Przysłowia niderlandzkie
Przysłowia niderlandzkie (niderl. Nederlandse Spreekwoorden), znany także jako Świat do góry nogami – obraz namalowany w 1559 przez Pietera Bruegla (starszego) – niderlandzkiego malarza, jednego z głównych przedstawicieli północnego renesansu. Dzieło to należy do Staatliche Museen Preußischer Kulturbesitz i prezentowane jest w Gemäldegalerie przy Kulturforum w Berlinie.
Autor | |
---|---|
Data powstania | |
Medium | |
Wymiary |
117 × 163 cm |
Miejsce przechowywania | |
Miejscowość | |
Lokalizacja |
Opis i analiza
edytujForma
edytujJest to obraz olejny na desce o wymiarach 117 × 163 cm, przedstawiający wiejski krajobraz, w który wpisane są liczne grupy postaci i przedmioty, tworzące oddzielne wątki rodzajowe. Na pierwszym planie widoczne jest rozległe podwórze, przy którym stoi wielka chałupa, pręgierz i stara szopa. Drugi plan tworzy ceglana wieża z przybudówkami i drewniana stajnia. Pomiędzy nimi płynie rzeka tworząca dolinę, zaś w oddali widać ujście rzeki do morza, na którym płynie rybacki statek z żaglem. Kompozycja obrazu oparta jest na osi, która prowadzi z przodu po lewej stronie do tyłu po prawej ku morzu. Niektóre elementy przedstawione są niezgodnie z zasadami perspektywy, co nie jest bynajmniej wynikiem braku znajomości zasad budowania przestrzeni przez autora, lecz świadomym podporządkowaniem formy treści.
Treść
edytujTreść utworu to zbiór scen rodzajowych będących ilustracjami przysłów. Wiadomo, iż w XVI wieku w Niderlandach przysłowia cieszyły się dużą popularnością, a ich zbieranie stanowiło jedno z wielu encyklopedycznych zadań. Znaczenie przysłowia wzrosło, kiedy w 1500 Erazm z Rotterdamu wydał zbiór przysłów i słynnych maksym łacińskich autorów. W ślad za nim poszli Flamandowie i Niemcy, którzy wydali podobne publikacje, zaś w roku 1564 ukazały się dzieła takie, jak powieść Gargantua i Pantagruel Rabelais’ego.
Na obrazie zidentyfikowano ponad sto przysłów i wyrażeń idiomatycznych, przedstawiających ówczesne społeczeństwo i świat, który zdaniem wielu był wówczas przewrócony do góry nogami. Stąd też wywodzi się jedna z alternatywnych nazw dzieła: Świat do góry nogami. W sposób świadomy Pieter Bruegel połączył sztukę mowy ze sztuką obrazowania, eksponując głupotę, amoralność i regres społeczny. Centrum kompozycji stanowi ganek, na którym diabeł słucha spowiedzi, obok zaś mnich ostentacyjnie kpi z Chrystusa i „przyprawia mu brodę”. Stojąca przy stodole postać pozwala światu kręcić się na czubku palca, zaś obok stoi chłop rzucający perły świniom. Wszystko ma swoją wymowę, która odzwierciedla ówczesny świat i dystans artysty do swoich współczesnych.
Lista przysłów
edytujPrzysłowie | Znaczenie | Miejsce |
---|---|---|
Potrafi przywiązać diabła do poduszki | Zawzięty upór jest gorszy od mocy piekielnych | |
Gryźć kolumnę | Być religijnym hipokrytą | |
Nosić ogień w jednej ręce, a wodę w drugiej | Być dwulicowym, mieć dwie twarze | |
Bić głową w mur | Próbować osiągnąć coś niemożliwego | |
Jedna noga obuta, druga goła | Najważniejsza jest równowaga | |
Tu świnia wyciąga szpunt | Zaniedbanie skończy się katastrofą | |
Przyczepić kotu dzwonek | Jeśli planuje się coś, o czym wszyscy wiedzą, skończy się to fiaskiem | |
Być uzbrojonym po zęby | Być całkiem uzbrojonym | |
Gryźć żelazo | Być gadułą, plotkarzem | |
Jeden strzyże owce, a drugi świnie | Każdy startuje z innego poziomu życia. Jeden żyje w bogactwach, drugi w nędzy | |
Strzyc, ale nie zdejmować skóry | Nie dążyć za wszelką cenę do przewagi | |
Tu się nie smaży jego śledź | Sprawy nie przebiegają zgodnie z planem | |
Smażyć całego śledzia dla ikry | Poświęcić wiele dla drobnostki | |
Położyć pokrywkę na głowie | Musieć zapłacić za zniszczenia | |
Powiesić śledzia za skrzela | Każdy musi odpowiadać za swoje czyny | |
Mieć w sobie coś więcej niż pusty śledź | Nie sądzić po pozorach | |
Co może zrobić dym żelazu? | Bezcelowa jest próba zmiany porządku rzeczy | |
Znaleźć psa w garnku. Gdy wpuszcza się psa do domu, dobierze się do garnka | Mieć czyjeś kłopoty za nic. Przybyć za późno, żeby zapobiec stracie | |
Siąść w popiół pomiędzy dwa stołki | Stracić okazję z powodu niezdecydowania | |
Macać kury | Liczyć kurczaki zanim się wyklują | |
Wywieszać nożyce | Zostaniesz oszukany, pozbawiony pieniędzy[2] | |
Obgryzać zawsze tę samą kość | Powtarzać w kółko to samo, wykonywać syzyfową pracę | |
Zależy coś od układu kart | Okazja jest blisko | |
Świat do góry nogami | Wszystko jest inaczej niż powinno | |
Zostawić co najmniej jedno jajko w gnieździe | Odłożyć coś na czarną godzinę | |
Wypróżniać się na świat | Pogardzać światem | |
Wodzić kogoś za nos | Robić durnia z każdego | |
Kości zostały rzucone | Decyzja wykonana | |
Głupiec rzuca karty | Głupi ma zawsze szczęście | |
Patrzeć przez palce | Być pobłażliwym | |
Wywieszać nóż | Wyzywać, prowokować kogoś | |
Wystawiać drewniane buty | Czekać na próżno | |
Wystawiać miotłę | Myszy harcują, gdy kota nie czują | |
Ożenić się pod kijem od miotły | Życie w grzechu pod jednym dachem jest haniebne, ale wygodne | |
Wykładać dach plackami | Kraina mlekiem i miodem płynąca | |
Mieć dziurę w dachu | Być samotnym | |
Stary dach potrzebuje wielu łat | Utrzymanie staroci więcej kosztuje | |
Dach kryty gontem | Ściany mają uszy | |
Odczuwać ból zębów za uszami | Symulować, udawać coś | |
Oddawać mocz w stronę księżyca | Porywać się z motyką na słońce | |
Wieszać nocnik | Obracać świat (gospodę) do góry nogami | |
Wystrzelić drugą strzałę, by znaleźć pierwszą | Głupio wykorzystany wysiłek, zmarnować całą amunicję | |
Golić głupca bez mydła | Robić z kogoś głupka | |
Dwóch głupców w jednym kapturze | Głupota lubi towarzystwo | |
Wyrasta coś z okna | Prawda zawsze wychodzi na jaw | |
Grać na pręgierzu | Ktoś wystawiony na pohańbienie | |
Jeśli brama się otwiera, świnie pobiegną w zboże | Bez nadzoru, wszystko na opak | |
Gdzie maleje zboże, tam świnie rosną | Po trupach do celu | |
Biec jakby płonął komuś tyłek | Znaleźć się w trudnym położeniu | |
Kto je ogień, wypróżnia się iskrami | Kto podejmuje ryzyko, musi się liczyć z konsekwencjami | |
Wieszać wiatr zgodnie z wiatrem | Być jak kurek na dachu, zmieniać zdanie jak rękawiczkę | |
Ciskać pióra na wiatr | Wszystkie wysiłki idą na marne | |
Gapić się na bociana | Trwonić czas | |
Chcieć zabić dwie muchy jednym uderzeniem (ale żadna nie zostanie złapana) | Zbytnia ambicja zostanie ukarana | |
Spaść z wołu na osła | Zrobić zły interes | |
Całować klamki u drzwi | Nieszczery, sztuczny szacunek | |
Wycierać tyłek o drzwi | Wszystko lekceważyć | |
Wziąć ciężar na swoje barki | Obciążać siebie zbędnymi problemami | |
Jeden żebrak czuje litość do drugiego, który stoi pod drzwiami | Jechać na tym samym wózku | |
Łowić z siecią | Zmarnować okazję | |
Wielkie ryby jedzą małe | Kto silniejszy ten wygrywa | |
Nie móc patrzeć na odbicie słońca w wodzie | Być zazdrosnym, do kogoś czuć zawiść | |
Każdy może patrzyć się przez dębową deskę, pod warunkiem, że tam jest dziura | ||
Wypróżniać się razem do jednej dziury | Zjeść razem beczkę soli, być nierozłącznymi przyjaciółmi | |
Rzucać pieniądze w wodę | Marnować pieniądze | |
Ściana z rysami wkrótce runie | Bezmyślny interes rychło upadnie | |
Nie zważaj czyj dom płonie, dopóki można ogrzać się przy ogniu | Korzystać z każdej okazji do odniesienia korzyści | |
Ciągnąć kloc | Rozczarowany konkurent; zapracowywać się do bezsensownej pracy | |
Strach pozwala kłusować staruszce | Potrzeba jest matką wynalazku | |
Końskie odchody to nie figi | Nie daj się ogłupić | |
Jeśli ślepiec prowadzi ślepca, obaj wpadną do rowu | Jeżeli ignorant prowadzi drugiego, to obaj źle skończą | |
Podróż tak długo nie jest skończona, póki nie widać kościoła i wieży | Cel tylko wtedy będzie osiągnięty, kiedy zadanie zostanie wykonane do końca | |
W końcu wszystko wychodzi na słońce | W końcu wszystko wychodzi na jaw; nic nie jest do ukrycia | |
Obserwować żagle | Być w gotowości, wiedzieć z której strony wiatr wieje | |
Wypróżniać się na szubienicę | Nie bać się żadnej kary; szubienicznik sam źle skończy | |
Gdzie padlina tam i kruki | Jeśli dowody wskażą na coś, to jest bliskie prawdzie | |
Z wiatrem łatwo żeglować | Przy sprzyjających okolicznościach łatwo osiągnąć sukces | |
Kto wie dlaczego gęś chodzi na bosaka? | Wszystko ma swoją przyczynę | |
Jeśli tylko nie mam pilnować gęsi, to niech sobie nawet będą gęsiami | Nie wtrącaj się w cudze sprawy | |
Widzieć tańczące niedźwiedzie | Majaczyć z głodu | |
Dzikie niedźwiedzie wolą swoje towarzystwo | Rówieśnicy wolą swoje towarzystwo niż innych | |
Rzucać kaptur za płot | Rzucać to co znajome, nie mając pewności, czy w nowym otoczeniu będzie można to zdobyć | |
Nie można płynąć pod prąd | Trudne życie ma ten kto się sprzeciwia ogółowi | |
Dzban nosi wodę dopóki nie pęknie | Wszystko ma swoje granice[3] | |
Najlepsze paski wycina się z cudzej skóry | Łatwo dysponować cudzą własnością | |
Trzymać węgorza za ogon | Podjąć się zadania, które się nie uda | |
Wypaść z koszyka | Zostać odrzuconym w konkurach | |
Być zawieszony między niebem a ziemią | Znaleźć się w niezręcznej sytuacji | |
Brać kurze jajko, a pozwolić odejść gęsiemu | Dokonać złego wyboru z powodu chciwości | |
Ziewać na piec, kto chce się rozdziawić szerzej niż piec | Przeceniać własne możliwości | |
Trudno mu sięgnąć od jednego chleba do drugiego | Nie może przeżyć od pierwszego do pierwszego | |
Siekiera z trzonkiem | Coś kompletnego[4] | |
Szukać siekiery | Szukać usprawiedliwienia | |
Mieć swoją latarnię | W końcu może zabłysnąć bystrością | |
Motyka bez trzonka | Coś zbędnego[5] | |
Rozlanej owsianki nie da się z powrotem pozbierać | Nie warto płakać nad rozlanym mlekiem | |
Włożyć komuś kij w szprychy | Stawiać komuś przeszkody na drodze | |
Miłość jest po stronie tego, kto ma sakiewkę u pasa | Miłość może być kupiona | |
Przeciągnąć linę | Każdy patrzy na swoją korzyść | |
Stać we własnym świetle | Tylko ten, kto sam jest nikczemny, może myśleć źle o innych | |
Nie szuka się innych w piecu, jeśli wcześniej się tam nie było | Nie sądź innych według siebie | |
Kręci ktoś światem na palcu | Wszyscy tańczą, jak im kto zagra | |
Przyprawić sztuczną brodę Chrystusowi | Oszukiwać pod maską pobożności | |
Trzeba się zgiąć, jeśli chce się wyjść w świat | Jeśli jest się ambitnym, to trzeba być przebiegłym i pozbawionym skrupułów | |
Rzucać perły (róże) przed wieprze | Poświęcić się czemuś co jest niewarte poświęcenia[6] | |
Zasypać studnię, gdy cielę utonęło | Podjąć kroki po wypadku | |
Cierpliwy jak owca | Być bardzo cierpliwym | |
Zakładać mężowi niebieski płaszcz | Przyprawiać rogi | |
Uważać, żeby czarny pies nie wszedł w środek | Tam gdzie są dwie kobiety, pies nie musi szczekać[7] | |
Co jedna wysnuje z kądzieli, to druga nawinie | Rozpowiadać złośliwie plotki | |
Wynosić dzień w koszyku | Zmarnować czas | |
Stawić diabłu ogarek | Składać puste pochlebstwa | |
Spowiadać się diabłu | Zdradzać sekrety swojemu wrogowi | |
Świnia ma już przebity brzuch | Sprawa już jest przesądzona i nieodwracalna | |
Dwa psy nad jedną kością rzadko się zgadzają | Kłócić się zażarcie o jedną rzecz – kość niezgody | |
Być chochlą do szumowania lub trzepaczką do jajek | Być pasożytem, nicponiem | |
Co komuś z pięknego talerza, kiedy jest pusty? | Pustym talerzem nikt się nie naje | |
Lis i żuraw wzajemnie się zabawią | Oszukany oszust – dwóch oszustów stara się przechytrzyć jeden drugiego[8] | |
Dmuchać do ucha | Rozpowiadać plotki, obgadywać kogoś | |
Zapisać coś kredą | Pisać palcem na wodzie (coś niestałego). | |
Brak wspólnego języka. | Niechętny do współpracy. | |
Siedzieć na rozżarzonych węglach. (W gorącej wodzie kąpanym) | Być niecierpliwym. | |
Odniesienia w kulturze
edytujWycinek z obrazu został użyty jako okładka debiutanckiego albumu zespołu Fleet Foxes.[9]
Przypisy
edytuj- ↑ Rose-Marie, Rainer Hagen: Pieter Bruegel Starszy. Chłopi, dziwacy i demony, Köln 2005, tłumaczenie Ewa Tomczyk, s. 36–37.
- ↑ Nożyce symbolizowały kieszonkowców i oszustów.
- ↑ Także Póty dzban wodę nosi, póki ucho mu się nie urwie.
- ↑ Znaczenie tego przysłowia nie jest w pełni wyjaśnione.
- ↑ Znaczenie przysłowia nie jest wyjaśnione.
- ↑ Ewangelia Mateusza (Mt 7,6).
- ↑ Rzeczy mogą źle się potoczyć.
- ↑ Jest to nawiązanie do bajki Ezopa.
- ↑ Damon Kiley , Fleet Foxes | Music [online], www.fleetfoxes.co [dostęp 2024-07-26] .
Bibliografia
edytuj- Rainald Grosshans: Pieter Bruegel d. Ältere: Die niederländischen Sprichwörter, Berlin 2003.
- Rose-Marie Hagen, Rainer Hageen: Bruegel. Dzieła wszystkie. Warszawa: Edipresse, 2001. ISBN 83-913311-5-6.
- Michał Walicki: Bruegel, Warszawa 1957.
Linki zewnętrzne
edytuj- Przysłowia niderlandzkie
- CD-ROM „Die niederländischen Sprichwörter”. duplicon.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].
- Web Gallery of Art