Stanisław Bojarczuk

Stanisław Bojarczuk (ur. 5 kwietnia 1869 we wsi Krakowskie Przedmieście k. Krasnegostawu, zm. 31 grudnia 1956 we wsi Rońsko) – polski poeta chłopski, autor ok. 1000 sonetów, samouk.

Stanisław Bojarczuk około 1925 roku

Życiorys

Stanisław Bojarczuk był synem Aleksandra i Agaty, uwłaszczonych chłopów pańszczyźnianych. Dzieciństwo i młodość spędził w miejscu urodzenia. Przez dwie zimy uczęszczał do szkoły elementarnej. Tam jego nauczycielka – pani Bronisława dostrzegła w nim talent i otoczyła go opieką. Udostępniała mu książki i czasopisma. Trudna sytuacja domowa uniemożliwiła mu naukę w pobliskim Krasnymstawie, lecz drogą czytelnictwa z pasją poznawał świat.

W 1891 wziął ślub z młodszą o trzy lata Agatą z Chomików, a dwa lata później przeniósł się do Rońska koło Krasnegostawu, gdzie mieszkał już do końca swoich dni.

Rodzina Bojarczuków mieszkała w dwuizbowej chacie, przy czym jedną izbę zajmowała rodzina Władysława Klawisza, a drugą Stanisława Bojarczuka (osiem osób!). Z sześciorga ich synów tylko trzech dożyło pełnoletności. Niedostatek graniczący z nędzą towarzyszył im przez całe życie.

Bojarczuk wiódł żywot typowy dla polskiego chłopa z przełomu wieków. Gospodarował z żoną na własnym kawałku ziemi, a na starość przekazał gospodarstwo synowi, zajmując się pasaniem bydła. Lubił to zajęcie, bo miał wtedy dużo czasu na czytanie, podziwianie uroków natury, na wspomnienia i pisanie wierszy. W wolnych chwilach dużo czytał. Interesowały go nauki przyrodnicze, filozofia, astronomia, kosmologia, historia, mitologia, malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka, a przede wszystkim – literatura.

Dzięki stateczności, talentowi i rozległej wiedzy, cieszył się szacunkiem i uznaniem u krasnostawskiej inteligencji, której spotkania odbywały się u rejenta Komorowskiego. Wybierano go do powiatowych rad samorządowych, uczestniczył w działalności Związku Młodzieży Wiejskiej i Strzelca. Był zwolennikiem Piłsudskiego.

W ciągu długiego życia prawie nie opuszczał rodzinnych okolic. Nieliczne dalsze wyprawy, to piesze pielgrzymki – „wycieczki” na odpusty do Gorzkowa, Krasnobrodu, Leżajska, Tarnogóry, Lublina i na Jasną Górę. W 1921 r. prawdopodobnie dotarł raz w życiu pociągiem do Warszawy.

Twórczość

Najstarszy zachowany wiersz Bojarczuka datowany jest na 1914 r. Jego wcześniejszej twórczości nie odnajdziemy. Prawdopodobnie sam wszystko zniszczył, słabo oceniając swe pierwsze poetyckie kroki.

Gromadzona wiedza i rozwijany warsztat poetycki czekały na eksplozję przez 55 lat. W 1924 roku wiersz Kazimierza Przerwy–Tetmajera O sonecie nadał kierunek jego literackim zamiłowaniom. Od tego czasu Bojarczuk pisał sonety. Sonet zafascynował go jako miniaturowa, kunsztowna konstrukcja poetycka, w której można, jak sugerował Tetmajer, zamieścić ważką problematykę, a o to mu przede wszystkim chodziło.

W sonetach z podziwem odnosił się do harmonii i porządku panującego w przyrodzie. Był uważnym i wrażliwym obserwatorem. Wobec otaczających go zjawisk zajmował czasem postawę wrażliwego na piękno estety, czasem moralizował, to znów skłaniał się ku refleksji. W szczególny sposób przeżywał piękno rodzimego krajobrazu, zachwycał się urokami kobiecego ciała, urzekała go barwność religijnych i ludowych obrzędów, doznawał wzruszeń w kontaktach z dziełami sztuki. W oparciu o uznane zasady moralne oceniał postawy i postępowanie ludzi, stosunki społeczne i wydarzenia historyczne. Niewiele miejsca poświęcił na opis trudnego życia rolnika.

Bojarczuka jeszcze za życia „wciągnięto” na listę poetów ludowych. Mimo że był chłopem, to jego twórczość nie wpisuje się w nurt poezji ludowej.

Publikacje

W latach trzydziestych przyjaciel i protektor Bojarczuka – Józef Nikodem Kłosowski – opublikował kilka jego wierszy w wydawanym w Krasnymstawie czasopiśmie „Wieś Krasnystawska”. Sugerował, by Lubelski Związek Literatów wydał tomik sonetów Bojarczuka. Informacją tą zainteresował się Józef Czechowicz, prosząc w liście skierowanym do Kłosowskiego o przesłanie kilku utworów poety z Rońska do redagowanej przez siebie Kolumny poetyckiej w „Zecie”. Niestety, ani w „Zecie”, ani pod firmą Lubelskiego Związku Literatów, jego wiersze się nie ukazały.

Kłosowski, w redagowanym w Lublinie „Zdroju”, zamieścił kilka jego wierszy. W 1946 roku poeta został zaproszony do udziału w Festiwalu Sztuki w Lublinie, zorganizowanym pod patronatem Ministerstwa Kultury i Sztuki. W dniu 8 października w ramach tego Festiwalu wystąpił w Poranku Poetów Ludowych i Młodych Poetów Lubelskich. Informowały o tym afisze i zaproszenia.

W 1955 roku Kłosowski opublikował poświęcony mu artykuł Chciałem być chłopskim Petrarką. Po jego ukazaniu się prasa codzienna i osoby odpowiedzialne za rozwój kultury na terenie województwa zainteresowały się poetą z Rońska. Przyznano mu zapomogę, odznaczono Złotym Krzyżem Zasługi, próbowano bezskutecznie leczyć jego chore oczy.

Dzięki staraniom Józefa Nikodema Kłosowskiego i Zbigniewa Stepka w grudniu 1956 roku (tuż przed śmiercią poety – 31 grudnia 1956 r.) nakładem Ludowej Spółdzielni Wydawniczej ukazał się zbiór ponad stu sonetów Bojarczuka pt. Blaski i dźwięki. Stanowi to około jednej dziesiątej jego dorobku.

Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku Józef Zięba, lubelski poeta i prozaik, podjął się trudu wydobycia sonetów Bojarczuka z rękopisów. Maszynopis książki opatrzył tytułem Linie liryki (wskazany za życia przez Stanisława Bojarczuka). Przez wiele lat starał się bezskutecznie zainteresować potencjalnych wydawców.

W 2008 r. po wielu latach starań środowiska literackiego Lubelszczyzny (Józefa Zięby, Jana Henryka Cichosza, Grupy Literackej „Słowo”, Grupy Literackiej A4), kropkę nad „i” postawiła Miejska Biblioteka Publiczna w Krasnymstawie – ukazał się wybór około trzystu sonetów Bojarczuka pod tytułem Linie liryki (wybór sonetów).

Rękopisy Stanisława Bojarczuka są w posiadaniu Muzeum Literackiego im. Józefa Czechowicza w Lublinie, Muzeum Regionalnego w Krasnymstawie oraz osób prywatnych.

Ordery i odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi
• Brązowy Krzyż Zasługi (9 listopada 1931)

Książki, recenzje i artykuły

1. Chciałem być chłopskim Petrarką – Józef Nikodem Kłosowski, „Kamena” 1955 nr 8–9.
2. Marzenia młodości zamknięte w sztambuchu mamy możliwość zrealizować – Wiera Korneluk, „Sztandar Ludu” 1956 nr 61.
3. Nad Bojarczukiem – Stanisław Czernik, „Orka” 1957 nr 6 s. 6.
4. Poeta renesansowy – Tadeusz Kłak, „Kamena” 1957 nr 124/125 s. 7, 10.
5. Poeci ludowi Lubelskiego – Tadeusz Kłak, „Kalendarz Lubelski” 1958 s. 40–42.
6. Elementy ludowe w twórczości Bojarczuka – Alina Aleksandrowicz, „Literatura Ludowa” 1959 nr 5–6 s. 39.
7. Drugie oblicze Stanisława Bojarczuka – Tadeusz Kłak, „Kamena” 1960 nr 20.
8. Listy – Czechowicz Józef, Lublin 1977 s. 212 (list do J.N. Kłosowsiego z 24 III 1933, dotyczący m.in. Stanisława Bojarczuka).
9. Blaski i cienie – Jan Henryk Cichosz, „Tygodnik Chełmski” 1982 nr 28.
10. O Stanisławie Bojarczuku – chłopskim poecie – Edward Franciszek Cimek, „Zielony Sztandar” 1983 nr 69.
11. Chłopski Petrarka – Jan Henryk Cichosz, „Kultura i Życie” 1984 nr 17.
12. Zakurzona perła – Jan Henryk Cichosz, „Posłowie” 1984 nr 11 (dwumiesięcznik kulturalny Grupy Literackiej „Słowo”).
13. Perła w popiele – Jan Henryk Cichosz, „Tygodnik Zamojski” 1985 nr 12.
14. Poeta z Rońska – Jan Henryk Cichosz, „Tygodnik Chełmski” 1987 nr 317.
15. Poetycki przedsionek: Pożółkła pamięć – Jan Henryk Cichosz, „Tygodnik Zamojski” 1988 nr 429.
16. Stanisław Bojarczuk 1869-1956 – Józef Zięba, Muzeum Lubelskie, Oddział Literacki im. Józefa Czechowicza, Lublin 1990.
17. Petrarkowy uczeń – Józef Zięba, „Kresy Literackie” 1990 nr 24.
18. Stanisław Bojarczuk 1869-1956 – Jan Henryk Cichosz, „Gazeta Krasnostawska” 1990 nr 15.
19. O Stanisławie Bojarczuku – wspaniałym poecie naszej ziemi – Edward Franciszek Cimek, „Ziemia Krasnostawska” 1996 nr 23 (zawarte w dodatku: Kwartalnik Kulturalno – Oświatowy „Hereditas” nr 10).
20. Stanisław Bojarczuk – wspomnienie – Jan Henryk Cichosz, „Ziemia Krasnostawska” 1999 nr 50.
21. Niepotrzebny Stanisław Bojarczuk – Jan Henryk Cichosz, „Ziemia Krasnostawska” 2001 nr 92.
22. Stanisław Bojarczuk pięćdziesiąt lat czeka na wydawcę – Józef Zięba, „Lublin. Kultura i społeczeństwo”, 2006 nr 2.
23. Zapomniany poeta – Anna Haluch, „Nowy Tydzień” 2007 nr 71.
24. Stanisław Bojarczuk (1869–1956) – Jan Henryk Cichosz, „Echo Krasnegostawu” 2007 nr 157.
25. Stanisław Bojarczuk – zapomniany poeta – Mariusz Kargul, Dariusz Włodarczyk, „Krasnostawskie Pryzmaty” 2007 nr 4.
26. Wskrzeszanie Bojarczuka – Mariusz Kargul, „Echo Krasnegostawu” 2007 nr 174.
27. „Poetyckie Łany. Kwartalnik Kulturalny Grupy Literackiej A4” 2007 nr 2 – wydanie poświęcone osobie Stanisława Bojarczuka.
28. Bojarczuk odkryty na nowo – Mariusz Kargul, „Nowy Tydzień” 2007 nr 89.
29. Poetyckie Łany – Józef Zięba, „Lublin. Kultura i społeczeństwo” nr 3/2007.
30. Poeta powrócił – W.S., „Kresy Tygodnik Chełmski” 2008 nr 29.
31. Lepiej późno niż... – Mariusz Kargul, „Kozirynek” 2008 nr V, „Zamojski Kwartalnik Kulturalny”, 2008 nr 96, „Nestor” 2008 nr 5, www.zamosconline.pl
32. Polski Petrarka – Marek Szymaniak, „Nestor” 2008 nr 5.
33. Stanisław Bojarczuk – Jan Henryk Cichosz, „Nestor” 2008 nr 5.
34. Objawienie polskiej literatury – Andrzej David Misiura, „Nestor” 2008 nr 5.
35. Petrarka spod Krasnegostawu – Krzysztof Fiołek, „Lampa” 2008 nr 11.
36. Chłopina – Jacek Dehnel, Wirtualna Polska/Felietony/Książki, 12.12.2008 r.
37. Polski Petrarka z Krasnegostawu – Marek Szymaniak, www.wiadomosci24.pl, 18.01.2009 r.
38. Petrarka spod Krasnegostawu – Agnieszka Kościuk, „Gadki z Chatki” marzec 2009 nr 79.
39. Biblioteka imienia Bojarczuka? – „Nestor” 2009 nr 2.
40. Jak literaci narozrabiali – Małgorzata Mazur, „Tygodnik Zamojski” 2009 nr 33.
41. Linie liryki, Stanisław Bojarczuk – Mariusz Kargul, „Machina” 2010 nr 5(50).
42. Bojarczuk wśród żywych – Mariusz Kargul, „Echo Krasnegostawu” 2010 nr 26(333).
43. Szaleniec boży w okopach Petrarki. Andrzej Stasiuk odkrywa polskiego Petrarkę – rozmowa Andrzeja Stasiuka i Mariusza Kargula, „Tygodnik Powszechny” 2012 nr 1(3620).
44. Syriuszki Stanisława Bojarczuka - model inkrustowany - Zuzanna Guty, „Nestor” 2012, nr 3.
45. Rzut oka na specyfikę języka poetyckiego Stanisława Bojarczuka - Zuzanna Guty, „Nestor” 2013, nr 1.
46. Syriuszki Stanisława Bojarczuka w świetle historii gatunku - Zuzanna Guty, „Nestor” 2013, nr 4.
47. Model gwarowy Hanki Nowobielskiej a sonety Stanisława Bojarczuka - Zuzanna Guty, „Nestor” 2014, nr 1.

Bibliografia

• Blaski i dźwięki – Stanisław Bojarczuk, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1956.
• Linie liryki (wybór sonetów) – Stanisław Bojarczuk, Polihymnia, Krasnystaw – Lublin 2008 (z rękopisów wydobył, opracował i wstępem opatrzył Józef Zięba).

Linki zewnętrzne

Strona poświęcona Stanisławowi Bojarczukowi