Wikipedia

Sobór Świętej Trójcy w Sanoku

Sobór Świętej Trójcy – prawosławna cerkiew parafialna w Sanoku. Należy do dekanatu Sanok diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Sobór mieści się w Sanoku przy ulicy Zamkowej 14.

Sobór Świętej Trójcy
Zabytek: nr rej. A-68[1] z dnia 30.12.1967
sobór parafialny
Ilustracja
Sobór Świętej Trójcy (widok od zachodu, 2014)
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Sanok

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

przemysko-gorlicka

Katedra

od 1983 do 2016

Wezwanie

Świętej Trójcy

Wspomnienie liturgiczne

Święto Trójcy Świętej
(niedziela Pięćdziesiątnicy)

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Sanok, cerkiew Świętej Trójcy”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Sanok, cerkiew Świętej Trójcy”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Sanok, cerkiew Świętej Trójcy”
Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Sanok, cerkiew Świętej Trójcy”
Ziemia49°33′46,0″N 22°12′28,6″E/49,562778 22,207944
Multimedia w Wikimedia Commons

Jest to murowana budowla wzniesiona w latach 1784–1789 w stylu klasycystycznym, z barokowymi ołtarzami bocznymi oraz pełnym ikonostasem z XVII-wieczną ikoną Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Ustanowiona katedrą diecezji przemysko-nowosądeckiej w 1983[3]; funkcję tę pełniła do 2016[4].

Cerkiew ta nie jest typowa. Oprócz ołtarza głównego i ikonostasu posiada dwa boczne ołtarze ofiarne. Obydwa całkiem pojedyncze, symbolizują te cerkwie, które znajdowały się dawniej na terenie Sanoka. Pierwszy ołtarz znajdujący się po prawej stronie jest symbolem cerkwi, która stała na placu zamkowym, drugi ołtarz poświęcony jest ikonie Matki Boskiej, którą przeniesiono z cerkwi Narodzenia Matki Bożej zburzonej w 1790.

Znajduje się w sąsiedztwie zamku przy ruinach murów miejskich.

Cerkiew Zesłania Ducha Świętego

edytuj

Pierwotnie w cerkwi funkcjonowała greckokatolicka parafia Zesłania Ducha Świętego. Cerkiew została wybudowana w latach 1784–1789[5]. Proboszczem był wówczas Jan Kuniewicz[6]. Przy świątyni na początku XX wieku został wzniesiony budynek plebanii.

Do 1947 działała katedra greckokatolicka pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego. W 1957 cerkiew przeszła pod władanie Kościoła Prawosławnego.

Historia

edytuj

Zgodnie z tradycją ustną na ziemi sanockiej działali uczniowie św. bracia sołuńscy Osław i Wiznog[7].

Pierwsza wzmianka o budowie w tym miejscu cerkwi prawosławnej pochodzi z 1564[8][9][10]. Jednak prawdopodobnie pierwsza prawosławna cerkiew pw. św. Dymitra znajdowała się na sanockim zamku[11]. Cerkiew zamkowa została zburzona na rozkaz starosty sanockiego Mikołaja Wolskiego. W tym samym czasie syn podkomorzego sanockiego Mikołaja z Hoczwi Matjasz III[12] zamienia cerkwie w swoich dobrach na zbory kalwińskie[13]. W miejscu parafii prawosławnych powstają również zbory m.in. w Uluczu i Trepczy. Protektorem prawosławia na tych ziemiach był Jan Szczęsny Herburt, syn starosty sanockiego Jana Herburta i bratanek łacińskiego biskupa przemyskiego Walentego Herburta.

W latach 1421–1440 zarządzał diecezją przemyską bp Eliasz, który po raz pierwszy użył tytułu biskupa przemysko-samborskiego, zaś od rządów bp Antoniego Winnickiego doszedł trzeci człon – sanocki. Jeszcze w XVII w. rezydują tu prawosławni biskupi przemysko-sanoccy Antoni Winnicki i Innocenty Winnicki, który dopiero w 1692 zmuszony był przyjąć unię brzeską i przenieść się do Przemyśla.

Świątynia sanocka powstała w miejscu drewnianej cerkwi prawosławnej na początku XVIII w. przejętej przez Kościół greckokatolicki. W 1790 wybudowano w tym miejscu nową murowaną i konsekrowano[14] pod wezwaniem Zesłania Ducha Świętego.

 
Ostatni Administrator Apostolski Łemkowszczyzny dr Ołeksandr Małynowski przed cerkwią pw. Zesłania Ducha Świętego w Sanoku
 
Widok cerkwi przed 1939

Po 1918 polskie władze wojskowe traktowały życzliwie przejście na prawosławie pewnej części Łemków grekokatolików; dla tych, którzy pozostali przy Kościele greckokatolickim, zorganizowano osobną jednostkę administracyjną kościelną w Sanoku[15]. W połowie lat 20. nastąpiła też konsolidacja wyznawców prawosławia w Polsce. W 1924 doszło do zatwierdzenia autokefalii Cerkwi Prawosławnej w Polsce, co miało prowadzić do uniezależnienia się jej od Cerkwi rosyjskiej i Synodu. Pierwszy administrator AAŁ rozpoczął swoje urzędowanie od uroczystego nabożeństwa w cerkwi sanockiej w święto Jordanu w 1935. Przez te poczynania wzrastała ranga Sanoka, który stał się ośrodkiem administracji dziewięciu dekanatów[16].

Po 1944 biskup ordynariusz przemyski podtrzymywał parafie unickie w Komańczy i Krempnej, w których pozostali proboszczowie oraz umożliwił księdzu Józefowi Siekierzyńskiemu, byłemu kanclerzowi Administracji Apostolskiej Łemkowszczyzny, korzystanie z cerkwi w Sanoku, w porozumieniu z miejscowym proboszczem łacińskim. Reakcją władz powiatowych na te fakty było „żądanie oddania kluczy do świątyni, zaś delegacji wiernych, przybyłych w tej sprawie z interwencją, zaproponowały przejście na prawosławie – wówczas cerkiew zostałaby im zwrócona.”[17]. Następnie cerkiew była zajęta przez kościół rzymskokatolicki i mieścił się tu punkt katechetyczny, a także odprawiano nabożeństwa dla młodzieży szkolnej[18]. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w następstwie decyzji władz państwowych, przy braku protestów kościelnej hierarchii, działalność Cerkwi greckokatolickiej zostaje w Polsce (z wyjątkiem Warszawy) zakazana, w konsekwencji czego większa część sanockiej wspólnoty greckokatolickiej przeszła do kościoła rzymskokatolickiego, inni zadeklarowali się jako niewierzący, niektórzy wreszcie przeszli na prawosławie.

Ostatni ksiądz greckokatolicki Józef Siekierzyński[19], sprawował Liturgię najpierw w kaplicy szpitalnej, a po jej zamknięciu w urządzonej za zgodą władz kościelnych kaplicy domowej do połowy 1947[20], nie przeszedł na prawosławie, ale miał do tego zachęcać sanockich Ukraińców grekokatolików. W 1961 funkcjonariusze organów bezpieczeństwa doprowadzili do zamknięcia greckokatolickiej cerkwi w Komańczy.

Według relacji Włodzimierza Marczaka greckokatolicka biblioteka cerkiewna prawdopodobnie bez żadnych dokumentów zdawczo odbiorczych została po wojnie zdeponowana na plebanii kościoła Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W następnych latach została wydana przedstawicielom kościoła prawosławnego w Sanoku, część jej uległa spaleniu podczas pożaru cerkwi a pozostała część uległa rozproszeniu[21].

1865 [...] Ołtarz szczelnie zabudowany ikonostasem, ale nadto carskie wrota ukryte są zasłoną, za którą wznosi się wypukły daszek w kształcie altany na czterech słupach oparty a pod nim sam ołtarz do odprawiania świętej wiary, za ołtarzem na ścianie umieszczono obraz ukrzyżowania Zbawiciela, uważany jako cudowny. W głównym ołtarzu jest krzyż grecki okryty licznymi i dość pięknymi wyrobionemi rzeźbami, ołtarz boczny zachował cechy odległej starożytności a pochodzi z dawnej już nieistniejącej cerkiewki. W tym ołtarzu jest obraz matki boskiej w srebrnej sukience, bizantyjskiego stylu a według ustnego podania, już przed pięcioma wiekami tutaj przeniesiony.

Mieczysław Potocki, Biblioteka Ossolińskich: tomy 7–8, s. 357. 12-10-1865 Sprawozdanie z czynności zakładu narodowego imienia Ossolińskich, [konserwatora budowli i pomników wschodniej Galicji]

W 1961 zamknięta została ostatnia cerkiew greckokatolicka w Komańczy, a rok później otwarta już jako świątynia prawosławna[22].

Wynikiem zabiegów Kościoła prawosławnego było powstanie do końca lat siedemdziesiątych XX wieku na omawianym obszarze piętnastu parafii przynależnych do dekanatu rzeszowskiego (wchodzącego w skład diecezji warszawsko-bielskiej) z siedzibą w Sanoku[23]. W 1983 w miejsce dekanatu utworzono diecezję przemysko-nowosądecką (od 2016 noszącą nazwę „przemysko-gorlicka”)[24].

W latach 1967–1983 diakiem świątyni był Petro Murianka. Jeszcze na początku lat 90. XX w. administracja greckokatolicka próbowała odzyskać cerkiew na swoje potrzeby, ale bezskutecznie[25].

W 1972 cerkiew została włączona do uaktualnionego wówczas spisu rejestru zabytków Sanoka[26]. Wynikiem działań Komisji Opieki nad Zabytkami, powstałej przy oddziale PTTK w Sanoku, w 1978 umieszczono na fasadzie budynku tablicę informującą o zabytkowym charakterze obiektu[27].

Podczas prac archeologicznych przy ulicy Zamkowej w pobliżu cerkwi odkryto szczątki ludzkie prawdopodobnie z istniejącego w XVII wieku cmentarza, które następnie przeniesiono na Cmentarz Centralny w Sanoku[28].

W 1992 do pracy w diecezji zaangażowani zostali państwo Antoni i Marianna Jary z Ukrainy. Antoni Jary został diakonem przy biskupie. Marianna Jary z wykształcenia teolog i muzykolog przyjęła obowiązki diaka, zorganizowała również chór diecezjalny. Od chwili powołania cerkwi do 1998 obowiązki diaka oraz starosty cerkiewnego pełnił Włodzimierz Marczak.

5 lutego 1995 w cerkwi wybuchł pożar, w wyniku którego w zakrystii spłonęło 25 ikon, kilka ornatów i księgozbiór[29].

Na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego świątynia stała się wyłączną własnością Kościoła Prawosławnego[30].

Od 2015 w cerkwi odbywa się coroczny Ekumeniczny Przegląd Pieśni Paraliturgicznej[31].

Zespół cerkiewny (świątynia i dzwonnica) został wpisany do wojewódzkiego (30 grudnia 1967 pod nr A-68)[1] oraz do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka[32].

Galeria

edytuj
  •  
    Fasada frontowa (2014)
  •  
    Wnętrze cerkwi
  •  
    Dzwonnica
  •  
    Figura i tablica pamiątkowa w przedsionku
  •  
    Krzyż pamiątkowy

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 143 [dostęp 2016-10-20].
  2. ↑ „Po Akcji „Wisła” w 1947 cerkiew stoi do 1957 nieużytkowana. W tym czasie zostają z cerkwi zabrane do pobliskiego kościoła oo. franciszkanów relikwie Krzyża św. oraz ikona Matki Bożej Łaskawej, które znajdują się tam do dziś. W 1957, na prośbę ludności, zostaje w Sanoku restytuowana parafia prawosławna. Pierwsze nabożeństwo w dniu święta Podwyższenia Krzyża Pańskiego w 1957.” w: Roman Dubec, Julian Felenczak, Szematyzm - katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji przemysko-nowosądeckiej [stan na 31.11.1999 r.], str. 38.
  3. ↑ „Jednocześnie zaś «wielu ludziom do myślenia daje fakt stworzenia episkopatu prawosławnego w Sanoku, gdzie w czasie święceń do licznie zebranego narodu ukraińskiego przemawiano w języku rosyjskim». Na koniec Łemkowie wzywają Prymasa Polski: «Zechciejcie jak brat podać nam nie kamień, a chleb».” Kultura: wyd. 472–475, 1987
  4. ↑ Komunikat Kancelarii Św. Soboru Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Warszawa 26 VIII 2016.
  5. ↑ Сяніцкий Деканат, [w:] ШЕМАТИЗМ ГРЕКО-КАТОЛИЦКОГО ДУХОВЕНЬСТВА АПОСТОЛЬСКОЇ АДМІНІСТРАЦІЇ ЛЕМКОВЩИНИ, 1936, s. 149 [dostęp 2014-10-07] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
  6. ↑ Feliks Kiryk, Kościół i klasztor franciszkański, W okresie staropolskim, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 261.
  7. ↑ Przegląd historyczny: Tom 76, 1985
  8. ↑ „Ultima Januarii Plac na cerkiew Sanocka dzisieyszego krola J(ego)m(oś)ci millesimo quingentesimo quinquagesimo primo za relacya y podpisem Joannis de Ocieszymo ktorym jego krolewska mość raczy konfirmować y approbować wymirzenie y naznaczenie placu na zbudowanie cerkwi w Sanoku przy murze miejskim z jedney strony, a z drugiej strony przy ogrodzie Liechow od przekopy grodzkiej poczawszy aż do ulice miejskiej innyi przez Piotra de Zborowa kasztelana Sandomirskiego a Sanockiego Staroste z nakazania krola j(ego)m(oś)ci, y pszyszkod popa krolowi j(ego)m(oś)ci gdzie octava Martii manasterz S(an)cti Onupfrii ukazal list gdzie krol nieboszczyk Zygmunt odpuścił czynszu dwanaście groszy temu manasterowi; odpuszczenie Czynszu upada bo wieczne a wszakze wszystko sie z tym do krola j(ego)m(oś)ci co potym krol j(ego)m(oś)ci odlożył na inny czas kiedy okolo szpitalow, klasztorow etc. namiąkowane będzie. Lustrationis privilegiorum palatinum Russiae. Oblata. Introsanocensis 1564-to. 29 stycznia 1564”. Zapis podania z eparchii przemyskiej do relacji kanclerzowi koronnemu. w: AP w Przemyślu. Nr 28 Dod. ss. 8–10.
  9. ↑ „W literaturze przedmiotu istnieje spór, czy w ogóle św. Mikołaj patronował cerkwi sanockiej, czy też była ona od początku, tj. od połowy XVI w., pod wezwaniem Zesłania Ducha św.” w: J. Czajkowski. Łemkowie w historii i kulturze Karpat. 1994 s. 135, 179, 192; „Na Wałach Miejskich istniały cerkwie pw św. Mikołaja i Świętego Ducha (do 1789 roku). Na przedmieściu (poniżej obecnie istniejącego Parku Mickiewicza) stała w tym samym czasie inna drewniana cerkiew pw Narodzenia NMP, rozebrana w 1790” w: Saładiak. Pamiątki i zabytki kultury ukraińskiej w Polsce, 1993
  10. ↑ „Pierwsza sanocka cerkiew prawosławna pod wezwaniem św. Dymitra była usytuowana na zamku w Sanoku. Cerkiew ta została rozebrana w 1550. Oprócz tej cerkwi w Sanoku były jeszcze cztery cerkwie prawosławne [m.in. cerkiew pw. Narodzenia NMP, rozebrana w 1790] oraz monaster żeński św. Onufrego [z II poł. XVII w.; na Przedmieściu Sanockim, zwanym później Posadą Sanocką, cerkiew przedmiejska (predhradska), o czym świadczą rejestry podatkowe ziemi sanockiej, w których jest o niej wzmianka pod rokiem 1507. Powiązanie między obydwoma cerkwiami było ścisłe, aż do ich połączenia pod koniec XVIII w. w jedną parafię.]. Po zajęciu Sanoka przez Kazimierza Wielkiego w 1340 mnichów prawosławnych usunięto, a na ich miejsce ulokowano zakon franciszkanów. Po ogłoszeniu unii brzeskiej i nie podpisaniu aktu przystąpienia do niej przez bpa Michała Kopystyńskiego, funkcjonował przy łacińskiej kurii biskupiej w Przemyślu unicki wikariusz generalny dla ziemi sanockiej, którym był Harasym Dubiecki, wcześniej namiestnik prawosławnego bpa przemyskiego. Przez okres ponad osiemdziesięciu lat, po śmierci biskupa Kopystyńskiego (1609), diecezja przemyska stała się areną walki i zmagań o jej przynależność do unii lub do prawosławia. Ludność Sanoka postanowień Unii Brzeskiej z 1596 nie przyjęła”. [w:] Szematyzm: katalog świątyń i duchowieństwa prawosławnej diecezji przemysko-nowosądeckiej [stan na 31.11.1999 r.], In-t Kultury Prawosławnej, 1999, str. 38.
  11. ↑ „Pierwsza wiadomość o cerkwi sanockiej, stojącej na wzgórzu zamkowym pochodzi z 1435. Służyła ona załodze zamku i mieszczanom. Cerkiew podmiejska odnotowana jest po raz pierwszy w 1507. Obydwie były znacznie starsze.” w; Czajkowski. Łemkowie w historii i kulturze Karpat. 1994 s. 135, 179, 192
  12. ↑ Konopczyński. Polski Słownik Biograficzny. 1935
  13. ↑ Miesięcznik heraldyczny. Polskie Towarzystwo Heraldyczne, Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1908 str. 137; Konopczyński. Polski słownik biograficzny. 1935 str. 228
  14. ↑ Do 1947 cerkiew dekanalna Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny. Kolejnymi administratorami byli ks. Wasyl Maściuch (do 1936), administrator-regent ks. Jan Polański (1936), ks. Jakow (Jakub) Medwecki (1936–1941) – byli oni związani z tzw. orientacją staroruską, ks. Ołeksander (Aleksander) Małynowśki (1941–1944) związany był z orientacją narodowo-ukraińską [w:] Krzysztof Z. Nowakowski, Administracja Apostolska Łemkowszczyzny w latach 1939–1947, (w:) Polska – Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 3, Przemyśl 1996
  15. ↑ Andrzej Ajnenkiel – Polska po przewrocie majowym, 1980
  16. ↑ Łemkowie w historii i kulturze Karpat: Część 2
  17. ↑ Polska–Ukraina, 1000 lat sąsiedztwa: Tom 1 s. 260, 1990
  18. ↑ Włodzimierz Marczak. Ukrainiec w Polsce: Dole i niedole w PRL-u, 1994, str. 138
  19. ↑ ks. Józef Siekierzyński (Siekieżynśkyj Josyf, ur. w Sanoku) kanclerz AAŁ, długoletni katecheta sanocki, uczący religii młodzież greckokatolicką, założył i częściowo finansował dwutygodnik „Werchowyna”, był również jego redaktorem naczelnym [w:] Płaj: zeszyt krajoznawczy Towarzystwa Karpackiego: t. 27–29
  20. ↑ Zarys historii Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944–1989
  21. ↑ „Trzy razy odwoził te książki na naszą plebanię. ... około tysiąca tomów, z braku innego miejsca przechowywano w jednej z zakrystii i ostatecznie zbiór spłoną w czasie pożaru tejże cerkwi. Osiem Trebników przekazał [Włodzimierz Marczak] do różnych cerkwi na Ukrainie, cztery książki trafiły do sanockiego muzeum, osiem do ukraińskiego gimnazjum w Przemyślu, parę egzemplarzy do Fundacji św. Włodzimierza w Krakowie. Kilka egzemplarzy zabrał Marian Rajtar, niemieckie książki za zgodą władyki zostały przekazane pastorowi Vosovi ze Szwajcarii” (w:) Włodzimierz Marczak Ukrainiec w Polsce, ISBN 83-919470-4-1, 2004 Sanok, str. 89
  22. ↑ Wojewoda. Zarys historii Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944–1989; „Byli my u naszego ukraińskiego księdza w Komańczy, żeby w Morochowie parafię greckokatolicką na powrót otworzyć Ale ksiądz nie dostał zgody od łacińskiego proboszcza z Poraża, któremu podlegał. Więc zajechalim do Sanoka, do prawosławnej” w: Kazimierz Krzysztofek, Andrzej Sadowski. Pogranicza etniczne w Europie: harmonia i konflikty, 2001
  23. ↑ Kultura i społeczeństwo: Tom 28, w. 2, 1984
  24. ↑ Komunikat Kancelarii Św. Soboru Biskupów Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Warszawa 26.VIII.2016.
  25. ↑ „Odrodzona Cerkiew unicka już na początku lat 90. nie szukała współpracy z Cerkwią prawosławną, a zaczęła dyskretnie agitować byłych unitów do powrotu do Cerkwi greckokatolickiej. W Sanoku duchowni uniccy próbowali nawet posłużyć się do odebrania cerkwi księdzem rzymskokatolickim, ale ten odmówił. Kilku greckokatolickich duchownych próbowało namówić kilku księży prawosławnych do zmiany wyznania, oferując im samochody i wysoką miesięczną pensję. W ten sposób udało się przekonać księdza Pawła Siwca.” (w:) o. Jan Antonowicz. Przegląd Prawosławny Numer 2 (248), Sanok luty 2006
  26. ↑ Artur Bata. Działalność Powiatowego Konserwatora Zabytków w Sanoku w 1972 r.. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 17–18, s. 91, 1973. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. 
  27. ↑ Krzysztof Prajzner nie wymienił cerkwi pośród innych obiektów, którym przyznano tablicę, jednak tablica faktycznie istnieje na fasadzie cerkwi. Krzysztof Prajzner. Pamiątkowa tablica znów na fasadzie budynku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 12 (1315), s. 4, 24 marca 2017. 
  28. ↑ Edward Zając. Cmentarze sanockie. „Tygodnik Sanocki”. Nr 44 (260), s. 5, 1 listopada 1996. 
  29. ↑ Zbigniew Osenkowski, Kalendarium sanockie 1995–2000, Rocznik Sanocki Tom VIII – Rok 2001, Sanok 2001, s. 316.
  30. ↑ Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. 2010 nr 7 poz. 43), isap.sejm.gov.pl
  31. ↑ Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – II ekumeniczny przegląd pieśni paraliturgicznej w Sanoku [dostęp: 27.09.2016.]
  32. ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 3. [dostęp 2016-10-20].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Sobór_Świętej_Trójcy_w_Sanoku&oldid=75015377”