Poezja prowansalska
Poezja prowansalska – dworska poezja, która narodziła się w średniowiecznej Prowansji i związana była z działalnością trubadurów. Okres największego rozwoju przeżywała właśnie w Prowansji w latach 1090-1290. Były to przede wszystkim poezja miłosna[1].
Charakterystyka
edytujByły to przede wszystkim poezja miłosna (canson), w której podmiot liryczny opiewał miłość do swojej wybranki[2]. Kobieta w poezji prowansalskiej była idealizowana i stała się niemalże przedmiotem czci. Ponieważ poetami byli przede wszystkim ludzie z najwyższych sfer, przedmiotem ich westchnień były zazwyczaj damy dworu, a sama poezja miała charakter elitarny, w przeciwieństwie do uprawianego równocześnie egalitarnego eposu. Utwory te były najczęściej śpiewane, dlatego charakteryzowały się dobrze określonym rytmem i były rymowane. Najczęściej poeci prowansalscy byli równocześnie trubadurami, którzy sami śpiewali swoje utwory. Niektóre z ich utworów nosiły również inny charakter – czasem były to satyry personalne lub nawet polityczne, ta zwane serventes. Poezja trubadurów była wyrafinowana formalnie[3].
Wpływ poezji prowansalskiej na kulturę europejską
edytujNowe odmiany liryczne, układy stroficzne[4] i formy, które pojawiły się w literaturze za sprawą literatury prowansalskiej rozprzestrzeniły się początkowo w kręgu kultury romańskiej (francuskiej, włoskiej), by za ich pośrednictwem przeniknąć następnie do innych literatur narodowych. Do rozprzestrzenienia się poezji prowansalskiej przyczyniły się krucjaty, na których spotykali się rycerze różnych nacji. W ten sposób poezja ta trafiła m.in. na dwory hiszpańskie, angielskie i niemieckie. W Niemczech pojawiła się w XII wieku pod nazwą Minnesang[5] (od Minne – miłość). Od tego czasu tematyka, styl i forma poezji prowansalskiej znalazła trwałe miejsce w kulturze Europy. Można ją odnaleźć również w lirykach polskich poetów, choćby wierszach Mickiewicza do Maryli Wereszczakówny.
Przykład
edytujFragment cansony Bernarda z Ventadour z XII wieku w tłumaczeniu Edwarda Porębowicza:
- I moc wszelką skwapliwie jej zdam,
- Nie dziwcie się, że śpiewam słodziej,
- Niż najuczeńsi w krąg pieśniarze:
- Mnie sama miłość śpiewać każe,
- Chętnego po swej woli wodzi.
- Ciało, serce i zmysły i duch
- Na nią jedną wzrok zwrócony mam,
- W nią jedną zasłuchany słuch.
i w oryginale
- Non es meravelha s'ieu chan
- Miels de nulh autre chantador;
- Quar plus trai mos cors ves amor,
- E mielhs sui faitz a son coman;
- Cors e cr e saber e sen
- E fors' e poder hi ai mes;
- Si m tira vas amor lo fres
- Qu'a nulh'autra part no m'aten.
Twórcy poezji prowansalskiej
edytujGatunki literatury prowansalskiej
edytuj- alba – poranna pieśń rozstania[6]
- balada – odmiana pieśni tanecznej[7]
- ensenhamen – poemat moralizatorsko-pouczający[8]
- canso – utwór opowiadający o dworskiej miłości
- novas rimadas – nowele pisanie wierszem[9]
- pastorela – odmiana sielanki[10]
- planh – utwór zawierający skargę i żal, najczęściej po zmarłej osobie[11]
- serena – pieśń wieczorna mówiąca o oczekiwaniu nocy z kochanką[12]
- sirventes – pieśń okolicznościowa i satyryczna[13]
- tenso – poetycka dyskusja lub spór między 2–4 osobami[14]
- vida – krótka biografia trubadura
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ trubadurzy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-11-11].
- ↑ F.M. Warren: The Troubadour „Canso” and Latin Lyric Poetry, Modern Philology , Vol. 9, No. 4 (Apr., 1912), pp. 469-487. jstor.org. [dostęp 2016-11-11]. (ang.).
- ↑ troubadour, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-11-11] (ang.).
- ↑ Wiktor Jarosław Darasz: Mały przewodnik po wierszu polskim. Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, 2003, s. 155-167. ISBN 83-900829-6-9.
- ↑ Andrzej Lam: Minnesang. Niemiecka średniowieczna pieśń miłosna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2016. ISBN 978-83-7507-198-6.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 16.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 76.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 267.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 615.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 691.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 718.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 1007.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 1025.
- ↑ Słownik rodzajów i gatunków literackich 2012 ↓, s. 1086.
Bibliografia
edytuj- Stanisław Sierotwiński, Słownik terminów literackich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1970, wyd. III, bez ISBN.
- Tadeusz Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965, wyd. I, bez ISBN.
- Brewiarz miłości. Antologia liryki staroprowansalskiej. Przełożyła z oryginału staroprowansalskiego i wstępem opatrzyła Zofia Romanowiczowa, Ossolineum, Wrocław 1963.
- Słownik rodzajów i gatunków literackich. Grzegorz Gazda (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.