Rozmiazg kolweński
Rozmiazg kolweński (Pytho kolwensis)[1] – gatunek chrząszcza z rodziny rozmiazgowatych (Pythidae).
| Pytho kolwensis | |||
| Sahlberg, 1833 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
rozmiazg kolweński | ||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Opis
edytujOwad dorosły
edytujCiało błyszczące, czarne, silnie grzbietobrzusznie spłaszczone, długości 10–17 mm. Głaszczki, końce goleni i stopy brunatne. Czułki również brunatne, nitkowate, 11-członowe, osadzone przed oczami[2][3]. Żuwaczki są długie, kanciasto zagięte, dwuwierzchołkowe[3]. Przedplecze w zarysie owalne, szersze niż dłuższe, węższe od pokryw, między jego środkiem a bokami znajdują się głębokie półkoliste wgniecenia. Na każdej z pokryw, za nasadą, występuje 10 długich, podłużnych rowków punktowanych na dnie, które sięgają prawie do wierzchołka pokryw[2][3].
Młodsze stadia rozwojowe
edytujJaja są wrzecionowate, okrągłe w przekroju. Ubarwienie ich matowego chorionu jest kremowe[3].
Larwy po wykluciu mają 2,5 mm, a w pełni wyrośnięte osiągają od 30 do 43 mm długości. Mają wydłużone, silnie grzbietobrzusznie spłaszczone i mocno zesklerotyzowane ciało o barwie ciemnooliwkowej, szarobrunatnej lub (u młodszych) żółtej z ciemniejszymi plamami na tergitach i sternitach. Ich żółta głowa wyposażona jest w trójczłonowe czułki i pięć par przyoczek ustawionych w dwóch rzędach. Rdzawobrunatne, dwuzębne żuwaczki mają przyciemnione krawędzie wewnętrzne z ostrym retynakulum w części molarnej. Tergity segmentów odwłokowych do ósmego włącznie zaopatrzone są w listewki podłużne o długości nieprzekraczającej 10% długości danego segmentu oraz w bruzdę środkową. Dziewiąty segment odwłoka ma na górnej powierzchni 10–12 dużych zębów rozmieszczonym w nieregularnym łuku oraz parę dużych wyrostków haczykowatych z dużymi zębami na wewnętrznych krawędziach, spośród których tylny jest blisko dwukrotnie mniejszy niż przedni[3].
Poczwarki mają od 13 do 23 mm długości, są owalne, 3 do 4 razy dłuższe niż szerokie, od spodu wklęsłe, z wierzchu nieco sklepione, początkowo kremowe, z czasem brunatniejące. Ich najszersze pośrodku przedplecze cechują silnie wyniesione boki, wąska bruzda środkowa, para kanciasto załamanych bruzd bocznych, grube kolce na brzegach przednim i bocznych oraz najdłuższy z kolców osiągający ⅓ długości przedplecza. Odwłok ma po cztery stykające się podstawami kolce na każdej krawędzi bocznej tergitu[3].
Biologia i ekologia
edytujW maju samica składa jaja w chodniki po larwach kornika; larwy ze względu na swoją budowę nie mają zdolności drążenia chodników. Wylęg odbywa się po około dwóch tygodniach[2]. Większe larwy opuszczają chodniki korników przechodząc do korytarzy pozostawionych po kózkowatych[4]. Żerowanie larw trwa od 3 do 5 lat; larwy osiągają w tym czasie długość około 40 mm[2]. Przepoczwarczenie następuje w zbudowanej pod korą owalnej kolebce poczwarkowej. Po 2–3 tygodniach, od lipca do września, wylęgają się dorosłe chrząszcze, które zimują pozostając w komorach poczwarkowych. Dorosłe chrząszcze wygryzają się na zewnątrz od kwietnia do maja, gdzie po kopulacji i złożeniu jaj giną[2]. Gatunek jest reliktem lasów pierwotnych, związanym z drzewostanem świerkowym, rosnącym na terenach silnie wilgotnych[2][4]. Rozwój odbywa się pod korą powalonych drzew. Zarówno larwy jak i owady dorosłe odżywiają się rozłożonym łykiem i drewnem świerka, również trocinami i odchodami innych owadów żerujących tam wcześniej[2].
Rozprzestrzenienie
edytujGatunek północno-euroazjatycki; od Amuru do Europy północno-wschodniej. Wszędzie występuje na rozproszonych stanowiskach. W Europie stwierdzony w Szwecji, Finlandii, Estonii, Karelii i Polsce[2].
W Polsce jedyne stanowiska znajdują się w Puszczy Białowieskiej. Notowany w kilku oddziałach leśnych, głównie w latach 1954–1955, następnie w roku 1993 i 1999 lub 2000 r. W roku 2013 przeprowadzono monitoring na dwóch stanowiskach w Białowieskim Parku Narodowym, potwierdzając występowanie gatunku na jednym z nich[5].
Zagrożenie i ochrona
edytujW Polsce rozmiazg kolweński objęty jest ścisłą ochroną gatunkową[6]. Znajduje się na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce oraz Polskiej czerwonej księdze zwierząt; w obu ze statusem CR – krytycznie zagrożony[7][4]. Uwzględniony jest również w załączniku II do dyrektywy siedliskowej[2].
Głównym niebezpieczeństwem dla tego gatunku jest usuwanie bądź korowanie powalonych drzew lub ich fragmentów. Zagraża mu również osuszanie siedlisk poprzez działania melioracyjne. W lasach użytkowanych gospodarczo nie ma możliwości rozwoju[4].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ BioMap. [dostęp 2017-10-24]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i D. Kubisz: Rozmiazg kolweński (Phyto colwensis). W: P. Adamski, R. Bartel, A. Bereszyński, A. Kepel, Z. Witkowski: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 6: Gatunki zwierząt (z wyjątkiem ptaków).. Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 500. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ a b c d e f Bolesław Burakowski: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 88-90 Rozmiazgowate – Pythidae, Omiękowate – Lagriidae, Cisawkowate – Alleculidae. Wrocław: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1976, s. 5-17.
- ↑ a b c d Daniel Kubisz: Pytho kolwensis C.R. Sahlberg, 1833. Rozmiazg kolweński. [w:] Polska czerwona księga zwierząt – bezkręgowce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2017-10-26].
- ↑ Jerzy M. Gutowski, Krzysztof Sućko: Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2017-10-25]. (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..
- ↑ Zbigniew Głowaciński, Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, Kraków 2002.