Romain Gary

Romain Gary
Роман Кацев
Émile Ajar, Fosco Sinibaldi, Shatan Bogat
Data i miejsce urodzenia	8 maja?/21 maja 1914 ; Moskwa lub Wilno
Data i miejsce śmierci	2 grudnia 1980 ; Paryż
Język	francuski
Dziedzina sztuki	literatura, film
	Ważne dzieła
	Korzenie nieba; Edukacja europejska; Życie przed sobą;
	Odznaczenia
	Nagrody
	Nagroda Goncourta; 1956 Korzenie nieba; 1975 Życie przed sobą
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Strona internetowa

Romain Gary, właśc. Roman Kacew (ros. Роман Кацев), tworzył również pod pseudonimem Émile Ajar (ur. 8 maja^?/21 maja 1914 w Moskwie^[1] lub Wilnie^[2], zm. 2 grudnia 1980 w Paryżu) – francuski pisarz pochodzenia żydowskiego i rosyjskiego, scenarzysta i reżyser filmowy, dyplomata.

Tablica pamiątkowa na ścianie budynku w Wilnie, w którym mieszkał Gary

Życiorys

Według Tadeusza Kowzana Roman Kacew urodził się w Moskwie. Dokumenty znalezione w 2014 potwierdzają jednak Wilno jako miejsce narodzin^[2]^[3]. Jego matka, Nina Kacew, uciekła wraz z jedynym synem z bolszewickiej Rosji i w 1923 r. zamieszkała w Wilnie, ówcześnie w Polsce. Prowadziła tam pracownię krawiecką przy Wielkiej Pohulance 16^[1].

W 1926 r. Kacew z matką przeniósł się do Warszawy, a stamtąd w 1927 do Nicei. Studiował prawo w Aix-en-Provence i w Paryżu. Gdy wybuchła II wojna światowa, wstąpił do francuskich sił zbrojnych, w których po ukończeniu oficerskiej szkoły lotniczej służył jako pilot. Po zajęciu Francji przez Niemców uciekł do Anglii, gdzie pod dowództwem de Gaulle’a służył w siłach Wolnej Francji (latał na bombowcach). Po wojnie rozpoczął karierę dyplomatyczną. W 1952 został mianowany francuskim delegatem przy Narodach Zjednoczonych, a w 1956 konsulem generalnym Francji w Los Angeles. Pełnił również misje na francuskich placówkach dyplomatycznych w Szwajcarii, Boliwii i Bułgarii. Dużo podróżując, kilkakrotnie odwiedzał Polskę, którą darzył szczególnym sentymentem i do której „do końca życia żywił serdeczną przyjaźń”^[4]. Był gorącym zwolennikiem gaullizmu, co później miało wpływ na negatywną postawę wielu krytyków literackich wobec jego twórczości. Zmarł śmiercią samobójczą.

Zasiadał w jury konkursu głównego na 15. MFF w Cannes (1962). Odznaczony m.in. orderem Compagnon de la Libération za walki w czasie II wojny światowej i Legią Honorową nadanymi mu osobiście przez de Gaulle’a.

Twórczość

Pierwszą swoją powieść, Éducation européenne, wydał w 1945 r. Na jego literacką twórczość składa się ogółem ponad 30 powieści, a także wiele esejów i opowiadań. Romain Gary jako jedyny otrzymał dwukrotnie prestiżową Nagrodę Goncourta, mimo że może ona być przyznana danemu autorowi tylko raz. Po raz pierwszy otrzymał ją w 1956 za powieść Korzenie nieba (Les racines du ciel), a po raz drugi w 1975 za Życie przed sobą (La vie devant soi), wydaną pod pseudonimem Émile Ajar. Ta ostatnia powieść zaliczana jest dzisiaj do najcenniejszych dokonań prozy francuskiej drugiej połowy XX w.^[4] Publikował również jako Fosco Sinibaldi i Shatan Bogat, a używając tych pseudonimów chciał udowodnić niechętnym mu krytykom, że ich opinie są niesłuszne. Tożsamość Émile’a Ajara została ujawniona dopiero w wydanej pośmiertnie książce Vie et mort d’Émile Ajar. Przez pięć lat za autora powieści uznawano kuzyna Gary’ego, Paula Pavlowitcha, który grał tę rolę na prośbę prawdziwego autora. Pod tym samym pseudonimem Gary wydał również trzy inne powieści. Na podstawie jego książek powstało kilka filmów. Sam był również autorem kilku scenariuszy filmowych. W 1971 wyreżyserował film Kill!

Jego książki na język polski tłumaczyli: Jan Kott, Maria Braunstein, Agnieszka Daniłowicz-Grudzińska, Janina Karczmarewicz-Fedorowska, Jerzy Pański, Krystyna Szeżyńska-Maćkowiak, Józef Waczków, Krystyna Byczewska.

Romain Gary był też autorem „teorii politologicznej”, która mówiła, że w Związku Radzieckim po łysym przywódcy zawsze przychodzi owłosiony^[5].

Życie osobiste

Romain Gary był dwukrotnie żonaty: najpierw z brytyjską dziennikarką Lesley Blanch (1944–1961), później z amerykańską aktorką Jean Seberg (1962–1970). Z drugiego małżeństwa pozostawił syna Alexandre Diego (ur. 1963). Po samobójczej śmierci byłej żony w 1979 Gary popadł w depresję i rok później – strzałem w usta – również odebrał sobie życie.

Dorobek literacki

Jako Romain Gary

Edukacja europejska (Éducation européenne(inne języki), 1945, wyd. pol. 1997)
Tulipe (1946)
Le grand vestiaire (1949)
Les couleurs du jour (1952)
Korzenie nieba (Les racines du ciel(inne języki), 1956, wyd. pol. 1967) – otrzymała Nagrodę Goncourta
Obietnica poranka (La promesse de l’aube(inne języki), 1960, wyd. pol. 1964, autobiografia)
Johnie Cœur (1961)
Gloire à nos illustres pionniers (1962, opowiadania)
Lady L. (1963, wyd. pol. 2022)^[6]
The ski bum (1965)
Pour Sganarelle (1965, eseje literackie)
Zjadacze gwiazd (Les mangeurs d’étoiles, 1966, wyd. pol. 1970)
La danse de Gengis Cohn (1967)
La tête coupable (1968)
Adieu Gary Cooper (1969)
Biały pies (Chien blanc, 1970, wyd. pol. 1997)
Les trésors de la Mer Rouge (1971)
Europa (1972)
Les enchanteurs (1973)
La nuit sera calme (1974, wywiad)
Au-delà de cette limite votre ticket n’est plus valable (1975)
Blask kobiecości (Clair de femme, 1977, wyd. pol 1997)
Charge d'âme (1977)
La bonne moitié (1979)
Les clowns lyriques (1979)
Latawce (Les cerfs-volants, 1980, wyd. pol. 2020)^[7]
Vie et mort d’Émile Ajar (1981, pośmiertnie)
Człowiek z gołębiem (L’homme à la colombe, 1984, wersja pośmiertna, wyd. pol. 1998)

Jako Émile Ajar

Pieszczoch (Gros-Câlin, 1974, wyd. pol. 1993)
Życie przed sobą (La vie devant soi, 1975, wyd. pol. 1978) – otrzymała Nagrodę Goncourta
Pseudo (1976)
Lęki króla Salomona (L’Angoisse du roi Salomon, 1979, wyd. pol. 1982)

Jako Fosco Sinibaldi

L’homme à la colombe (1958)

Jako Shatan Bogat

Czternaście głów Stefanii (Les têtes de Stéphanie, 1974, wyd. pol. 1993)^[8]

Filmografia

Reżyser

Les oiseaux vont mourir au Pérou (1968)
Kill! (1971)

Przypisy

↑ ^a ^b Tadeusz Kowzan: Francja w Wilnie od XV do XX stulecia. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, 2003, s. 63–66. ISBN 978-83-87865-32-0. Według autora Romain Gary, darząc Wilno szczególnym sentymentem, niejednokrotnie podawał to miasto jako swoje miejsce urodzenia, stąd figuruje ono w wielu dokumentach.
↑ ^a ^b Myriam Anissimov: Romain Gary l’enchanteur. Paris: Textuel, 2010, s. 192. Wilno jako miejsce urodzenia autora widniej także w wielu edycjach powieści Gary’ego, m.in. w pierwszym polskim wydaniu Edukacji europejskiej z 1997.
↑ am: Wilno: odnaleziono dokumenty należące do matki Romaina Gary’ego. Booklips.pl, 6 października 2014. [dostęp 2015-01-10].
↑ ^a ^b Romain Gary: Edukacja europejska (nota biograficzna). Warszawa: Wiedza i Życie, 1997. ISBN 83-7184-840-4.
↑ Michaił Heller: Historia imperium rosyjskiego. Warszawa: KiW, 2000, s. 482. ISBN 83-05-131-67-X.
↑ RomainR. Gary RomainR., Lady L., Warszawa: Prószyński i S-ka, 2022, ISBN 978-83-8295-028-1, OCLC 1325601923 [dostęp 2022-07-04] .
↑ RomainR. Gary RomainR., Latawce, Warszawa: Prószyński Media/Prószyński i S-ka, 2020, ISBN 978-83-8169-326-4, OCLC 1199649829 [dostęp 2022-07-04] .
↑ RomainR. Gary RomainR., Czternaście głów Stefanii, Warszawa: Alfa, 1993, ISBN 83-7001-432-1, OCLC 29700476 [dostęp 2022-07-04] .

Linki zewnętrzne

Strona poświęcona pisarzowi (fr.)
Romain Gary w bazie IMDb (ang.)

[kowzan-1] Tadeusz Kowzan: Francja w Wilnie od XV do XX stulecia. Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, 2003, s. 63–66. ISBN 978-83-87865-32-0. Według autora Romain Gary, darząc Wilno szczególnym sentymentem, niejednokrotnie podawał to miasto jako swoje miejsce urodzenia, stąd figuruje ono w wielu dokumentach.

[Anissimov-2] Myriam Anissimov: Romain Gary l’enchanteur. Paris: Textuel, 2010, s. 192. Wilno jako miejsce urodzenia autora widniej także w wielu edycjach powieści Gary’ego, m.in. w pierwszym polskim wydaniu Edukacji europejskiej z 1997.

[book-3] : Wilno: odnaleziono dokumenty należące do matki Romaina Gary’ego. Booklips.pl, 6 października 2014. [dostęp 2015-01-10].

[Edukacja-4] Romain Gary: Edukacja europejska (nota biograficzna). Warszawa: Wiedza i Życie, 1997. ISBN 83-7184-840-4.

[5] Michaił Heller: Historia imperium rosyjskiego. Warszawa: KiW, 2000, s. 482. ISBN 83-05-131-67-X.

[6] RomainR. Gary RomainR., Lady L., Warszawa: Prószyński i S-ka, 2022, ISBN 978-83-8295-028-1, OCLC 1325601923 [dostęp 2022-07-04] .

[7] RomainR. Gary RomainR., Latawce, Warszawa: Prószyński Media/Prószyński i S-ka, 2020, ISBN 978-83-8169-326-4, OCLC 1199649829 [dostęp 2022-07-04] .

[8] RomainR. Gary RomainR., Czternaście głów Stefanii, Warszawa: Alfa, 1993, ISBN 83-7001-432-1, OCLC 29700476 [dostęp 2022-07-04] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]