Żukokształtne

Żukokształtne
	Scarabaeoidea
	Latreille, 1802
	; Scarabaeus catenatus z rodziny poświętnikowatych
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Nadrząd	Endopterygota
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	Scarabaeiformia Crowson, 1960
Nadrodzina	Scarabaeoidea
Synonimy
	Lamellicornia
	Lamellicornia
	Systematyka w Wikispecies
	Hasło w Wikisłowniku

Żukokształtne, żuki (Scarabaeoidea) syn. chrząszcze blaszkoczułkie (Lamellicornia) – nadrodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych (Polyphaga). Jedyna nadrodzina serii lub infrarzędu Scarabaeiformia.

Nazewnictwo polskie

Jako nazwa serii lub infrarzędu Scarabaeiformia funkcjonuje w języku polskim termin żukokształtne^[2]. Termin ten jest jednak nieścisły i bywa także odnoszony do nadrodziny Scarabaeoidea^[3]. Z kolei Bunalski zaleca stosowanie dla taksonu rangi nadrodziny określenia żuki^[4]. Ponieważ synonimem Scarbaeoidea są Lamellicornia to w literaturze znaleźć można także nazwy chrząszcze blaszkorożne i chrząszcze blaszkoczułkie dla określenia nadrodziny^[5].

Taksonomia

Nadrodzina Scarabaeoidea wyróżniona została w 1802 roku przez Pierre’a-André Latreille’a. W 1960 roku Roy Crowson wyróżnił dla niej monotypową serię Scarabaeiformia. Początkowo jako grupę siostrzaną dla Scarabaeoidea proponowano Dascilloidea. Hipoteza ta została jednak odrzucona i późniejsze badania wskazują na bliskie pokrewieństwo żuków ze Staphyliniformia, podważając sens wyróżnienia żuków w osobną serię. Badania Beutela i Leschena z 2005 wskazują, że żuki mogą być grupą siostrzaną dla kladu złożonego z gnilikokształtnych i kałużnicokształtnych w Staphyliniformia. Badania te sugerują jednak parafiletyzm Staphyliniformia i podważają w ogóle tradycyjny podział chrząszczy wielożernych na serie (infrarzędy), gdyż może nie odzwierciedlać on filogenezy^[6]^[7]. Z kolei wyniki badań zespołu Caterino wskazują na monofiletyzm kladu Haplogastra obejmującego linie zaliczane obecnie do Staphyliniformia i Scarabaeiformia^[8].

Opis

Grupa ta jest dość zróżnicowana morfologicznie. Posiada jednak wiele cech pozwalających ją z łatwością wyróżnić. Czułki 7 do 11-segmentowe o buławce złożonej z listewkowatych członów. Część środkowa drugiego sternitu odwłoka silnie zredukowana. Ósmy tergit odwłoka w postaci pygidium. Cztery cewki Malpighiego. Przednie odnóża grzebne. Powiększone przednie biodra i uzębione przednie golenie. Pozostałe pary odnóży typu kroczącego. Tylne skrzydła typu kantaroidalnego z prawie całkowitym zanikiem żyłek poprzecznych. Larwy pędrakowate o dobrze wykształconych odnóżach i czułkach oraz pozbawione urogomf. Narządy kopulacyjne samców oraz cały segment genitalny zredukowane do tzw. spiculum gastrale^[6]^[5].

Ekologia i zoogeografia

Żukokształtne są w większości roślinożerne. Żywią się różnym pokarmem roślinnym: od humusu i rozkładających się szczątków roślin po ich żywe tkanki i soki. Część gatunków jest padlinożerna. Ponadto zdarzają się gatunki drapieżne, jak Spilophorus maculatus polujący na pluskwiaki. W literaturze często błędnie określa się gatunki z rodzajów Trichillum i Uroxys jako ektopasożyty. Błąd ten wynika z występowania tych chrząszczy w futrze leniwców. Gilmore i inni określili ich związek z leniwcami jako komensalizm^[6].

Przedstawiciele żukokształtnych występują na całym świecie, we wszystkich krainach zoogeograficznych^[5].

Systematyka

Podział systematyczny żuków na przestrzeni lat był bardzo niejednolity. Różne wydawnictwa prezentowały różne poglądy na ich podział na rodziny i podrodziny. Jeden z nurtów nadawał rangę rodzin wszystkim niemal podrodzinom, wyróżniając takie rodziny jak plugowate (Aphodidae), rutelowate (Rutelidae), kruszczycowate (Cetonidae), chrabąszczowate (Melolonthidae), rohatyńcowate (Dynastidae), a jego konsekwencją było nadawanie rangi podrodzin plemionom, rodzajów podrodzajom itd. Przeciwstawny nurt wyróżniał Scarabaeidae, Trogidae i Geotrupidae traktując pozostałe jako podrodziny^[4]. Prace wielu koleopterologów z końca XX w. doprowadziły do podziału Scarabaeoidea na kilkanaście rodzin, przy czym były one różnie definiowane i różne z nich traktowano jako podrodziny, w dodatku klasyfikowane w różnych rodzinach. W 1999 roku Browne i Scholtz wprowadzili podział, który został dość powszechnie zaakceptowany i z późniejszymi zmianami dzielił żukokształtne na następujące rodziny: Glaresidae, Passalidae, Lucanidae, Diphyllostomatidae, Trogidae, Bolboceratidae, Pleocomidae, Geotrupidae, Hybosoridae, Ochodaeidae, Glaphyridae i Scarabaeidae. Podział ten nie uwzględniał Belohinidae z racji trudności w znalezieniu materiału typowego jedynego gatunku tej rodziny^[6]. Wreszcie w 2011 grupa 11 badaczy opublikowała pracę systematyzującą podział chrząszczy na wyższe rangi taksonomiczne. W pracy tej wyróżniono następujące rodziny i podrodziny żukokształtnych^[9]:

seria: Scarabaeiformia

nadrodzina: Scarabaeoidea Latreille, 1802
- Pleocomidae LeConte, 1861
  - Pleocominae LeConte, 1861
  - †Cretocominae Nikolajev, 2002
  - †Archescarabaeinae Nikolajev, 2010
- Geotrupidae Latreille, 1802 – gnojarzowate, żukowate
  - Taurocerastinae Germain, 1897
  - Bolboceratinae Mulsant, 1842
  - Geotrupinae Latreille, 1802
- Belohinidae Paulian, 1959
- Passalidae Leach, 1815
  - Aulacocyclinae Kaup, 1868
  - Passalinae Leach, 1815
- Trogidae MacLeay, 1819 – modzelatkowate
  - †Avitortorinae Nikolajev, 2007
  - Troginae MacLeay, 1819
  - Omorginae Nikolajev, 2005
- Glaresidae Kolbe, 1905
- Diphyllostomatidae Holloway, 1972
- Lucanidae Latreille, 1804 – jelonkowate
  - †Protolucaninae Nikolajev, 2007
  - Aesalinae MacLeay, 1819
  - †Ceruchitinae Nikolajev, 2006
  - Syndesinae MacLeay, 1819
  - Lampriminae MacLeay, 1819
  - Lucaninae Latreille, 1804
  - †Paralucaninae Nikolajev, 2000
- Ochodaeidae Mulsant et Rey, 1871 – wygonakowate
  - †Cretochodaeinae Nikolajev, 1995
  - Ochodaeinae Mulsant et Rey, 1871
  - Chaetocanthinae Scholtz, 1988
- Hybosoridae Erichson, 1847
  - †Mimaphodiinae Nikolajev, 2007
  - Anaidinae Nikolajev, 1996
  - Ceratocanthinae Martínez, 1968
  - Hybosorinae Erichson, 1847
  - Liparochrinae Ocampo, 2006
  - Pachyplectrinae Ocampo, 2006
- Glaphyridae MacLeay, 1819
  - Glaphyrinae MacLeay, 1819
  - Amphicominae Blanchard, 1845
  - †Cretoglaphyrinae Nikolajev, 2005
- Scarabaeidae Latreille, 1802 – poświętnikowate, żukowate
  - †Lithoscarabaeinae Nikolajev, 1992
  - Chironinae Blanchard, 1845
  - Aegialiinae Laporte, 1840
  - Eremazinae Iablokoff-Khnzorian, 1977
  - Aphodiinae Leach, 1815 – plugowate
  - Aulonocneminae Janssens, 1946
  - Termitotroginae Wasmann, 1918
  - Scarabaeinae Latreille, 1802
  - Prototroginae Nikolajev, 2000
  - †Cretoscarabaeinae Nikolajev, 1995
  - Dynamopodinae Arrow, 1911
  - Phaenomeridinae Erichson, 1847
  - Orphninae Erichson, 1847
  - Allidiostomatinae Arrow, 1940
  - Aclopinae Blanchard, 1850
  - Melolonthinae Leach, 1819 – chrabąszczowate
  - Rutelinae MacLeay, 1819 – rutelowate
  - Dynastinae MacLeay, 1819 – rohatyńcowate
  - Cetoniinae Leach, 1815 – kruszczycowate
- †Coprinisphaeridae Genise, 2004
- †Pallichnidae Genise, 2004

Przypisy

↑ Scarabaeoidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Roland Gerstmeier, przeł. Henryk Grabarczyk: Chrząszcze. Rozpoznawanie i oznaczanie. Multico, seria: Przewodnik kieszonkowy. ISBN 83-7073-105-8.
↑ Systematyka chrząszczy na: jezioro.com.pl. [dostęp 2014-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-17)].
↑ ^a ^b Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996.
↑ ^a ^b ^c Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28a Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae laparosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976.
↑ ^a ^b ^c ^d Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].
↑ R.G.R.G. Beutel R.G.R.G., R.A.B.R.A.B. Leschen R.A.B.R.A.B., Phylogenetic analysis of Staphyliniformia (Coleoptera) based on characters of larvae and adults, „Systematic Entomology”, 30 (4), 2005, s. 510-548, DOI: 10.1111/j.1365-3113.2005.00293.x .
↑ Michael S.M.S. Caterino Michael S.M.S., TobyT. Hunt TobyT., Alfried P.A.P. Vogler Alfried P.A.P., On the constitution and phylogeny of Staphyliniformia (Insecta: Coleoptera), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 34 (3), 2005, s. 655-672, DOI: 10.1016/j.ympev.2004.11.012 .
↑ PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .

[itis-1] Scarabaeoidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Gerstmeier-2] Roland Gerstmeier, przeł. Henryk Grabarczyk: Chrząszcze. Rozpoznawanie i oznaczanie. Multico, seria: Przewodnik kieszonkowy. ISBN 83-7073-105-8.

[jezioro-3] Systematyka chrząszczy na: jezioro.com.pl. [dostęp 2014-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-17)].

[Bunalski-4] Marek Bunalski. Nowe trendy w systematyce rodzinowej żuków (Coleoptera, Scarabaeoidea) a nazewnictwo wernakularne. „Biuletyn Entomologiczny”. 4 (16), s. 8-9, Czerwiec-Lipiec 1996.

[Stebnicka-5] Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28a Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae laparosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976.

[Jaloszynski-6] Paweł Jałoszyński: Co się porobiło w Scarabaeoidea, czyli ile jest teraz rodzin żukowatych. maj 2007. [dostęp 2014-01-18].

[B&L-7] R.G.R.G. Beutel R.G.R.G., R.A.B.R.A.B. Leschen R.A.B.R.A.B., Phylogenetic analysis of Staphyliniformia (Coleoptera) based on characters of larvae and adults, „Systematic Entomology”, 30 (4), 2005, s. 510-548, DOI: 10.1111/j.1365-3113.2005.00293.x .

[Caterino-8] Michael S.M.S. Caterino Michael S.M.S., TobyT. Hunt TobyT., Alfried P.A.P. Vogler Alfried P.A.P., On the constitution and phylogeny of Staphyliniformia (Insecta: Coleoptera), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 34 (3), 2005, s. 655-672, DOI: 10.1016/j.ympev.2004.11.012 .

[families-9] PatriceP. Bouchard PatriceP. i inni, Family-group names in Coleoptera (Insecta), „ZooKeys”, 88, 2011, s. 1-972, DOI: 10.3897/zookeys.88.807 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]