Serafa
Serafa – rzeka w województwie małopolskim, prawy dopływ Wisły. Długość rzeki wynosi 12,7 km, powierzchnia zlewni 74,9 km². Początek swój bierze w Wieliczce w okolicach stawu w Parku Mickiewicza, by następnie w okolicy ulicy Kubusia Puchatka przyjąć wody dopływającej z lewej strony Grabówki. Stąd już wypływa z Wieliczki i w okolicach autostrady A4 i ulicy Nad Serafą w Krakowie przyjmuje lewy dopływ – Malinówkę, biorącą swój początek w Baryczy – wraz z jej wieloma niewielkimi dopływami z okolic Kosocic, Rajska, Rżąki, i Soboniowic. Przyjmuje jeszcze lewy dopływ, Drwinę, i za nią jeszcze Zabawkę, by w Brzegach tuż za stopniem wodnym Przewóz ujść do Wisły.
 Serafa w wielickim parku | |||||||||||||||||||||||||
| Kontynent | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||
| Województwo | |||||||||||||||||||||||||
| Rzeka | |||||||||||||||||||||||||
| Długość | 12,1 km | ||||||||||||||||||||||||
| Powierzchnia zlewni |
74,9 km² | ||||||||||||||||||||||||
| Źródło | |||||||||||||||||||||||||
| Miejsce | Wieliczka | ||||||||||||||||||||||||
| Ujście | |||||||||||||||||||||||||
| Recypient | Wisła | ||||||||||||||||||||||||
| Miejsce | |||||||||||||||||||||||||
| Współrzędne | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||||||||||||||||||||||
W systemie gospodarki wodnej Serafa jest uznana za jednolitą część wód o kodzie PLRW2000262137749. W obowiązującej w latach 2004-2021 typologii została określona jako rzeka w dolinie wielkiej rzeki nizinnej (typ 26)[1].
W pobliżu ujścia jej dno budowane jest przez osady piaszczyste, muliste i kamieniste. Wśród makrofitów dominuje rdestnica grzebieniasta, a obok niej występują rdestnice – drobna, nawodna i kędzierzawa. Inne stwierdzane gatunki to moczarka kanadyjska i rzęsa drobna. Wśród glonów nitkowatych stwierdzono przedstawicieli rodzajów Cladophora, Stigeoclonium, Rhizoclonium i Oedogonium. W Serafie w 2009 stwierdzono pierwsze w Polsce stanowisko moczarki argentyńskiej, potwierdzane w kolejnych latach[2].
Według badań monitoringowych z roku 2003 rzeka prowadziła wody pozaklasowe zarówno pod względem zanieczyszczenia fizykochemicznego i saprobowości, jak i skażenia bakteriologicznego[3]. W 2017 roku potencjał ekologiczny jej wód został sklasyfikowany jako zły. Zadecydowała o tym zła ocena makrozoobentosu, podczas gdy stan makrofitów był umiarkowany. Przekroczone były również normy dobrego stanu ekologicznego dla kilku parametrów fizykochemicznych, w tym wszystkich form azotu, BZT5 czy przewodności elektrolitycznej. Stan chemiczny wód sklasyfikowano jako zły, przy czym przekroczenie dotyczyło jedynie PBDE w tkankach ryb oraz benzo-a-pirenu w wodzie[1]. Jeden z wielu powodów zanieczyszczeń Serafy wynika z faktu przepływania jej dopływu – Malinówki – w bezpośrednim sąsiedztwie wysypiska śmieci w Baryczy. Z kolei Drwina niesie wody z oczyszczalni ścieków komunalnych Krakowa[3].
Nazwa
edytujInna używana nazwy rzeki - Srawa.
Istnieją dwie główne hipotezy dotyczące pochodzenia tej nazwy.
Rozwadowski uważa, że nazwa Srawa „pochodzi od tego samego pnia, który mamy w srać; w Wieliczce, z jej odwiecznymi kopalniami, jest Srawa rzeczywiście od wieków po prostu ściekiem, kanałem”[4]. Z upływem czasu miała nastąpić eufemizacja tej nazwy i z niezbyt eleganckiej Srawy zrobiła się (szczególnie w dokumentach oficjalnych) Serafa. Językoznawcy przywołują podobne procesy językowe z innych części Polski, gdzie z pierwotnej Srawy robiły się Strawy, Sawy, a z rzeczki o brzmieniu Sracz - Seracz[5][6].
Według drugiej hipotezy, nazwa Serafa pochodzi od nazwy szybu w Wieliczce (Seraf), z którego wody były pompowane do rzeki nazwanej od tego Serafą[7][8]. Za tą hipotezą przemawiają najstarsze odnotowane formy tej nazwy (Serafa w 1753 r.) i kierunek zmiany nazwy z „Serafa” (1768), poprzez „Serawa” (1802), aż do „Srawa” (1847):
1470 – 1480: Wyelyczka (Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, Długosz)[9],
1763: Rzeka Serafa, Serapha[10],
1768: Rzeka Serafy (mapa Friedhubera)[11],
1783: Bierzanowska Rzeka (tzw. Mapy Miega)[12],
1785: Szirawa (mapie Nicolaschy’ego)[13],
1802: Serawa („Opisanie granic państwa kokotowskiego…”, AN w Krakowie, 29/645/186)[14],
1839: rzeka Pasternik (Liber Memoralibium, ks. Osuchowski)[15],
1842: Seravabach, Srawa (np. „Geschichte der Wieliczkaer Salinen”)[16],
1843: Serawa („Krótki opis historyczny, geologiczny i górniczy Wieliczki” Zejszner)[17],
1847: Srawa (Kataster galicyjski, dominium Bieżanów)[18],
1875: Srawa (czasopismo Rolnik, opis majątku Śledziejowice, tom XVII)[19].
Galeria
edytuj-
Serafa przepływająca pod mostem linii kolejowej nr 109 w Bieżanowie w Krakowie
Główne dopływy
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Ocena stanu jednolitych części wód rzek i zbiorników zaporowych w roku 2017-2018 [xlsx], Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2019.
- ↑ Rafał Krawczyk, Maciej Gąbka, Egeria densa (Hydrocharitaceae) – nowy gatunek antropofita we florze Polski, „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”, 26 (1), 2019, s. 41-48, DOI: 10.35535/ffgp-2019-0004 (pol.).
- ↑ a b 2. Jakość wód powierzchniowych 2.1. Stan zanieczyszczenia rzek, [w:] Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2003 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie, 2004 [dostęp 2008-07-21] [zarchiwizowane z adresu 2007-11-12].
- ↑ Jan Michał ROZWADOWSKI, Studia nad nazwami wód słowiańskich, etc., 1948, OCLC 503914380 [dostęp 2020-04-03].
- ↑ Urszula Bijak, Nazwy wodne dorzecza Wisły: potamonimy odapelatywne, Instytut Języka Polskiego, 2013, ISBN 978-83-62275-67-0, OCLC 865090859 [dostęp 2020-04-06].
- ↑ Zbigniew Babik, Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich: w granicach wczesnośredniowiecznej słowiańszczyzny, Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych "Universitas", 2001, ISBN 83-7052-597-0, OCLC 54966858 [dostęp 2020-04-03].
- ↑ Jadwiga Duda, 145 spotkanie z cyklu "Wieliczka - Wieliczanie" z serii "Zabytki Wieliczki" (24) pt.: "Dom Śląski Plebiscytowy im. Gabriela Narutowicza i jego mieszkańcy", 2006, ISSN 1730-2900.
- ↑ Tomasz Pieprzyca, Serafa czy Srawa – wyjaśnienie zagadki. [online], Węgrzce Wielkie - historia, przyroda, ludzie.
- ↑ Jan Długosz, Jana Długosza Kanonika Krakowskiego dzieła wszystkie., Kirchmayer, 1868, OCLC 249053094 [dostęp 2020-04-06].
- ↑ Commissya w Zuppach Wielickich y Bochenskich tudzież na komorach solnych Mazowieckich y składach Wielkopolskich, za [...] Augusta III [...] przy odebraniu onychże z rąk administracyi królewskiey a oddaniu [...] Teodorowi Wesselowi, podskarbiemu wielkiemu koronnemu w dożywotnią a die 1ma Julij 1762 dzierżawę y administracyą [...] 11 Aprilis 1763 zakonczona - Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa [online], www.wbc.poznan.pl [dostęp 2020-11-20] (pol.).
- ↑ Mapa Friedhubera, 1768, W Muzeum Żup Krakowskich.
- ↑ Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779-1783 = Die Josephinische Landesaufnahme von Galizien 1779-1783. Noga, Zdzisław, Dybaś, Bogusław, Bukowski, Waldemar, Budzyński, Zdzisław, Instytut Historii (Polska Akademia Nauk), Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Instytut Historii, Instytut Archeologii i Etnologii (Polska Akademia Nauk), [dostęp 2020-04-06].
- ↑ Mapa Nicolaschy’ego, 1785, W Muzeum Żup Krakowskich.
- ↑ Opisanie granic państwa kokotowskiego..., Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/645/186, 1802.
- ↑ Marta Wójcik-Luksa, Liber memorabilium, czyli, Księga osobliwości albo zbiór zdarzeń lub rzeczy w Parafii Bieżanowskiej, Kraków: "Scriptum", 2000, ISBN 83-913289-5-3, OCLC 61211102 [dostęp 2020-04-06].
- ↑ Ludwig. (Oprac.) Hrdina, Geschichte der Wieliczkaer Saline, 1842.
- ↑ Ludwik ZEJSZNER, Krótki opis historyczny, geologiczny i górniczy Wieliczki ... Z dwiema tablicami., 1843, OCLC 504335934 [dostęp 2020-04-06].
- ↑ Bierzanów [Bieżanów] mit der Ortschaft Kaim in Galizien Bochnier -Kreis Bezirk Bierzanów [Bieżanów], Archiwum Narodowe w Krakowie, Zespół Kataster Galicyjski, sygn. 915, 1847.
- ↑ Opis gospodarstwa w dobrach Śledziejowice w pow. Wielickim, własności Erazma Niedzielskiego, „Rolnik”, 1875.
- ↑ Hydronimy cz. 1 ↓, s. 322.
- ↑ Hydronimy cz. 1 ↓, s. 58.
- ↑ Hydronimy cz. 1 ↓, s. 156.
Bibliografia
edytuj- Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), ISBN 83-239-9607-5.