Podkowiec duży

Podkowiec duży
	Rhinolophus ferrumequinum
	(Schreber, 1774)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nietoperze
Podrząd	rudawkokształtne
Nadrodzina	Rhinolophoidea
Rodzina	podkowcowate
Rodzaj	podkowiec
Gatunek	podkowiec duży
Synonimy
	Vespertilio ferrum-equinum Schreber, 1774; Vespertilio equinus P.L.S. Müller, 1776; Vespertilio solea Zimmermann, 1777; Vespertilio perspicillatus Blumenbach, 1779; Vespertilio ungula Boddaert, 1785; Vespertilio ferrum-equinum major Kerr, 1792; Vespertilio hippocrepis Schrank, 1798; Rhinolophus major É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803; Rhinolophus unihastatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1813; Rhinolophus ferrum-equinum var. germanicus Koch, 1865; Rhinolophus ferrum-equinum var. italicus Koch, 1865; Rhinolophus unihastatus var. homorodalmasiensis Daday, 1885; Rhinolophus unihastatus var. homodorensis Daday, 1887; Rhinolophus ferrum-equinum obscurus Cabrera, 1904; Rhinolophus ferrum-equinum typicus K. Andersen, 1905; Rhinolophus ferrum-equinum insulanus Barrett-Hamilton, 1910; Rhinolophus ferrum-equinum colchicus Satunin, 1912; Rhinolophus ferrum-equinum irani Cheesman, 1921; Rhinolophus ferrum-equinum martinoi Petrov, 1940; Rhinolophus bocharicus rubiginosus Gubareff, 1941; Rhinolophus ferrumequinum creticum Iliopoulou-Georgudaki & Ondrias, 1985;
Podgatunki
	R. f. ferrumequinum (Schreber, 1774); R. f. proximus K. Andersen, 1905;
	R. f. ferrumequinum (Schreber, 1774); R. f. proximus K. Andersen, 1905;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Podkowiec duży^[25] (Rhinolophus ferrumequinum) – gatunek ssaka latającego z rodziny podkowcowatych (Rhinolophidae). Maksymalna długość życia tego zwierzęcia wynosi 30 lat i 5 miesięcy.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1774 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Daniel von Schreber nadając mu nazwę Vespertilio ferrum-equinum^[2]. Holotyp pochodził z Francji^[26]. Podgatunek proximus po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1905 roku duński chiropterolog Knud Andersen nadając mu nazwę Rhinolophus ferrum-equinum proximus^[23]. Holotyp pochodził z Gilgit, w Kaszmirze^[27].

Rhinolophus ferrumequinum należy do grupy gatunkowej ferrumequinum, która należy do afro-palarktycznego kladu Rhinolophus, blisko grup gatunkowych maclaudi, fumigatus i xinanzhongguoensis^[28]. Dokładna granica zasięgu między R. ferrumequinum i R. nippon jest obecnie niepewna ze względu na brak danych genetycznych z okazów z południowo-wschodniej Azji^[28]. Podgatunek creticum jest obecnie uważany za synonim podgatunku nominatywnego, a podgatunek irani jest obecnie synonimem podgatunku proximus^[29]^[28]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki^[28].

Etymologia

Rhinolophus: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos”; λοφος lophos „grzebień”^[30].
ferrumequinum: łac. ferrum „stal, żelazo”^[31]; equinus „koński”^[32].
proximus: łac. proximus „bardzo blisko, najbliższy”, forma wyższa od propior, propioris „bliższy”, forma wyższa od prope „blisko”^[33].

Zasięg występowania

Podkowiec duży występuje w południowo-zachodniej Eurazji zamieszkując w zależności od podgatunku^[28]:

R. ferrumequinum ferrumequinum – południowa Europa od Półwyspu Iberyjskiego i Francji na wschód do Rumunii, Bułgarii i Grecji, w tym południowo-zachodnia Wielka Brytania, południowe Niemcy, południowa Polska i Półwysep Krymski, także na większości wysp Morza Śródziemnego (Baleary, Korsyka, Sardynia, Sycylia, Malta, Kreta, Cypr, itp.), w Turcji (Anatolia), w północno-zachodniej Afryce (północne Maroko, północna Algieria, północna Tunezja i północno-zachodnia Libia) oraz region Lewantu^[29]^[28].
R. ferrumequinum proximus – Kaukaz Południowy, Mezopotamia, południowy Turkmenistan, północny, zachodni i południowy Iran, Afganistan, Tadżykistan, Kirgistan, Pakistan i północne Indie (Kaszmir).

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 54–71 mm, długość ogona 31–44 mm, długość ucha 19–25 mm, długość tylnej stopy 10–14 mm, długość przedramienia 51–61 mm; masa ciała 13–44 g^[29]. Futerko szaro- do czerwonobrązowego, brzuch kremowy; skórzasta narośl na nosie w kształcie podkowy; uszy duże, spiczaste bez koziołka; skrzydła szerokie^[34]. Wzór zębowy jest zmienny: I ${\tfrac {1}{2}}$ C ${\tfrac {1}{1}}$ P ${\tfrac {2}{2}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ = 30; I ${\tfrac {1}{2}}$ C ${\tfrac {1}{1}}$ P ${\tfrac {1}{2}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ = 28; I ${\tfrac {1}{2}}$ C ${\tfrac {1}{1}}$ P ${\tfrac {2}{3}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ = 32; I ${\tfrac {1}{2}}$ C ${\tfrac {1}{1}}$ P ${\tfrac {1}{3}}$ M ${\tfrac {3}{3}}$ = 30^[29].

Ekologia

Środowisko

Zasiedla tereny otwarte z pasami zakrzewień i zadrzewień, a także lasy. Kryjówki letnie znajduje w jaskiniach, przede wszystkim tych, których wejścia znajdują się po cieplejszej stronie oraz dziuplach, szczelinach skalnych i szparach^[35].

Tryb życia

Podkowce aktywne są w nocy. Samice tworzą wiosną i latem kolonie rozrodcze (tzw. porodówki)^[34], które w porównaniu z innymi gatunkami są niewielkie i liczą do 200 samic^[36]. w których rodzą, karmią i wychowują młode. Gatunek owadożerny, zimą zapada w sen zimowy. Latają na wysokości 0,5-3m.^[34]

Pokarm

Pokarm stanowią duże owady latające, głównie ćmy^[34].

Rozmnażanie i rozwój

Okres godowy trwa jesienią i zimą^[34]. Długość ciąży wynosi ok. 90 dni. Na miejsce rozrodu wybierają głównie strychy, rzadziej piwnice czy jaskinie^[37]. Samica rodzi jedno młode. Młode po tygodniu otwiera oczy, a w 3-4 tygodniu życia jest zdolne do lotu. Ssie 6-8 tygodni, po czym jest samodzielne^[34]. Maksymalna długość życia podkowca wynosi 30 lat i 5 miesięcy.

Ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern „najmniejszej troski”)^[24]. W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymagający ochrony czynnej. Dodatkowo obowiązuje zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia, jak również fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie^[38]^[39].

Zobacz też

Uwagi

↑ Nazwa niedostępna decyzją ICZN^[4].
↑ Nomen nudum.

Przypisy

↑ Rhinolophus ferrumequinum, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, s. 174, ryc. lxii. (niem.).
↑ P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linne’ vollständigen Natursystems Supplements- und Register-Band über alle sechs Theile oder Classen des Thierreichs. Nürnberg: Gabriel Nicolaus Raspe, 1776, s. 20. (niem.).
↑ F. Hemming (red.). The official record of proceedings of the International Commission on Zoological Nomenclature at their session held in Paris 21st-27th July, 1948: Conclusions of Fourteenth Meeting {concluding portion). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 4 (19), s. 547, 1950. (ang.).
↑ E.A.W. von Zimmermann: Specimen zoologiae geographicae, quadrupedum domicilia et migrationes sistens. Lugduni Batavorum: Apud Theodorum Haak, et Socios, 1777, s. 452. (łac.).
↑ J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1779, s. 75. (niem.).
↑ P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 71. (łac.).
↑ R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 99. (ang.).
↑ F. de P. von Schrank: Fauna Boica: durchgedachte Geschichte der in Baiern einheimischen und zahmen Thiere. T. 1. Nürnberg: in der Stein’schen Buchhandlung, 1798, s. 64. (niem.).
↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 56. (fr.).
↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire. Sur un genre de ghauve-souris, sous le nom de Rhinolophes. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 20, s. 257, 1913. (fr.).
↑ Koch 1865 ↓, s. 522.
↑ Koch 1865 ↓, s. 523.
↑ J. Daday. Előleges jelentés az Erdélyi Múzeum Egylet megbízásából az 1884-ik év nyarán tett chiropterologiai gyűjtések eredményéről és az Erdélyi Orsz. Múz. Egylet denevérgyűjteményének jegyzéke. „Orv. Term.-tud. Ért. Kolozsvar”. 10, s. 274, 1885. (węg.).
↑ J. Daday. Új adatok Erdély denevérfaunájának ismeretéhez. „Értek, a Term.-tud. köréből”. 16 (7), s. 13, 1887. (orm.).
↑ Á. Cabrera. Ensayo monográfico sobre los quirópteros de España. „Memorias de la Sociedad Española de Historia Natural”. 2 (5), s. 257, 1904. (hiszp.).
↑ Andersen 1905 ↓, s. 113.
↑ G.E.H. Barrett-Hamilton. Description of a new species and a new subspecies of European bats. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5 (27), s. 292, 1910. (ang.).
↑ К.А. Сатунин. Пещерные летучие мыши Абхазии. „Известия Кавказского отдела Русского географического общества”. 21 (1), s. 46–47, 1912. (ros.).
↑ R.E. Cheesman. Report on a collection of mammals madeby col. J.E.B. Hotson in Shiraz, Persia. „The journal of the Bombay Natural History Society”. 27, s. 575, 1921. (ang.).
↑ B.M. Petrov. Zamjatki po sistematike i ekologije mlekopitajosih joznoj Serbii. „Zapiski Ruskago Naucnago Instituta v Bjelgradi”. 16, s. 59, 1941. (ros.).
↑ J. Iliopoulou-Georgudaki & J.C. Ondrias. The greater horseshoe bat, Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774), in Greece, with description of a new subspecies. „Occasional papers”. 102, s. 7, 1986. (ang.).
↑ ^a ^b Andersen 1905 ↓, s. 112.
↑ ^a ^b R.R. Piraccini R.R., Rhinolophus ferrumequinum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-06-22] (ang.).
↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 89. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Rhinolophus ferrumequinum. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-06-22].
↑ J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 112. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 134. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d G. Csorba, A. Hutson, S. Rossiter & C. Burgin: Family Rhinolophidae (Horseshoe Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 295–296. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 606, 1904. (ang.).
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 89.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 83.
↑ proximus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-06-22] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Ewa.E. Żuchowska Ewa.E., Ssaki, wyd. 2, Warszawa: MUZA, 1995, ISBN 83-7079-404-1, OCLC 751420339 .
↑ Josef Reichholf: Ssaki. Warszawa: GeoCenter, 1996, s. 287.
↑ SławomirS. Wąsik SławomirS., Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 164, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-27] .
↑ SławomirS. Wąsik SławomirS., Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 164, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-27] .
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..

Bibliografia

C. Koch. das Wesentliche der Chiropteren mit besonderer Beschreibung der in dem Herzog thum Nassau und in den an grän zenden landes theilen vorkommenden Fledermäus. „Verein für Naturkunde im Herzogthum Nassau”. 18, s. 261–593, 1865. (niem.).
K.Ch. Andersen. On some bats of the genus Rhinolophus, with remarks on their mutual affinities, and descriptions of twenty-six new forms. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1905 (2), s. 75–145, 1905. (ang.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).

[5] Nazwa niedostępna decyzją ICZN^[4].

[15] Nomen nudum.

[itis-1] Rhinolophus ferrumequinum, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Schreber-2] J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, s. 174, ryc. lxii. (niem.).

[Müller-3] P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linne’ vollständigen Natursystems Supplements- und Register-Band über alle sechs Theile oder Classen des Thierreichs. Nürnberg: Gabriel Nicolaus Raspe, 1776, s. 20. (niem.).

[iczn-4] F. Hemming (red.). The official record of proceedings of the International Commission on Zoological Nomenclature at their session held in Paris 21st-27th July, 1948: Conclusions of Fourteenth Meeting {concluding portion). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 4 (19), s. 547, 1950. (ang.).

[Zimmermann-6] E.A.W. von Zimmermann: Specimen zoologiae geographicae, quadrupedum domicilia et migrationes sistens. Lugduni Batavorum: Apud Theodorum Haak, et Socios, 1777, s. 452. (łac.).

[Blumenbach-7] J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1779, s. 75. (niem.).

[Boddaert-8] P. Boddaert: Elenchus animalium, volumen I: sistens quadrupedia huc usque nota, eorumque varietates: ad ductum naturae, quantum fieri potuit disposita. Roterodami: Apud C.R. Hake, 1784, s. 71. (łac.).

[Kerr-9] R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 99. (ang.).

[Schrank-10] F. de P. von Schrank: Fauna Boica: durchgedachte Geschichte der in Baiern einheimischen und zahmen Thiere. T. 1. Nürnberg: in der Stein’schen Buchhandlung, 1798, s. 64. (niem.).

[Geoffroy1803-11] É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 56. (fr.).

[Geoffroy1813-12] É. Geoffroy Saint-Hilaire. Sur un genre de ghauve-souris, sous le nom de Rhinolophes. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 20, s. 257, 1913. (fr.).

[CITEREFKoch1865522-13] Koch 1865 ↓, s. 522.

[CITEREFKoch1865523-14] Koch 1865 ↓, s. 523.

[Daday1885-16] J. Daday. Előleges jelentés az Erdélyi Múzeum Egylet megbízásából az 1884-ik év nyarán tett chiropterologiai gyűjtések eredményéről és az Erdélyi Orsz. Múz. Egylet denevérgyűjteményének jegyzéke. „Orv. Term.-tud. Ért. Kolozsvar”. 10, s. 274, 1885. (węg.).

[Daday1887-17] J. Daday. Új adatok Erdély denevérfaunájának ismeretéhez. „Értek, a Term.-tud. köréből”. 16 (7), s. 13, 1887. (orm.).

[Cabrera-18] Á. Cabrera. Ensayo monográfico sobre los quirópteros de España. „Memorias de la Sociedad Española de Historia Natural”. 2 (5), s. 257, 1904. (hiszp.).

[CITEREFAndersen1905[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31207574_113]-19] Andersen 1905 ↓, s. 113.

[Barrett-Hamilton-20] G.E.H. Barrett-Hamilton. Description of a new species and a new subspecies of European bats. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 5 (27), s. 292, 1910. (ang.).

[Satunin-21] К.А. Сатунин. Пещерные летучие мыши Абхазии. „Известия Кавказского отдела Русского географического общества”. 21 (1), s. 46–47, 1912. (ros.).

[Cheesman-22] R.E. Cheesman. Report on a collection of mammals madeby col. J.E.B. Hotson in Shiraz, Persia. „The journal of the Bombay Natural History Society”. 27, s. 575, 1921. (ang.).

[Petrov-23] B.M. Petrov. Zamjatki po sistematike i ekologije mlekopitajosih joznoj Serbii. „Zapiski Ruskago Naucnago Instituta v Bjelgradi”. 16, s. 59, 1941. (ros.).

[Iliopoulou-Georgudaki&Ondrias-24] J. Iliopoulou-Georgudaki & J.C. Ondrias. The greater horseshoe bat, Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774), in Greece, with description of a new subspecies. „Occasional papers”. 102, s. 7, 1986. (ang.).

[CITEREFAndersen1905[https://www.biodiversitylibrary.org/page/31207573_112]-25] Andersen 1905 ↓, s. 112.

[iucn-26] R.R. Piraccini R.R., Rhinolophus ferrumequinum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-06-22] (ang.).

[miiz-27] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 89. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Wilson&Reeder-28] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Rhinolophus ferrumequinum. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-06-22].

[Ellerman&Morrison-Scott-29] J.R. Ellerman & T.C.S. Morrison-Scott: Checklist of Palaearctic and Indian mammals 1758 to 1946. Wyd. 2. London: Trustees of the British Museum (Natural History), 1966, s. 112. (ang.).

[Burgin&inni-30] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 134. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Csorba&inni-31] G. Csorba, A. Hutson, S. Rossiter & C. Burgin: Family Rhinolophidae (Horseshoe Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 295–296. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).

[Palmer-32] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 606, 1904. (ang.).

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=119_89]-33] Jaeger 1944 ↓, s. 89.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=113_83]-34] Jaeger 1944 ↓, s. 83.

[35] proximus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-06-22] (ang.).

[:0-36] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Ewa.E. Żuchowska Ewa.E., Ssaki, wyd. 2, Warszawa: MUZA, 1995, ISBN 83-7079-404-1, OCLC 751420339 .

[Reichholf-37] Josef Reichholf: Ssaki. Warszawa: GeoCenter, 1996, s. 287.

[38] SławomirS. Wąsik SławomirS., Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 164, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-27] .

[39] SławomirS. Wąsik SławomirS., Ssaki Polski od A do Ż, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2011, s. 164, ISBN 978-83-7073-674-3 [dostęp 2023-09-27] .

[40] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2014 r. poz. 1348).

[rozp2016-41] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183). [dostęp 2017-01-16]..

[25]

[1]

[2]

[3]

[a]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[b]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[4]