Głaszczki
Głaszczki (palpi, l.poj. palpus) – narządy obecne u stawonogów i wieloszczetów. Zwykle pełnią funkcje zmysłowe lub chwytne. U dwuparców i sześcionogów wchodzą w skład narządów gębowych. U owadów mogą ulegać modyfikacjom lub zanikowi w zależności od typu aparatu gębowego.
Wieloszczety
edytujGłaszczki występują w wielu grupach wieloszczetów. Umieszczone są na prostomium lub perystomium. Mogą mieć różną postać. U Aciculata głaszczki są krótkie, o formie stożkowatej lub palczastej i służą jako narządy dotykowe. U wieloszczetów żerujących na drobnych organizmach (mikrofagicznych) spotyka się długie, zaopatrzone w orzęsione rynienki głaszczki służące pobieraniu pokarmu. Tak jest u Calipalpata. U Terebellida i Sabellida liczne, orzęsione głaszczki bywają przekształcone w czułki (tentakule), tworzące razem koronę czułkową, służącą pobieraniu pożywienia[1].
Stawonogi
edytujDwuparce
edytujU dwuparców występują trzy pary głaszczków wchodzące w skład płytki gębowej czyli gnatochilarium. Dwie z tych par mają kształt walcowaty i osadzone są na pieńkach tejże płytki. Trzecia para jest formy płatowatej i umieszczona jest na blaszkach językowych. Głaszczki zaopatrzone są zwykle w wyrostki sensoryczne i pełnią funkcję zmysłową[2].
Sześcionogi
edytujU sześcionogów występują dwie pary głaszczków[3]:
- głaszczki szczękowe (palpi maxillales)
- głaszczki wargowe (palpi labiae)
Pełnią one funkcje zmysłowe. Głaszczki szczękowe osadzone są na zewnętrznych stronach pieńków szczęk, zaś głaszczki wargowe na przedbródku, będącym częścią wargi dolnej[3]. Głaszczki szczękowe mogą być złożone z od 1 do 6 członów, a głaszczki wargowe z od 1 do 5 członów[3][4]. Głaszczki mogą też wtórnie zanikać w związku z rozwojem kłującego aparatu gębowego (np. wszoły bezgłaszczkowe, pluskwiaki)[5][6]. Z kolei w aparacie liżąco-ssącym typu muskoidalnego, charakterystycznym dla muchówek łękorysych głaszczki wargowe przekształcone są w tarczę oralną i służą pobieraniu pokarmu[7]
Szczękoczułkowce
edytujU szczękoczułków głaszczki noszą ściślejszą nazwę nogogłaszczków (pedipalp). Powstają z przekształconych odnóży drugiego somitu zaocznego[8] i mogą pełnić funkcję zmysłową lub chwytną[9]
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Jacek Siciński: Gromada: wieloszczety – Polychaeta. W: Zoologia. Tom 1, część 2. Bezkręgowce. Wtórojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, 2013, s. 603-624, A6. ISBN 978-83-01-17336-4.
- ↑ Jolanta Wytwer: gromada: dwuparce – Diplopoda. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 29–52.
- ↑ a b c Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: Nadgromada: owady s.l. – Insecta s.l.. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 53–85.
- ↑ Jarosław Buszku, Janusz Nowacki: Rząd: motyle – Lepidoptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 348-357.
- ↑ Sławomir Kadulski, Joanna Izdebska: Rząd: wszoły i wszy – Phthiraptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 200-207.
- ↑ Barbara Lis, Jerzy A. Lis: Rząd: pluskwiaki – Hemiptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 211-230.
- ↑ Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka: Rząd: muchówki – Diptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 390-402.
- ↑ Jason A. Dunlop, James C. Lamsdell. Segmentation and tagmosis in Chelicerata. „Arthropod Structure & Development.”. 46 (3), s. 395–418, 2017. DOI: 10.1016/j.asd.2016.05.002. ISSN 1467-8039.
- ↑ Czesław Błaszak: Podtyp: szczękoczułkopodobne – Cheliceromorpha; Nadgromada: szczękoczułkowce – Chelicerata. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.