Rongorongo
Rongorongo – pismo używane dawniej do zapisu prawdopodobnie języka rapanui, używanego na Wyspie Wielkanocnej. Jest on jedynym rdzennym systemem pisma na terenie całej Polinezji. Do czasów współczesnych zachowały się 23 lub 24 artefakty z napisami wyrytymi pismem rongorongo.
Opis
edytujPismo zawiera nieco ponad 600 zidentyfikowanych unikatowych znaków[1]. Znaki rongorongo zapisywane były systemem bustrofedonu odwracanego: czytanie rozpoczynano od lewego dolnego rogu w kierunku prawego i przy każdym końcu wersu odwracano tabliczkę o 180 stopni i kontynuowano czytanie od lewej do prawej[1]. Uważa się, że teksty pisane rongorongo są zapisane w języku rapanui[2].
Data powstania pisma jest nieznana. Jedna z hipotez mówi, że powstało ono dopiero w wyniku kontaktu z europejskimi najeźdźcami, ale jest to mało prawdopodobne. Pierwsi europejscy odkrywcy wyspy w początku XVIII w. nie odnotowali znajomości pisma wśród miejscowej ludności. Pierwsze tablice zawierające teksty zanotowane pismem rongorongo zostały odkryte przypadkowo w 1869 r. przez biskupa Tahiti[1] – Florentina-Étienne’a „Tepano” Jaussena (1815–1891). Biskup otrzymał prezent w postaci ozdobnego sznura nawiniętego na kołowrotek, który został wykonany przez misjonarzy poddanych biskupowi z jednej z ozdobnych tablic pokrytych pismem rongorongo. Zaciekawiony tablicą, której użyto do wykonania kołowrotka, biskup wysłał list do miejscowych misjonarzy z prośbą o zgromadzenie jak największej ilości tablic oraz rozpoczął pierwsze próby tłumaczenia. Na wyspie znaleziono jednak tylko kilkanaście tablic[3]. Wówczas nikt nie potrafił odczytać pisma[1]. Większość zabytków tego pisma zaginęła. Przetrwały 23[4] lub 24[5] tabliczki zapisane rongorongo, w tym tabliczka z Berlina, pierwotnie zawierająca najdłuższy znany tekst w tym piśmie[5]. Łącznie na tych tabliczkach stwierdzono przeszło 12 tys. glifów[6]. Wszystkie tabliczki są wyryte w drewnie i znajdują się w kolekcjach muzealnych[5].
Pismo rongorongo było jedynym rdzennym systemem pisma na terenie całej Polinezji[1].
Według ustnej tradycji wyspiarzy istniały dwa pisma: powszechne – rongorongo i pismo tau ceremonialne, związane z kultem bogów czy przodków. Sztuka pisania i czytania była zarezerwowana dla specjalnie kształconych pieśniarzy tangata manu o te-rongo-rongo, czyli „ludzi-ptaków znających rongorongo”, i była wielkim przywilejem. Tradycyjna nazwa pisma kohau rongo-rongo oznaczała „łamać włócznie” lub „łamać słowa”. Wyraz rongo lub rong w językach polinezyjskich oznacza „słyszeć”, „wysłuchać”. Natomiast w kilku odmianach quechua z terenów Andów istnieje słowo rongo-go, które oznacza „wiadomość”.
Spis 600 glifów pisma opublikował w 1958 r. Thomas S. Barthel[7][8]. W 2007 r. Igor Pozdniakov i Konstantin Pozdniakov stwierdzili, że w rzeczywistości unikatowych glifów jest jedynie 52, a pozostałe to ligatury[8]. Ich zestawienie obejmuje znaki użyte w prawie wszystkich tekstach, z wyjątkiem rzadkich znaków wyrytych na tzw. lasce z Santiago.
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| 01 | 02 | 03 | 04 | 05 | 06 | 07 | 08 | 09 | 10 | 14 | 15 | 16 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| 22 | 25 | 27 | 28 | 34 | 38 | 41 | 44 | 46 | 47 | 50 | 52 | 53 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| 59 | 60 | 61 | 62 | 63 | 66 | 67 | 69 | 70 | 71 | 74 | 76 | 901 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| 91 | 95 | 99 | 200 | 240 | 280 | 380 | 400 | 530 | 660 | 700 | 720 | 730 |
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Polak próbuje odczytać unikatowe pismo z Wyspy Wielkanocnej [online], naukawpolsce.pap.pl, 8 września 2017 [dostęp 2017-09-09].
- ↑ Wieczorek 2022 ↓, s. 47.
- ↑ Catherine and Michel Orliac, Des dieux regardent les étoiles. Za S. Fischer.
- ↑ Wieczorek i in. 2021 ↓, s. 1.
- ↑ a b c Wieczorek 2022 ↓, s. 47, 49.
- ↑ Wieczorek 2022 ↓, s. 50.
- ↑ Thomas S. Barthel, Grundlagen zur Entzifferung der Osterinselschrift, hamburg: de Gruyter, 1958, DOI: 10.1515/9783111641256 (niem.).
- ↑ a b Igor Pozdniakov, Konstantin Pozdniakov, Rapanui Writing and the Rapanui Language: Preliminary Results of a Statistical Analysis, „Forum for Anthropology and Culture”, 3, 2007, s. 3–36 [zarchiwizowane 2008-06-25] (ang.).
Bibliografia
edytuj- Thor Heyerdahl: Wyprawa Kon-Tiki. Warszawa: 1995. ISBN 83-85661-89-1.
- Thor Heyerdahl: Aku-Aku: tajemnica Wyspy Wielkanocnej. Warszawa: Muza, 1995.
- Rafał Wieczorek, Nowe światło na rongorongo – pismo Wyspy Wielkanocnej, „Archeologia żywa”, 4 (86), 2022, s. 46–51.
- Rafał M. Wieczorek i inni, The rongorongo tablet from Berlin and the time-depth of Easter Island’s writing system, „The Journal of Island and Coastal Archaeology”, 2021, s. 1–20, DOI: 10.1080/15564894.2021.1950874 (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Dr. Steven Roger Fischer, Easter Island’s “Rongorongo” Script. netaxs.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-15)]. (ang.).
- Jacques B.M. Guy, RONGORONGO The Easter Island Tablets. netaxs.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-09)]. (ang.).
- rapa-nui.net. Tradycja. Kultura. Współczesność. rapa-nui.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-07)].