Strażnica WOP Pieńsk
Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Pieńsk imienia szer. Tadeusza Wróbla – zlikwidowany podstawowy pododdział graniczny Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy Niemiecką Republiką Demokratyczną/Republiką Federalną Niemiec[b].
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1948[a] |
| Rozformowanie |
przed 24 sierpnia 2005 |
| Patron |
Tadeusz Wróbel[1] |
| Tradycje | |
| Rodowód |
18a strażnica WOP |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość | |
Strażnica Straży Graniczna w Pieńsku – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Republiką Federalną Niemiec.
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytuj
Jesienią 1948, w strukturze 18 batalionu Ochrony Pogranicza, została sformowana w Pieńsku strażnica OP nr 18a[c][d].
W wyniku reorganizacji 1 stycznia 1951 18a strażnica WOP Pieńsk została włączona w struktury 84 batalionu WOP w Zgorzelcu[2]. Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic na poziomie krajowym[e], a strażnica I kategorii otrzymała nr 24[4]. W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica I kategorii Pieńsk miała nr 24 w 8 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza[5]. 1 stycznia 1960, po kolejnej zmianie numeracji, strażnica posiadała numer 4 i zakwalifikowana była do kategorii II w 8 Łużyckiej Brygadzie WOP[6].
1 stycznia 1964 strażnica WOP nr 3 Pieńsk uzyskała status strażnicy lądowej i zaliczona została do II kategorii[2].
- Straż Graniczna:
Po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica w Pieńsku weszła w podporządkowanie Łużyckiego Oddziału Straży Granicznej[7] i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Pieńsku (Strażnica SG w Pieńsku).
W wyniku zmian reorganizacyjnych Straży Granicznej, Strażnica Straży Granicznej w Pieńsku kategorii IV została zlikwidowana[8].
Wydarzenia
edytuj- 1950 – 10 maja podczas patrolowania swojego odcinka, w okolicach Pieńska, żołnierze ujrzeli siedzących nad Nysą Łużycką ludzi. Było już koło północy. Ubezpieczany przez szer. Stefana Pogorzelskiego Tadeusz Wróbel podszedł bliżej i wezwał ich do poddania. Jeden z nich zaczął uciekać, a na okrzyk „Stój” strzelił, raniąc Wróbla w brzuch. Wówczas z obu stron otworzono ogień. Śmiertelnie ranny Wróbel resztkami sił ostrzeliwał się, a posiadanym pistoletem sygnałowym oświetlił teren, co pozwoliło na trafienie dwóch uciekających. Jeden z nich utonął w nurcie rzeki. Za odwagę i męstwo wykazane w powyższej akcji obaj żołnierze odznaczeni zostali Krzyżami Walecznych, a szer. (strzelca) Tadeusza Wróbla awansowano na stopień st. szer. i wpisano do Honorowej Księgi Łużyckiej Brygady WOP jako Bohatera. Na podstawie rozkazu Dowódcy WOP, strażnicy w Pieńsku, w której służył, nadano jego imię. Samego zaś bohatera zaliczono na stałe w poczet członków jej załogi jako honorowego dowódcę patrolu pogotowia. Dlatego też przy codziennym podziale sił i środków wywoływany był jako pierwszy. Jego broń początkowo przekazywano najlepszemu żołnierzowi strażnicy jako wyróżnienie. Później zabrano ją do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Przymocowano do niej tabliczkę z tekstem: „Bronią strz. Wróbla Tadeusza przodować w ochronie granicy Polski Ludowej”. Tadeusz Wróbel został pochowany w swojej rodzinnej wsi Dębowa Łąka[9], natomiast w Lubaniu można zobaczyć jego symboliczny grób[10].
Strażnice sąsiednie
edytuj
- 18 strażnica OP Żarka ⇔ 19 strażnica OP Bielawa Dolna – jesień 1948
- 23 strażnica WOP Żarka kat. III ⇔ 25 strażnica WOP Bielawa Dolna kat. I – 1956
- 5 strażnica WOP Żarka kat. II ⇔ 3 strażnica WOP Bielawa Dolna kat. II – 01.01.1960
- 4 strażnica WOP lądowa Żarka kat. II ⇔ 2 strażnica WOP lądowa Bielawa Dolna kat. II – 01.01.1964
- Straż Graniczna:
- Strażnica SG w Zgorzelcu ⇔ Strażnica SG w Bielawie Dolnej – 16.05.1991.
Komendanci/dowódcy strażnicy
edytuj
Upamiętnienie
edytuj,_01.jpg)
W miejscu akcji z 10 maja 1950 ustawiono głaz ze stosownym napisem. Po pewnym czasie wykonano tu betonowy pomnik w kształcie nagrobka. Obecny, trzeci już pomnik, powstał ze składek społeczeństwa Pieńska, członków Polskiego Związku Wędkarskiego, żołnierzy strażnicy i wszystkich, którzy chcieli zachować go w pamięci. Główną część pomnika stanowi czworoboczny słup z metalowym orłem na czubku. Na cokole przymocowano tablicę z tekstem: „W dniu 10.V.1950 r. poległ na polu chwały w obronie granicy polskiej st. szer. Tadeusz Wróbel. Cześć jego pamięci”. Na słupie przymocowano kolejną tablicę w kształcie tarczy. Widać na niej orła i napis „45 lat Ludowego Wojska Polskiego. 43 lata Wojsk Ochrony Pogranicza. 20 lat Harcerskiej Służby Granicznej. Zlot 9–11.06.1988 r”[10]. Corocznie 10 maja żołnierze wystawiali tutaj wartę honorową i składali kwiaty. Odbywały się także zawody wędkarskie o puchar Tadeusza Wróbla organizowane przez koło PZW w Pieńsku. W 2011, z okazji 20-lecia Straży Granicznej zorganizowano tutaj uroczystość złożenia kwiatów. Przypomniano wszystkim obecnym sylwetkę Tadeusza Wróbla. Następnie zapalono znicze i wystawiono warte honorową składającą się z funkcjonariuszy Straży Granicznej i harcerzy. Aby dotrzeć do tego pomnika należy od ul. Zgorzeleckiej w Pieńsku skręcić w ul. Rzeczną, przejść nią, aż do stacji uzdatniania wody. Tam skręcić w lewo w drogę prowadzącą w stronę widocznej już oczyszczalni ścieków i udać się w prawo wzdłuż ogrodzenia[10].
Na pieńskiej strażnicy została utworzona izba pamięci. Nosiła imię Tadeusza Wróbla. Wewnątrz było wiele zdjęć, bohaterów granic, relacje o tamtym wydarzeniu. Było też duże zdjęcie patrona strażnicy, Krzyż Walecznych nadany mu pośmiertnie przez Bieruta i Radkiewicza 22 lipca 1950, zdjęcia z rocznicowych uroczystości pod pomnikiem nad Nysą. Także z udziałem matki i sióstr oraz kilka tomów ksiąg pamiątkowych[1]. Materiały dotyczące szer. T. Wróbla, po likwidacji w wyniku zmian reorganizacyjnych strażnicy SG kat. IV w Pieńsku zostały przekazane do Sali Tradycji Łużyckiego Oddziału SG, a następnie Ośrodka Szkoleń Specjalistycznych SG w Lubaniu[8].
W Polsce kilka drużyn Harcerskiej Służby Granicznej nosiło imię Tadeusza Wróbla w: Lubaniu (36 Drużyna Harcerska[8]), Słubicach, Maczkowie[1]Żarka nad Nysą. Po wojnie, pierwsze informacje o współpracy harcerzy i pograniczników odnotowano w 1957. W tym bowiem powstała 29 Białowieska Drużyna Harcerska „Pogranicznik” im. Tadeusza Wróbla[11].
Fragment napisanej przez wojskowego poetę, Tadeusza Latuska, „Elegii na śmierć szer. Wróbla”[10]:
- „... I już Wróbel jak grom z czarnej chmury
- Spada – „Powstań! Ręce do góry!”
- I zerwali się tchórze spłoszeni
- i godzili weń kulą zdradziecką...
- Krew z rozdartych wnętrzności płynie,
- Ostry ból we wnętrznościach wierci.
- A On strzela...
- Księżyc patrzy zdumiony,
- jak cicho kona nocą
- Bohater...”
Uwagi
edytuj- ↑ Od 1991 strażnica Straży Granicznej.
- ↑ Od 3 października 1990 z RFN.
- ↑ Rozkaz Głównego Inspektora Ochrony Pogranicza nr 02640 z 16.10.1948 (Historia ŁBWOP ↓).
- ↑ Stacjonująca wcześniej w Pieńsku 18 strażnica WOP została w 1946 przedyslokowana do Żarki.
- ↑ Rozkaz dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza nr 04 z 22 lutego1954[3].
- ↑ Mieczysław Zawada został dowódcą strażnicy w Pieńsku po przybyciu z kursu w Centrum Wyszkolenia WOP. W wyniku przeprowadzonej przez informację wojskową „czystki” wśród wielu oficerów, rozpoczęto wówczas obsadzenie stanowisk oficerskich podoficerami z doświadczeniem frontowym i odpowiednim wyszkoleniem, stąd jego awans. Przydzielono mu również „do pomocy” st. sierż. na stanowisko zastępcy d-cy ds. zwiadu, którego głównym zadaniem (jak się okazało) było rozpracowywanie dowódcy, a nie ewentualnych przestępców granicznych. Wobec braku sił do samotnej walki na dwa fronty, zgłosił się na wojskową komisję lekarską i uzyskał orzeczenie o niezdolności do służby liniowej, co wykorzystał w prośbie o przeniesienie do rezerwy w sierpniu 1950 (Skowroński 2010 ↓).
- ↑ Tadeusz Wróbel (ur. 27.04.1927 w Naszewicach, zm. 11.05.1950 w Zgorzelcu). Ojciec jego zmarł wcześnie, w 1939. Od najmłodszych lat opiekował się matką i dwiema siostrami. W 1942 został wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec. Po wojnie wrócił do Naszewic, skąd z całą rodziną wyjechał do wsi Dębowa Łąka. W 1948 został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej (Żołnierz Polski ↓, s. 10), w szeregach bydgoskiego KBW. Potem przeniesiony do Lubania, do Łużyckiej Brygady WOP. Po trzymiesięcznym przeszkoleniu trafił do strażnicy WOP Pieńsk. 10 maja 1950 podczas pełnienia służby granicznej przez przestępców granicznych został ciężko ranny w brzuch. Następnie przez kolegów przeniesiony na strażnicę. Tu mieli konia i zaprzęgiem konnym został przewieziony do Szpitala Powiatowego w Zgorzelcu, gdzie o godz. 4.45 mimo dokonanej operacji zmarł, ze względu na naruszenie jelit. Miał narzeczoną Bronisławę zamieszkałą w Pieńsku z którą ma córkę Krystynę (urodziła się już po śmierci ojca, w listopadzie 1950) (Skowroński 2010 ↓).
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Skowroński 2010 ↓.
- ↑ a b Wykazy dyslokacyjne WOP ↓.
- ↑ Prochwicz 2011 ↓, s. 207.
- ↑ Dyslokacja jednostek WOP 1954 ↓, k.3.
- ↑ Wykaz dyslokacyjny 1957 ↓, k.189.
- ↑ Wykaz dyslokacyjny 1964 ↓, s. 590–620.
- ↑ Łach 2013 ↓, s. 294.
- ↑ a b c Niecodzienny gość w Sali Tradycji. [w:] Ośrodek Szkoleń Specjalistycznych SG [on-line]. oss.strazgraniczna.pl, 2010-04-12. [dostęp 2021-05-30]. (pol.).
- ↑ Żołnierz Polski ↓, s. 10.
- ↑ a b c d Krzysztof Tęcza: Opowieść o tragedii nad Nysą Łużycką. [w:] Przegląd Lubański Regionalny Portal Internetowy [on-line]. lubanski.eu, 2013-07. [dostęp 2021-05-30]. (pol.).
- ↑ Harcerska Służba Graniczna. [w:] Biuletyn Hufca ZHP Lubań 1/2019 [on-line]. issuu.com. [dostęp 2021-06-11]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.}
- Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
- Janusz Skowroński: „Łużyce nieznane. Tajemnice Lubania”, Skryty, małomówny. Porozmawiać koniecznie!, Warszawa, wyd. II zm.. nickt.pl, 2010. [dostęp 2021-05-28]. (pol.).
- Czasolotem przez historię. Patron strażnicy, „Żołnierz Polski”, s. 10.
- Archiwum Straży Granicznej, Historia Łużyckiej Brygady WOP 1945–1991.
- Archiwum Straży Granicznej. Rozkazy personalne dowódcy Wojsk Ochrony Pogranicza.
- Archiwum Straży Granicznej. Wykazy dyslokacyjne jednostek i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza.
- Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
- Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Wykaz dyslokacyjny etatowych oddziałów i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 18 maja 1957.
- Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.