Stanisław Krzymowski
Stanisław Kostka Krzymowski vel Karol Chudzicki vel Przedpełski vel Zaporski, ps.: „Kostka”, „Stefan”, „Ikar”, TW „Pegaz” (ur. 13 listopada 1899[1] w Wąwolnicy, zm. 7 sierpnia 1969 w Montrealu) – major pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, żołnierz Legionów Polskich, cichociemny.
 Stanisław Krzymowski (ze zbiorów NAC) | |
 major pilot
| |
| Data i miejsce urodzenia |
13 listopada 1899 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
7 sierpnia 1969 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1945 |
| Siły zbrojne |
|
| Formacja | |
| Jednostki |
5 pułk piechoty |
| Stanowiska |
dowódca eskadry |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Późniejsza praca |
salowy w szpitalu, pracownik fizyczny |
| Odznaczenia | |
        
| |
.png){kind=small}
.svg){kind=small}
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Ludwika, pisarza gminnego, i Julii z domu Stagińskiej. Uczył się w Gimnazjum w Lublinie, jednak będąc piętnastolatkiem uciekł z domu i wstąpił do Legionów Polskich. W latach 1914–1917 walczył w 5 pułku piechoty Legionów Polskich, a od 1918 roku – ponownie ochotniczo – w 7 pułku ułanów lubelskich. W czasie wojny polsko-bolszewickiej został trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych.
28 maja 1923 roku, po ukończeniu pięciomiesięcznego Kursu Doszkolenia dla chorążych i podchorążych Kawalerii i Wojsk Taborowych w Gnieźnie oraz mianowaniu na podporucznika, został przydzielony z dniem 1 kwietnia 1923 roku do 27 pułk ułanów w Nieświeżu[2]. W tym samym roku powrócił do macierzystego 7 pułku ułanów lubelskich w Mińsku Mazowieckim[3][4]. 13 lutego 1925 prezydent RP awansował go z dniem 1 lutego 1925 na porucznika w korpusie oficerów kawalerii ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1925 i 2. lokatą[5].
W 1927 roku ukończył szkołę pilotów w Bydgoszczy. 11 czerwca 1927 roku został przeniesiony z korpusu oficerów kawalerii do korpusu oficerów lotnictwa i przydzielony do 4 pułku lotniczego w Toruniu[6][7][8]. W latach 1933–1935 był dowódcą 43 eskadry towarzyszącej. 18 lutego 1939 roku został przeniesiony do 3 pułku lotniczego w Poznaniu. Od 1 marca do czerwca 1939 roku był dowódcą 33 eskadry towarzyszącej[9].
We wrześniu 1939 roku służył w eskadrze zapasowej 3 pułku lotniczego. Przekroczył granicę polsko-węgierską 30 września 1939 roku. W październiku znalazł się we Francji, gdzie został skierowany do Polskich Sił Powietrznych w Lyonie. W czerwcu 1940 roku dostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie został przydzielony do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Blackpool.
Po przeszkoleniu w zakresie współpracy z lotnikiem (odbiór zrzutów) został zaprzysiężony 13 grudnia 1940 roku w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza. Był cichociemnym, otrzymał Znak Spadochronowy nr 0001 i Bojowy Znak Spadochronowy – nr 1962 (odebrał je w Londynie dopiero w listopadzie 1946 roku). Zrzutu dokonano w nocy z 15 na 16 lutego 1941 roku w ramach operacji „Adolphus” dowodzonej przez kapitana (flight lieutenant) F. Keasta z 419 Eskadry RAF do specjalnych zadań. Placówką odbiorczą pierwszego zrzutu cichociemnych na terenie Polski (tzw. Ekipy 0) miał być punkt 7,5 km na południe od Włoszczowy (był to w ogóle pierwszy zrzut alianckich żołnierzy w okupowanej Europie). Samolot Armstrong Whitworth Whitley Z-6473 nie dotarł do celu. Dokonano „dzikiego zrzutu” na terenie wsi Dębowiec, ok. 10 km na północny wschód od Cieszyna, na terenie włączonym do Rzeszy. Skakali: „Kostka” (dowódca ekipy), Józef Zabielski „Żbik” i kurier MSW bombardier Czesław Raczkowski „Orkan”, „Włodek”. „Żbik” w trakcie skoku uszkodził staw skokowy. Kurier został zatrzymany na granicy, jednak wszystkim pojedynczo udało się dotrzeć do Warszawy[10].
Krzymowski zajął się organizacją odbiorów zrzutów. Od marca 1941 do czerwca 1944 roku służył na stanowisku kierownika referatu lotnictwa Wydziału Lotnictwa Oddziału III Operacyjnego Okręgu Radom-Kielce AK. 11 listopada 1941 roku otrzymał swój czwarty Krzyż Walecznych. W czerwcu 1944 roku został przekazany do dyspozycji KG AK w związku z prowadzonym przeciw niemu dochodzeniem karnym[a]. Od października 1944 roku ponownie służył w referacie lotnictwa Inspektoratu Piotrków Trybunalski AK. Po reorganizacji struktur, od 29 października 1944 roku pracował jako referent lotnictwa i kierownik odbioru zrzutów w Podokręgu Piotrków. Od 7 stycznia 1945 pracował jako kierownik referatu ewakuacji materiałowej Komórki Przerzutów Powietrznych „Syrena” Wydziału Lotnictwa Komendy Głównej AK. Po rozwiązaniu Armii Krajowej (19 stycznia 1945 roku) pozostał w konspiracji.
W kwietniu 1945 roku został aresztowany przez NKWD w Łodzi. W sierpniu 1945 roku skazano go na 7 lat więzienia. Na mocy amnestii wyrok zmniejszono mu do 2 lat, a w grudniu 1945 roku jego wykonanie zawieszono na 2 lata. Został ponownie aresztowany w styczniu 1946 roku i osadzony w więzieniu w Kielcach, skąd zbiegł w kwietniu 1946 roku. W lipcu 1946 roku pod fałszywym nazwiskiem podjął pracę w Szczecinie, po czym przez zieloną granicę wyjechał do Wielkiej Brytanii, a następnie osiedlił się w Kanadzie[11]. W Wielkiej Brytanii pracował w firmie Cyclomat Ltd., i w fabryce urządzeń radarowych i telewizyjnych. W Kanadzie pracował jako salowy w szpitalu i pracownik fizyczny w magazynie. Ukończył kurs pielęgniarski i prowadził pensjonat dla emerytów.
Krzysztof Tochman pisze[12][13], że z akt IPN wynika, że Krzymowski podjął po wojnie współpracę ze służbami specjalnymi Polski Ludowej.
Został pochowany na Cmentarzu Weteranów w Montrealu, w alei zasłużonych (Field of Honour) w Pointe-Claire przy 703 Donegani Ave (sektor P, kwatera a-6,P-7)[11][14][15].
Stanisław Krzymowski był trzykrotnie żonaty: w 1928 roku ożenił się z Marią Chomenko (ur. 1911), z którą miał córkę Krystynę (ur. 1930, zm. 28 grudnia 2015)[16]. W 1952 roku ożenił się w Wielkiej Brytanii, a po raz trzeci – w Kanadzie z Marceliną Sokołow.
Awanse
edytuj- podchorąży - styczeń 1921 roku
- podporucznik - ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1923 roku i 3. lokatą w korpusie oficerów jazdy
- porucznik – 13 lutego 1925 roku ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1925 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[17]
- kapitan – 12 marca 1933 roku ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 roku i 38. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych[18] (w marcu 1939, w tym samym stopniu i starszeństwie, zajmował 8. lokatę w korpusie oficerów lotnictwa, grupa liniowa[19])
- major – ze starszeństwem z dniem 15 lutego 1941 roku.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Walecznych (trzykrotnie) „za czyny męstwa i odwagi wykazane w bojach toczonych w latach 1918–1921”[19]
- Krzyż Walecznych „za czyny męstwa i odwagi wykazane w wojnie rozpoczętej 1 września 1939 roku”
- Złoty Krzyż Zasługi[19]
- Medal Niepodległości (15 czerwca 1932)[20][21][19]
- Srebrny Krzyż Zasługi (19 marca 1937)[22][19]
- Odznaka Pilota nr 1011[23]
- Znak Spadochronowy
- Medal za Odwagę w Sprawie Wolności (Wielka Brytania)
- Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa)[24]
Upamiętnienie
edytuj- Na cmentarzu w Wąwolnicy (miejscu urodzenia Krzymowskiego) znajduje się pomnik poświęcony weteranom II wojny światowej. Umieszczono na nim pamiątkowe tabliczki z nazwiskami Polaków, którzy walczyli o wolną Polskę, wśród nich tabliczka poświęcona Stanisławowi Krzymowskiemu[11].
- W centrum wsi Dębowiec w 1991 roku odsłonięto pomnik upamiętniający pierwszy skok cichociemnych w Polsce[10][25].
- Stanisław Krzymowski został wybrany na patrona Gimnazjum Publicznego w Wąwolnicy (pozostałymi kandydatami byli Jan Paweł II i Stefan Wyszyński[26]).
- 25 stycznia 2015r. zostało założone Wąwolnickie Stowarzyszenie Strzeleckie "STEN" im. cc. mjr. Stanisława Krzymowskiego ps. Kostka.
Uwagi
edytuj- ↑ Dochodzenie wszczęto dlatego, że Krzymowski podejmował nieuzgodnione z Komendą Okręgu akcje zbrojne w lokalnych jednostkach administracyjnych i gospodarczych podległych okupantowi w celu zdobycia środków na działanie referatu lotnictwa. Sprawa prowadzona przez Wojskowy Sąd Specjalny nie zakończyła się wyrokiem skazującym. Nie stwierdzono, żeby Krzymowski czerpał jakiekolwiek osobiste korzyści z tej działalności. Jednak Tochman (2011) wskazuje na dokumenty, według których: Krzymowski przywłaszczył sobie część zdobytych pieniędzy, wymuszał okup od Żydów w Okręgu Radom-Kielce, wyrok śmierci został wydany, a jedynie nie wykonany.
Przypisy
edytuj- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 208, tu podano datę 14 listopada 1899.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 36 z 5 czerwca 1923 roku, s. 374.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 613, 693, fuguruje błędnie jako ppor. Stanisław Krzymuski.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 555, 615.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 20 lutego 1925, s. 81.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 16 z 11 czerwca 1927 roku, s. 165.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 534, 560.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 239, 742.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 780.
- ↑ a b Sławomir Snopek: Pierwsza misja. [dostęp 2013-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
- ↑ a b c Zaginiony bohater – odzew zza oceanu. [dostęp 2013-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-20)].
- ↑ Krzysztof A. Tochman: Omówienie 4. tomu Słownika biograficznego cichociemnych. [dostęp 2014-03-30].
- ↑ Tochman 2011 ↓, s. 116–119.
- ↑ Profil Stanisława Krzymowskiego na stronie Niebieskiej Eskadry. [dostęp 2013-11-24].
- ↑ 68. rocznica zrzutu cichociemnych – scenariusz 2012. [dostęp 2013-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
- ↑ Krystyna Krzymowska, nekrolog. [dostęp 2016-01-05].
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 19 z 20 lutego 1925 roku, s. 81.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 3 z 14 marca 1933 roku, s. 48.
- ↑ a b c d e Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 208.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 140, poz. 172 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Tochman 2011 ↓, s. 119.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 64, poz. 97 „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 12 z 11 kwietnia 1927 roku, s. 115.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 12 z 6 sierpnia 1929 roku, s. 242.
- ↑ Adolphus nad Debowcem. [dostęp 2013-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-02)].
- ↑ Wybieramy patrona naszej szkoły. [dostęp 2013-11-24].
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1984, s. 349. ISBN 83-211-0537-8.
- Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, 1984, s. 36–37.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 4. Zwierzyniec – Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2011, s. 112–120. ISBN 978-83-933857-0-6.