Pojazd mechaniczny
Pojazd mechaniczny – pojęcie używane w odniesieniu do pojazdów wyposażonych w silnik[1].
Prawo karne i wykroczeń
edytujPojazd mechaniczny
edytujPojęcie pojazdu mechanicznego, stosowane w kodeksie karnym i kodeksie wykroczeń, nie zostało zdefiniowane ustawowo. Sąd Najwyższy w 2007 r. dokonał wyszczególnienia tego pojęcia, określając je jako pojazd zaopatrzony w poruszający nim silnik, taki jak pojazd samochodowy, maszyna rolnicza, motocykl, lokomotywa kolejowa, samolot, helikopter, statek wodny, a także pojazd szynowy zasilany z trakcji elektrycznej (tramwaj, trolejbus)[2].
W uchwale Sądu Najwyższego z 28 lutego 1975 r.[3] zawarto następującą definicję:
Pojazdem mechanicznym w ruchu lądowym w rozumieniu przepisów kodeksu karnego jest każdy pojazd drogowy czy szynowy napędzany umieszczonym w nim silnikiem, jak również maszyna samobieżna i motorower.
Wprawdzie nie jest już ona obowiązująca jako uchwała[a], ale wobec braku definicji legalnej może być nadal stosowana przez sądy jako wykładnia prawa[4]. Taka interpretacja spotykana jest także w literaturze[5].
W Prawie o ruchu drogowym istnieje pojęcie pojazdu silnikowego, definiowane jako „pojazd wyposażony w silnik, z wyjątkiem motoroweru i pojazdu szynowego”. Z definicji „pojazdu”[b] wynika, że dotyczy ono wyłącznie ruchu lądowego. W kodeksie karnym i wykroczeń mowa jest o prowadzeniu pojazdu mechanicznego nie tylko w ruchu lądowym, ale też wodnym i powietrznym, dlatego m.in. błędne byłoby odnoszenie pojęcia pojazdu mechanicznego z prawa karnego do „pojazdu silnikowego” z prawa regulującego ruchu drogowy[6].
(...) istnieje pewien logiczny związek pomiędzy różnego rodzaju kategoriami pojazdów poruszających się wyłącznie przy użyciu siły mechanicznej. Są to na ogół pojazdy, którymi kierowanie – ze względu na ich szybkość poruszania się lub rozmiary oraz automatyzm działania – stwarza zwiększone wymagania zachowania sprawności fizycznej i psychicznej przy poruszaniu się w ruchu drogowym. Te właśnie względy zadecydowały o wyodrębnieniu w przepisach prawa karnego i prawa o wykroczeniach osobnej kategorii omawianych pojazdów, którą należy traktować w sposób ściśle dostosowany do ich wspólnej cechy, polegającej na ich poruszaniu się wyłącznie za pomocą siły mechanicznej i nie można tej kategorii modyfikować wyłącznie w drodze interpretacji obowiązujących w tym zakresie przepisów.
W powyższej uchwale potwierdzono także, że motorower jest pojazdem mechanicznym[c] (Sąd Najwyższy nadal podziela ten pogląd, nawiązując do lekkiego motoroweru – skutera[8]). Zasadniczym kryterium jest możliwość poruszania się tego typu pojazdów z dużą prędkością[d].
Pojazd mechaniczny uzbrojony
edytujPojazd mechaniczny uzbrojony to taki pojazd, który jest trwale wyposażony w broń, uzbrojenie, np. czołg, samochód i pociąg pancerny, czy transporter opancerzony wyposażony w wyrzutnie pocisków[5]. Pojęcie użyte zostało w art. 355 § 1 k.k., nie ma ustawowej definicji (poza przyjętą w doktrynie).
Pojazd niemechaniczny
edytujPojazd, który nie jest pojazdem mechanicznym, w szczególności pojazd zaprzęgowy, rower, jak również statek żaglowy (żaglówka[e]) i szybowiec[2]. Pojęcie nie występuje w żadnej ustawie, chociaż jest stosowane w doktrynie oraz orzecznictwie. Ponadto do pojazdów niemechanicznych zalicza się rower zaopatrzony w silnik pomocniczy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm3, który zachowuje wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy, umożliwiające jego zwykłą eksploatację jako roweru[3][4].
Inne przykłady[9]: wózek inwalidzki (napędzany siłą mięśni), deskorolka, kajak, łódź, balon.
W przypadku przyczepy i naczepy silnik nie jest umieszczony na pojeździe (tylko poza nim), co jednoznacznie zalicza te pojazdy do grona pojazdów niemechanicznych[10].
Prawo ubezpieczeniowe
edytujPojazd mechaniczny
edytujPojęcie pojazdu mechanicznego powstało w celu określenia pojazdów, które mają podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu. Zostało zdefiniowane w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych[11] jako:
a) pojazd samochodowy, ciągnik rolniczy, motorower i przyczepa określone w przepisach ustawy – Prawo o ruchu drogowym,
b) pojazd wolnobieżny w rozumieniu przepisów ustawy – Prawo o ruchu drogowym, z wyłączeniem pojazdów wolnobieżnych będących w posiadaniu rolników posiadających gospodarstwo rolne i użytkowanych w związku z posiadaniem tego gospodarstwa;
Definicja pojazdu mechanicznego z prawa ubezpieczeniowego nie ma zastosowania w kodeksie karnym i wykroczeń, bowiem nie ma podstawowego znaczenia dla regulowanej tymi kodeksami materii[f].
Prawo cywilne
edytujMechaniczny środek komunikacji
edytujPojęcie mechanicznego środka komunikacji funkcjonuje w prawie cywilnym (przy określaniu odpowiedzialności). Zostało po raz pierwszy użyte w art. 436 kodeksu cywilnego (w 1964 r.), który mówi o „mechanicznym środku komunikacji poruszanym za pomocą sił przyrody”. Wynika z tego, że mechaniczny środek komunikacji zawsze cechuje:
- napędzanie własnym urządzeniem mechanicznym (silnikiem)
- możliwość samodzielnego ruchu, wyłącznie z pomocą sił przyrody
- przeznaczenie do komunikacji.
Mechanicznym środkiem komunikacji jest zatem samochód osobowy i ciężarowy, ciągnik, autobus, trolejbus, motocykl, skuter, pociąg, statek powietrzny i morski, statek żeglugi śródlądowej, motorówka. Pojęcie odnosi się wszakże do środków komunikacji, poruszających się zarówno w ruchu lądowym (np. drogami, szynami), jak i powietrznym, czy morskim[13].
Mechanicznym środkiem komunikacji nie może być[14]:
- pojazd napędzany własnym mechanizmem, ale wprawianym w ruch siłą mięśni ludzkich lub zwierzęcych (np. hulajnoga, rower, wóz konny, kajak, mięśniolot)
- pojazd poruszany bezpośrednio siłami przyrody (np. żaglówka, lotnia)
- urządzenie z ograniczoną swobodą ruchu (np. schody ruchome, dźwig, winda – porusza się wyłącznie w szybie)
- urządzenie nieprzeznaczone do komunikacji pomiędzy ludźmi, transportu ludzi lub towarów, czy rekreacji.
II Rzeczpospolita
edytujPrawo drogowe
edytujOd chwili powstania II Rzeczypospolitej w 1918 r. istniała potrzeba stworzenia krajowych przepisów, regulujących kwestie drogowe, bowiem zunifikowane prawo z czasu zaborów traktowało je w sposób marginalny[15]. W rozporządzeniu z 6 lipca 1922 r.[16] wprowadzono m.in. przepisy ruchu drogowego, czy szczegółowe kryteria budowy i wyposażenia różnego typu pojazdów mających silnik[g]. Określenie „pojazd mechaniczny”, zawarte w tym rozporządzeniu, odnosiło się do „wszystkich pojazdów, służących do przewozu osób lub ciężarów, a poruszanych siłą mechaniczną, nie biegnących po szynach, korzystających stale lub czasowo z dróg publicznych i przeznaczonych zarówno dla celów zarobkowych, jak i własnego użytku (osób prywatnych lub instytucji samorządowych, państwowych, spółek, firm itd.)”. Do pojazdów, wymienionych w rozporządzeniu, należą: samochód osobowy, samochód ciężarowy, traktor, motocykl (także z wózkiem bocznym).
Definicja pojazdu mechanicznego pojawia się dopiero w rozporządzeniu z 1928 r.[17] (nowelizującym poprzednie), które określa nim „pojazd poruszany przez umieszczony na nim silnik i nie biegnący po szynach”[18]. Każdy pojazd mechaniczny, zgodnie z Załącznikiem nr 2[17], musiał być zaliczony do odpowiedniej grupy:
1) osobowe (do 7 osób włącznie), 2) półciężarowe (do 1,5 t), 3) ciężarowe, 4) sanitarne, 5) cysterny, 6) specjalne, 7) autobusy, 8) pociągi drogowe[h], 9) motocykle z wózkiem doczepnym, 10) motocykle bez wózka doczepnego
Definicja zawarta w rozporządzeniu z 1928 r. została ostatecznie rozszerzona w nowelizacji z 1937 r.
(1) Pojazdem mechanicznym w rozumieniu rozporządzenia niniejszego jest pojazd, poruszany przez umieszczony na nim silnik i nie biegnący po szynach.
(2) Pojazd nie biegnący po szynach, a zasilany prądem elektrycznym z sieci (troleybus), uważa się za pojazd mechaniczny. (...)
(5) Nie uważa się za pojazdy mechaniczne, w rozumieniu rozporządzenia niniejszego, rowerów z silnikami pomocniczymi o pojemności skokowej do 100 cm3 i motocykli bez wózków z silnikami o tejże pojemności. (...)
Pojęcie pojazdu mechanicznego, powstałe w okresie międzywojennym, było następnie rozwijane w ustawodawstwie PRL.
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Straciła moc zasady prawnej na podstawie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 1992 r. (Kw. Pr 5/92, OSNKW z 1993 r., z. 1-2, poz. 1).
- ↑ Art. 2 pkt 31 p.r.d.: pojazd – środek transportu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz maszyna lub urządzenie do tego przystosowane.
- ↑ „Motorower, przeznaczony do poruszania się w ruchu drogowym wyłącznie przy pomocy silnika jest pojazdem mechanicznym w rozumieniu przepisów kodeksu karnego i kodeksu wykroczeń, niezależnie od posiadanych parametrów technicznych, w tym pojemności silnika”.
- ↑ „Motorowery i ich odpowiedniki mogą przez dłuższy czas osiągać stosunkowo duże szybkości. Nic nie przemawia więc za rozluźnieniem w stosunku do kierowców tych pojazdów dyscypliny obowiązującej innych kierowców”[3].
- ↑ „Łódź żaglowa nie może być uznana za pojazd mechaniczny, gdyż nie posiada stale zamontowanego silnika i nie jest wyposażona w silnik przyczepny. Napędu żaglowego nie można uznać za silnik, gdyż jest to urządzenie pozwalające wykorzystywać do napędu łodzi proste siły przyrody (wiatr), a więc w zasadzie siły identyczne z siłą mięśni ludzkich” (wyrok SN z dnia 25 kwietnia 1983 r., I KR 63/83).
- ↑ Takie znaczenie w ruchu drogowym ma ustawa Prawo o ruchu drogowym, ale nie definiuje pojazdu mechanicznego[12].
- ↑ W opisie technicznym (Załącznik nr 1[16]) jako źródło siły wymienia się silnik spalinowy, elektryczny i parowy.
- ↑ „Zespół pojazdu mechanicznego i jednego lub kilku przyczepnych wozów dwu lub czterokołowych”.
Przypisy
edytuj- ↑ pojazd mechaniczny, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-08-01].
- ↑ a b Stefański 2008 ↓, s. 165.
- ↑ a b c Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1975 r. (V KZP 2/74, OSNKW z 1975 r., z. 3-4, poz. 33).
- ↑ a b Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 26 czerwca 2007 r., II KK 98/07.
- ↑ a b Budyn-Kulik 2013 ↓.
- ↑ Stefański 2008 ↓, s. 168.
- ↑ Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 12 maja 1993 r., I KZP 9/93, LexPolonica nr 304754.
- ↑ Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2011 r., IV KK 341/10.
- ↑ Stefański 2008 ↓, s. 171.
- ↑ Stefański 2008 ↓, s. 170.
- ↑ Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 2500).
- ↑ Stefański 2008 ↓, s. 166.
- ↑ Rzetecka-Gil 2011 ↓, s. 380.
- ↑ Rzetecka-Gil 2011 ↓, s. 381.
- ↑ Pyter 2011 ↓, s. 99.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Robót Publicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 lipca 1922 r. o ruchu samochodów i innych pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. z 1922 r. nr 65, poz. 587).
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Robót Publicznych i Ministra Spraw Wewnętrznych w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych z dnia 27 stycznia 1928 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. z 1928 r. nr 41, poz. 396).
- ↑ Pyter 2011 ↓, s. 102.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów Komunikacji, Spraw Wewnętrznych i Spraw Wojskowych z dnia 27 października 1937 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. z 1937 r. nr 85, poz. 616).
Bibliografia
edytuj- Magdalena Budyn-Kulik: Kodeks karny. Komentarz, wyd. V (stan prawny: 2013.01.01). Marek Mozgawa (red.). Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2013, s. 318, 623. ISBN 978-83-2644-188-2.
- Magdalena Pyter. Prawne zasady użytkowania pojazdów mechanicznych w Drugiej Rzeczypospolitej. „Czasopismo Prawno-Historyczne”. LXIII, z. 2, 2011. ISSN 0070-2471.
- Agnieszka Rzetecka-Gil: Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna (stan prawny: 2011.09.19). Lex, 2011.
- Ryszard Stefański. Glosa do wyroku SN z dnia 25 października 2007 r., sygn. III KK 270/07. „Prokuratura i Prawo”. 5, 2008. Prokuratura Generalna. ISSN 1233-2577.
Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 25 sierpnia 2015. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.