Wikipedia

Roman Załuski (spiskowiec)

Ten artykuł dotyczy hrabiego. Zobacz też: Roman Załuski, reżyser filmowy.

Roman d’Archott de Rivière Załuski (ur. 1 marca 1793 w Krakowie, zm. 1 kwietnia 1865 w Krzeszowicach[1]) – polski hrabia, oficer wojsk polskich[2], kawaler krzyża Virtuti Militari, dyplomata, urzędnik Królestwa Polskiego, członek Towarzystwa Patriotycznego i Towarzystwa Historyczno-Literackiego; wolnomularz, działacz emigracyjny.

Roman Załuski
Ilustracja
Roman Załuski (1793-1865)
Data i miejsce urodzenia

1 marca 1793
Kraków

Data i miejsce śmierci

1 kwietnia 1865
Krzeszowice

Zawód, zajęcie

żołnierz, dyplomata, urzędnik, działacz emigracyjny,

Życiorys

edytuj

Urodził się jako syn hrabiego Jana-Kantego d’Archott de Rivière Załuskiego, prezesa Sądu Apelacyjnego Królestwa Polskiego, i Tekli Wielopolskiej[1].

Do wojska wstąpił w roku 1811. Odbył kampanię rosyjską i saską[1], podczas której dostał się do niewoli pruskiej[3]. W dobie Królestwa Polskiego służył kolejno jako adiutant wielkiego księcia Konstantego (1816-1818)[4], następnie w służbie cywilnej jako referendarz Rady Stanu (od 1818). Był członkiem loży wolnomularskiej „Bouclier du Nord”, a także założonej w roku 1816 loży „Kazimierz Wielki”[5]. W roku 1823[6] wstąpił do Towarzystwa Patriotycznego, jednak aktywność Załuskiego w tej organizacji była niewielka[7].

Niedługo przed aresztowaniem Roman Załuski wsparł znajdującego się w trudnej sytuacji materialnej polskiego poetę romantycznego, Antoniego Malczewskiego, starając się skutecznie o jego zatrudnienie w biurach komisji rządowej spraw wewnętrznych Królestwa Polskiego[8].

W marcu 1826 roku Załuski został aresztowany (w pałacu Krasińskich[9]) w śledztwie dotyczącym kontaktów Towarzystwa Patriotycznego z dekabrystami. Aresztu dokonał osobiście wiceprezydent Warszawy Mateusz Lubowidzki w asyście policji[10]. W roku 1828 został uniewinniony przed Sądem Sejmowym z zarzutu „styczności”[7] ze zbrodnią stanu. Na 37 głosujących, jedynie Feliks Czarniecki uznał winę Załuskiego. Mury więzienia karmelickiego hrabia mógł opuścić jednak dopiero po zatwierdzeniu wyroku przez cara Mikołaja I i odczytaniu go na ostatniej sesji Sądu Sejmowego, co nastąpiło w dniu 16 marca 1829 roku[7].

 
Roman Załuski wg współczesnej fotografii.

W okresie powstania listopadowego początkowo pełnił funkcję sekretarza gen. Józefa Chłopickiego, a po upadku dyktatury przez krótki okres funkcję dyrektora jednego z wydziałów Banku Polskiego[11]. Następnie odbył misję dyplomatyczną (1831) jako delegat Rządu Narodowego do Szwecji (pod przybranym nazwiskiem Wolmers[12]), Belgii, Francji i Wielkiej Brytanii. Misję Załuskiego do Belgii usiłował dezawuować publicznie hr. Adam Gurowski[13]. Tropili go także agenci rosyjscy[14]. Po upadku powstania Załuski pozostawał za granicą do roku 1842, a jego majątek w Polsce uległ konfiskacie. Król Leopold I proponował hrabiemu obywatelstwo belgijskie i stanowisko w służbie rządu belgijskiego, którego ten jednak nie przyjął[3].

 
Tablica na ścianie mauzoleum Chłopickiego w Krzeszowicach - upamiętnia Romana Załuskiego i powstańców listopadowych pochowanych na krzeszowickim cmentarzu parafialnym.

Na emigracji zawarł bliską znajomość z Adamem Mickiewiczem[15], Zygmuntem Krasińskim i Juliuszem Słowackim[16]. Wiosną 1839 roku zgłosił (z pozytywnym rezultatem) kandydaturę Juliusza Słowackiego na członka Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu[17].

Pracował m.in. jako agent księcia Adama Jerzego Czartoryskiego w Szwajcarii, skąd informował obóz Hotelu Lambert m.in. o planach rewolucjonistów włoskich[18].

Po powrocie do kraju przebywał głównie w Krakowie i Wielkim Księstwie Poznańskim. Pośredniczył m.in. w rozmowach z hr. Edwardem Raczyńskim w sprawie poznańskiego wydania poezji Józefa Bohdana Zaleskiego[19].

Pod koniec życia zamieszkiwał w pałacu Potockich w Krzeszowicach, gdzie zmarł w dniu 1 kwietnia 1865 roku, przeżywszy 72 lata. Został pochowany w dniu 4 IV 1865 r. na cmentarzu w Krzeszowicach, nieopodal mauzoleum gen. Józefa Chłopickiego (zgodnie z ostatnim życzeniem Załuskiego[20]), co upamiętnia tablica na ścianie kaplicy.

Życie prywatne

Miał czworo rodzeństwa[21], w tym starszego brata, Adama Załuskiego, który zginął w roku 1812 podczas wyprawy moskiewskiej[3].

W roku 1822 poślubił Amelię Bronikowską, młodzieńczą miłość Zygmunta Krasińskiego (i pochowaną obok wieszcza w Opinogórze) i wychowankę hr. Wincentego Krasińskiego, daleką krewną Ksawerego Bronikowskiego – jednak małżeństwo to nie należało do udanych (w późniejszych latach małżonkowie żyli w separacji). Roman i Amelia Załuscy nie mieli dzieci.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c „Kurier Warszawski”, 5 kwietnia 1865, s. 3.
  2. ↑ Roman hr. Załuski [...] zasnął w Bogu na 1 kwietnia 1865 r. w Krzeszowicach [...], „Biblioteka Jagiellońska, 224649 V Za 95”, 1865 [dostęp 2024-10-10].
  3. ↑ a b c „Czas”, 5 kwietnia 1865, s. 1.
  4. ↑ Adam M. Skałkowski, Aleksander Wielopolski. Margrabiego lata przedhistoryczne, Warszawa 2019, s. 181.
  5. ↑ Ludwik Hass, Sekta farmazonii warszawskiej, Warszawa 1980.
  6. ↑ Tadeusz Józef Chamski, Opis krótki lat upłynnionych, Warszawa 1989, s. 447.
  7. ↑ a b c Hanna Dylągowa, Towarzystwo Patriotyczne i Sąd Sejmowy 1821-1829, Warszawa 1970.
  8. ↑ Maria Dernałowicz, Antoni Malczewski, Warszawa 1967, s. 164.
  9. ↑ Magdalena Dalman, Autoportret ze zbrodniarzem. O młodzieńczych narracjach autobiograficznych Zygmunta Krasińskiego, [w:] Zygmunt Krasiński. Życie czy literatura?, Toruń 2019, s. 175.
  10. ↑ Zbigniew Sudolski, Wincenty Krasiński i współcześni, Warszawa 2003.
  11. ↑ Władysław Zajewski, Europejskie konflikty dyplomatyczne. Wiek XIX, Kraków 2012.
  12. ↑ Powstanie listopadowe 1830-1831. Geneza, uwarunkowania, bilans, porównania, Wrocław 1983, s. 222.
  13. ↑ Henryk Głębocki, „Diabeł Asmodeusz” w niebieskich binoklach i kraj przyszłości. Hr. Adam Gurowski i Rosja, Kraków 2012, s. 195.
  14. ↑ Misja Polska w Paryżu w roku 1831, [w:] Rafał Wiktor Kowalczyk, Wokół powstania listopadowego, Kraków 2014, s. 182.
  15. ↑ Zofia Makowiecka, Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Październik 1840 - Maj 1844, Warszawa 1968, s. 50.
  16. ↑ Zbigniew Sudolski, Słowacki. Opowieść biograficzna, Warszawa 1999, s. 159.
  17. ↑ Zbigniew Sudolski, Słowacki. Opowieść biograficzna, Warszawa 1999, s. 197.
  18. ↑ Jan Wszołek, Prawica Wielkiej Emigracji wobec narodowego ruchu włoskiego (przed rewolucją 1848 roku), Wrocław 1970.
  19. ↑ Anna Mazanek, Literackie drogi Wielkiej Emigracji do kraju przez wielkopolską prasę 1832-1848, Wrocław 1983, s. 102.
  20. ↑ „Czas”, 4 kwietnia 1865, s. 3.
  21. ↑ Jan Kanty Franciszek hr. Thabasz-Załuski de Riviere h. Junosza [online], www.sejm-wielki.pl [dostęp 2024-10-10].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Roman_Załuski_(spiskowiec)&oldid=75113501”