Przewałka

Przewałka
	Herb
Państwo	Białoruś
Obwód	grodzieński
Rejon	grodzieński
Sielsowiet	Hoża
Populacja (2009); • liczba ludności	; 206
Nr kierunkowy	+375 15(2)
Kod pocztowy	231741
Tablice rejestracyjne	4
	Położenie na mapie obwodu grodzieńskiego Przewałka
	Położenie na mapie Białorusi Przewałka
	53°56′45″N 23°55′19″E/53,945833 23,921944
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przewałka (biał. Прывалка, Прывалкі, Prywałka, Prywałki, ros. Привалка, Priwałka, lit. Pervalkas) – dawne miasto, obecnie wieś nad Niemnem na Białorusi w rejonie grodzieńskim obwodu grodzieńskiego. Wchodzi w skład sielsowietu Hoża (Гожа).

Miejscowość znajduje się przy drodze krajowej R42 (biał. рэспубліканска дарога Р42), biegnącej z Grodna przez Nową Hożę i Hożę do białorusko-litewskiego przejścia granicznego Przewałka – Rajgród (Priwałka – Raigardas).

Miasto królewskie położone było w końcu XVIII wieku w starostwie niegrodowym przewalskim w powiecie grodzieńskim województwa trockiego^[2].

Znajduje się tu rzymskokatolicka parafia św. Judy Tadeusza w Przewałce.

Legenda

Według miejscowej legendy nazwa wsi pochodzi od zapadnięcia się (przewalenia się) pod ziemię istniejącego w tym miejscu bogatego miasta Rajgrodu.

Historia

XVI w. – osada położona na terenie dóbr hospodarskich (wielkoksiążęcych)
1569 – wymieniana w składzie dóbr stołu królewskiego, następnie stała się centrum nowo utworzonego starostwa przewalskiego w powiecie grodzieńskim województwa trockiego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
1606 – powstanie parafii rzymskokatolickiej i klasztoru karmelitów^[3].
1650 – miasteczko otrzymało przywilej na organizowanie targów i jarmarku.
27 lutego 1792 – nadanie prawa magdeburskiego i herbu miejskiego (archanioł Michał z błyskawicą prawej ręce, a z tarczą w lewej unoszący się nad szatanem w płomieniach^[4].
1793 – włączona w skład województwa grodzieńskiego
1795 – w wyniku III rozbioru Polski znalazła się na obszarze Ziem Zabranych zaboru rosyjskiego (gmina Sobolany, powiat (ujezd) grodzieński kolejnych guberni: słonimskiej (1795–1797), litewskiej (1797–1802) і grodzieńskiej).
1863–1864 – powstanie styczniowe; w ramach represji popowstaniowych zlikwidowano istniejący tu klasztor karmelitów, zniszczono kościół i zabudowania klasztorne.
od 1921 – w gminie Porzecze (powiat grodzieński, województwo białostockie Rzeczypospolitej Polskiej).
po 17 września 1939 r. – w składzie Białoruskiej SRR.
1940 – centrum sielsowietu w rejonie porzeckim obwodu białostockiego BSRR.
1941-1944 – okupacja hitlerowska Bezirk Bialystok (pl. Okręg Białostocki)^[5]
od września 1944 r. w obwodzie grodzieńskim BSRR (od 1990 r. Republika Białorusi).

Starostowie przewalscy

Niektórzy spośród dzierżawców (najpierw namiestników, potem starostów niegrodowych) przewalskich:

Demografia

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 611 osób, 595 było wyznania rzymskokatolickiego, 8 prawosławnego a 8 mojżeszowego. Jednocześnie 158 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 450 białoruską a 3 inną. Było tu 112 budynków mieszkalnych^[6].

Zabytki

kościół Matki Boskiej Szkaplerznej z 1919 r. należący do parafii św. Judy Tadeusza^[7](dekanat Grodno-Wschód diecezji grodzieńskiej)^[8]

Zobacz też

Przewałka (ujednoznacznienie)

Przypisy

↑ Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 87.
↑ Stanisław Poczobut: Wędrówki po Grodzieńszczyźnie. [dostęp 2011-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-24)]. (pol.).
↑ Anatol Citou: Гербы беларускіх местаў. [dostęp 2016-12-08]. (biał.).)
↑ Ausschnitt aus der Gea-Verkehrskarte/Ubersichtskarte 1:1 000 000/Ostblatt, lipiec 1944 [dostęp 2020-04-05] .
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 35 .
↑ Прывалкі — парафія Св. Юды Тадэвуша. [dostęp 2011-04-07]. (biał.).
↑ Diecezja Grodzieńska (Grodnen(sis)). [dostęp 2011-12-11]. (pol.).

Linki zewnętrzne

Przewałka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 181 .
Wędrówki po Grodzieńszczyźnie. kresy24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-24)].
Zdjęcia kościoła (radzima.org)

[spis-1] Liczby ludności miejscowości obwodu grodzieńskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).

[2] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 87.

[3] Stanisław Poczobut: Wędrówki po Grodzieńszczyźnie. [dostęp 2011-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-24)]. (pol.).

[4] Anatol Citou: Гербы беларускіх местаў. [dostęp 2016-12-08]. (biał.).)

[5] Ausschnitt aus der Gea-Verkehrskarte/Ubersichtskarte 1:1 000 000/Ostblatt, lipiec 1944 [dostęp 2020-04-05] .

[6] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 35 .

[7] Прывалкі — парафія Св. Юды Тадэвуша. [dostęp 2011-04-07]. (biał.).

[8] Diecezja Grodzieńska (Grodnen(sis)). [dostęp 2011-12-11]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]