. Bernardyńska 2

Odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj
  • Jan Sas Zubrzycki jest patronem Technikum nr 6 i Branżowej Szkoły I Stopnia nr 6 w Krośnie[6];
  • Jego imię od 1991 roku nosi ulica w Krakowie w dzielnicy XI[10].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 25.
  2. ↑ Stanisław Nicieja, Kresowa Atlantyda. Historia i mitologia miast kresowych, t. XIX, Opole 2023, s. 224, ISBN 978-83-8332-007-6.
  3. ↑ Jan Sas Zubrzycki: Różaniec wspomnień rodzinnych. Lwów, 1930, s. 34.
  4. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 30.
  5. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 31.
  6. ↑ a b Technikum i ZSZ nr 6 w Krośnie – Jan Sas Zubrzycki [online], www.budowlankakrosno.pl [dostęp 2022-02-18].
  7. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 163.
  8. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 165.
  9. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 27.
  10. ↑ a b c Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: Kraków ulica imienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, ISBN 83-87023-08-6.
  11. ↑ a b Wowczak 2017 ↓, s. 255.
  12. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 52.
  13. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 68.
  14. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 137.
  15. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 153.
  16. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 256.
  17. ↑ a b Wowczak 2017 ↓, s. 257.
  18. ↑ Lubin Olewiński, Julia i Jan Sas Zubrzyccy, Łucja Tysson [online], cmentarzlyczakowski.pl [dostęp 2022-02-18].
  19. ↑ Stanisław Nicieja: Cmentarz Łyczakowski we Lwowie w latach 1786–1986. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 377. ISBN 83-04-02817-4.
  20. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 233-235.
  21. ↑ Lucjan Krynicki: Kolegiata pw. Przemienienia Pańskiego w Brzozowie. Brzozów: 1997, s. 41. ISBN 83-86801-50-6.
  22. ↑ M.P. z 1929 r. nr 278, poz. 644 „za zasługi na polu pracy artystycznej, naukowej i pedagogicznej”.
  23. ↑ Część urzędowa. „Gazeta Lwowska”, s. 4, nr 283 z 8 grudnia 1929. 
  24. ↑ Kronika. Dekoracja Orderem Odrodzenia Polski. „Gazeta Lwowska”, s. 5, nr 58 z 11 marca 1930. 

Bibliografia

edytuj

Jerzy Wowczak: Jan Sas-Zubrzycki. Architekt, historyk i teoretyk architektury. Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2017. ISBN 978-83-65080-63-9..

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Jan_Sas-Zubrzycki&oldid=75678479”