Senatus consultum ultimum
Senatus consultum ultimum (łac. ostateczna uchwała Senatu) – uchwała Senatu rzymskiego podejmowana w momentach nadzwyczajnego zagrożenia wewnętrznego. Nazwa powstała w oparciu o pisma Juliusza Cezara[1] (Wojny domowe I 5,3[2]).
| Rodzaj aktu |
uchwała |
|---|---|
| Przedmiot regulacji |
zachowanie rzymskiej magistratury w sytuacjach nadzwyczajnych |
| Status |
prawo historyczne |
| Zastrzeżenia dotyczące pojęć prawnych | |
Stosowana jedynie w przypadku zaburzeń wewnętrznych w okresie późnej republiki. Wydając taką uchwałę Senat informował magistrat, że uważa sytuację za krytyczną[3]. Według Cycerona nakładało to na konsulów obowiązek „dopilnowania, aby republika nie poniosła jakiejś szkody” (łac. ut (consul) videret, ne quid res publica detrimenti caperet; In Catilinam 1,4; Pro Milone 26,70[4]).
Senatus consultum ultimum stanowiła i wciąż stanowi spory problem natury interpretacyjnej. O tym, jak złożone było to zagadnienie, świadczyć może pierwszy przypadek użycia uchwały przeciwko Gajuszowi Grakchowi i jego zwolennikom w 121 p.n.e. Zginęli oni bez sądu i możliwości odwołania, co łamało istniejące prawa lex Valeria i lex Porcia (Appian Wojny domowe I,26[5]). Konsul roku 121 p.n.e. Lucjusz Optimus odpowiedział za to przed sądem, a proces miał dać odpowiedź na pytanie, jak dalece może się posunąć urzędnik w egzekwowaniu swojej władzy (łac. imperium) w sytuacjach nadzwyczajnych. Co ważne, oskarżony nie zaprzeczył, że złamał istniejące prawo, ale twierdził, że zrobił to na mocy senatus consultum ultimum dla dobra państwa (Cyceron De oratore II,106[6] i 132), w wyniku czego został uniewinniony[1][7]
Dlatego też przyjmuje się, że na mocy senatus consultum ultimum konsulowie dysponowali władzą równą dyktatorskiej, co pozwalało im na podjęcie wszelkich koniecznych kroków łącznie z czasowym zawieszeniem działalności niektórych instytucji[8][9].
Po raz pierwszy jej zastosowania domagał się w 133 p.n.e. ówczesny Pontifex Maximus Scypion Nazyka przeciwko Tyberiuszowi Grakchowi, ale według Plutarcha odmówił mu konsul Publiusz Mucjusz Scewola (Plutarch Tyberiusz Grakchus XIX[10]). W źródłach znanych jest 13 przypadków uchwalenia senatus consultum ultimum[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c T.N. Mitchell. Cicero and the Senatus "consultum ultimum". „Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte”. 20 (1), s. 47-61, 1971. Franz Steiner Verlag. ISSN 0018-2311. (ang.).
- ↑ Caesar: The Civil Wars. With an English Translation by A.G.Peskett (Vol. II). Cambridge Mass., Londyn: Harvard University Press, 2001, s. 9, seria: Loeb Classical Library 39. ISBN 0-674-99043-9.
- ↑ H.H. Scullard: From the Gracchi to Nero. A history of Rome from 133 b.c. to a.d. 68. Abingdon, Nowy Jork: Routledge, 2011, s. 31. ISBN 0-203-84478-5.
- ↑ Cicero: Pro Milone. [w:] Latin Texts in Translation [on-line]. perseus.uchicago.edu. [dostęp 2013-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-26)]. (ang.).
- ↑ Appian's Roman History. With an English Translation by Horace White (vol.III). Londyn, Nowy Jork: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1964, s. 51-53, seria: Loeb Classical Library 4. ISBN 978-0-674-99005-0.
- ↑ Cicero: De oratore (Vol.I). Cambridge Mass., Londyn: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1967, s. 277, seria: Loeb Classical Library 348. ISBN 978-0-674-99383-9.
- ↑ H.H. Scullard: From the Gracchi to Nero. A history of Rome from 133 b.c. to a.d. 68. s. 36-37.
- ↑ Prawo Rzymskie. Słownik encyklopedyczny (pod red. W.Wołodkiewicza). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986, s. 138. ISBN 83-214-0437-5.
- ↑ A. Berger: Encyclopedic Dictionary of Roman Law. Filadelfia: The American Philosophical Society, 1953, s. 699.
- ↑ Plutarch's Lives. With an English Translation by B.Perrin. Cambridge Mass., Londyn: Harvard University Press, William Heinemann Ltd., 1959, s. 189-191, seria: Loeb Classical Library 102. ISBN 978-0-674-99113-2.