Potrostek alpejski

Potrostek alpejski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	potrostek
Gatunek	potrostek alpejski
	Nazwa systematyczna
	Chamorchis alpina (L.) Rich; De Orchideis Europaeis Annotationes 504. 1817
Synonimy
	Aceras alpinum (L.) Steud. ; Arachnites alpinus (L.) F.W.Schmidt ; Chamaerepes alpina (L.) Spreng. ; Epipactis alpina (L.) Schrank ; Herminium alpinum (L.) Lindl ; Herminium alpinum (L.) Sweet ; Ophrys alpina L. ; Orchis alpina (L.) Scop. ; Satyrium alpinum (L.) Pers. ; Orchis graminea Crantz
	Aceras alpinum (L.) Steud. ; Arachnites alpinus (L.) F.W.Schmidt ; Chamaerepes alpina (L.) Spreng. ; Epipactis alpina (L.) Schrank ; Herminium alpinum (L.) Lindl ; Herminium alpinum (L.) Sweet ; Ophrys alpina L. ; Orchis alpina (L.) Scop. ; Satyrium alpinum (L.) Pers. ; Orchis graminea Crantz
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Potrostek alpejski^[7] (Chamorchis alpina (L.) Rich) – gatunek rośliny z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Reprezentuje monotypowy rodzaj potrostek (Chamorchis). Występuje w północnej Europie, w Karpatach i Alpach. W Polsce rośnie tylko w Tatrzańskim Parku Narodowym i ma status gatunku zagrożonego.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek arktyczno-alpejski występujący wyłącznie w Europie. Główny zwarty obszar jego zasięgu znajduje się w północnej Skandynawii, gdzie sięga po 71° szerokości geograficznej, osiągając północny skraj kontynentu europejskiego. Ponadto występuje na kilku izolowanych obszarach zasięgu w środkowej Skandynawii i w górach Europy: w Alpach i Karpatach Zachodnich. Na Słowacji rośnie wyłącznie w Tatrach: Zachodnich i Bielskich^[8]. W Polsce również występuje wyłącznie w Tatrach i to tylko w Tatrach Zachodnich. Podano tutaj jego występowanie na ok. 20 stanowiskach: Wielka Turnia, Giewont, Mały Giewont, Dolina Mułowa, Dolina Litworowa, Ciemniak, Chuda Turnia, Upłaziańska Kopka, Gładkie Upłaziańskie, Twardy Grzbiet, Rzędy Tomanowe, Suchy Wierch, Stoły, Skupniów Upłaz, Skrajna Małołącka Turnia, Siwarowy Żleb, Tomanowy Niedźwiedź, Wielka Kopa Królowa. Większość tych stanowisk została podana po 1980, były one potwierdzone także później^[9].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna osiągająca 5-15 cm wysokości. Pod ziemią roślina z kulistymi bulwami o średnicy do 2 cm. Łodyga jest kanciasta i naga^[9].
Liście: W liczbie 3-7 zebrane są w różyczkę. Są równowąskie, nieco mięsiste, ostro zakończone i rynienkowate. Mają długość do 6 cm i sięgają po kwiatostan^[9].
Kwiaty: Drobne, żółtawozielone, czasami nabiegłe czerwono, zebrane w jajowaty kwiatostan składający się z 3-12 kwiatów. Poszczególne kwiaty wyrastają z kątów przysadek dłuższych od kwiatów. Kwiaty są grzbieciste o języczkowatej warżce bez ostrogi i pozostałych listkach okwiatu stulonych w hełm. Wewnątrz niego znajduje się żółtawozielony prętosłup z walcowatą, skręconą zalążnią^[9].
Owoc: Beczułkowata torebka o długości do 1 cm^[9].

Biologia i ekologia

Bylina, geofit. W Tatrach występuje głównie w piętrze alpejskim i piętrze kosodrzewiny. Najniżej występuje na Skupniowym Upłazie (1370 m n.p.m.)^[9]. Rośnie na wapiennym podłożu w murawach naskalnych i na różnego rodzaju trawiastych upłazach i półkach skalnych. Kwitnie od lipca do sierpnia, ale nieregularnie, nie w każdym roku. Roślina miododajna, zapylana przez chrząszcze i błonkówki. Przy braku owadów (np. przy dłuższej złej pogodzie), dochodzi do samozapylenia^[10]. Liczba chromosomów 2n = 42^[9]. Gatunek charakterystyczny zespołu Caricetum firmae^[11].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj Chamorchis Rich. należy do podplemienia Orchidinae w plemieniu Orchideae w obrębie podrodziny storczykowych (Orchideae) z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Storczykowate są kladem bazalnym w rzędzie szparagowców Asparagales w obrębie jednoliściennych^[2]^[12].

Zagrożenie i ochrona

Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową^[13].

Kategorie zagrożenia gatunku:

Kategoria zagrożenia w Polsce według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006)^[14]: R (rzadki, potencjalnie zagrożony); 2016: EN (zagrożony)^[15].
Kategoria zagrożenia w Polsce według Polskiej czerwonej księgi roślin^[16]: EN (endangered, zagrożony).

Wszystkie stanowiska jego występowania w Polsce znajdują się na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego, jednakże gatunek ten jest w Polsce zagrożony ze względu na niewielką liczbę miejsc, w których występuje, a także fakt, że niektóre ze stanowisk jego występowania są zagrożone zadeptaniem, gdyż znajdują się przy szlakach turystycznych^[10]. Najliczniejsza populacja pod Małym Giewontem w 2008 liczyła nieco ponad 100 osobników^[9].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-05] (ang.).
↑ Chamorchis alpina. Tropicos.org. [dostęp 2023-05-01].
↑ Chamorchis alpina. [w:] Plants of the World online [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2023-05-01].
↑ Chamorchis alpina. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-05-01].
↑ Chamorchis alpina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Daniel Dítě: Orchidey nerastú iba v trópoch [w:] Národné parky. Časopis Správy narodných parkov Slovenskej republiky nr 2/99, s. 2-3
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .
↑ Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-03]. (ang.).
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-05] (ang.).

[tropicos-3] Chamorchis alpina. Tropicos.org. [dostęp 2023-05-01].

[kew-4] Chamorchis alpina. [w:] Plants of the World online [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2023-05-01].

[CoL-5] Chamorchis alpina. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-05-01].

[iucn-6] Chamorchis alpina, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist2002-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[8] Daniel Dítě: Orchidey nerastú iba v trópoch [w:] Národné parky. Časopis Správy narodných parkov Slovenskej republiky nr 2/99, s. 2-3

[K-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[C-10] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[11] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .

[tree-12] Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-03]. (ang.).

[rozp2014-13] Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin

[14] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[15] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[16] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[7]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]