Podbrodzie
Podbrodzie (lit. Pabradė) – miasto na Litwie, w Auksztocie, nad Żejmianą, u ujścia Dubinki, 38 km na południowy zachód od Święcian, stacja kolejowa na linii Wilno–Dyneburg dawnej Kolei Warszawsko-Petersburskiej.
 Widok miasta | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Okręg | |||
| Burmistrz |
Edvard Vorsinski od 2016.06.10 | ||
| Powierzchnia |
11,03 km² | ||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Nr kierunkowy |
387 | ||
| Kod pocztowy |
18175 | ||
Położenie na mapie Litwy  | |||
 54°59′N 25°47′E/54,983333 25,783333
| |||
| Strona internetowa | |||
Położone w okręgu wileńskim, w rejonie święciańskim, do 1945 w Polsce, w województwie wileńskim, w powiecie święciańskim.
Miasto jest ośrodkiem kultury polskiej na Litwie, znajduje się tutaj polska szkoła średnia.
Historia
edytujPierwsze wzmianki o Podbrodziu pochodzą z końca XV wieku. W tym czasie była to tylko mała wieś, w której do 1928 nie było żadnej szkoły. Po rozbiorach Polski w zaborze rosyjskim. W końcu XIX wieku, wraz z przeprowadzeniem przez Podbrodzie Kolei Warszawsko-Petersburskiej, znacznie wzrosła liczba mieszkańców (około 312 domostw). Większość ludzi było niepiśmiennych, zamożniejsi wyjeżdżali uczyć się do Kiemieliszek.
W 1905 we wsi Bajorele obok Podbrodzia (dzisiaj to część miasta) założono trzyletnią szkołę początkową. Uczniowie 1, 2 i 3 klasy uczyli się w jednym pokoju. Nauczanie odbywało się w języku rosyjskim, z wyjątkiem lekcji języka polskiego. W czasie I wojny światowej wprowadzono lekcje języka niemieckiego.
W 1919 przejazdem do rodzinnego dworku w Zułowie na stacji kolejowej w Podbrodziu zatrzymał się Józef Piłsudski. Podbrodzianie zwrócili się wówczas do niego z prośbą o nadanie Podbrodziu statusu miasta. W drodze wyjątku status ten został przyznany.
12 lipca 1920 r. miała miejsce zwycięska bitwa wojsk polskich z wojskami sowieckimi.
W okresie II RP Podbrodzie było siedzibą wiejskiej gminy Podbrodzie.
W 1928 rozpoczęto budowę szkoły, środki pochodziły z Fundacji J. Piłsudskiego. Prace trwały trzy lata. Po zbudowaniu szkoły nadano jej imię Marszałka Józefa Piłsudskiego. Prezesem Komitetu Wykonawczego Budowy Szkoły im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Podbrodziu był mjr Franciszek Karassek[1]. Była to szkoła siedmioletnia. Uczono w niej religii, języka polskiego, historii, geografii, przyrody, arytmetyki z geometrią, rysunków, śpiewu. Kierownikiem szkoły był Antoni Duchnowicz.
W 1931 w 394 domach zamieszkiwał 3569 osób[2].
Kiedy tę część Wileńszczyny przyłączono do Litwy, w Podbrodziu nauczyciele Polacy zostali wymienieni na Litwinów. Większość uczniów opuściła szkołę, ze względu na nieznajomość języka litewskiego[3].
Podczas okupacji hitlerowskiej, 1 września 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1500 osób. 25 września 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów wywieziono do obozu na poligonie obok Nowych Święcian. 27 września 1941 zostali zamordowani[4].
Po II wojnie światowej i utracie miasta przez Polskę, do 1 listopada 1946 z rejonu podbrodzkiego w obecne granice Polski wysiedlono 5,5 tys. Polaków, natomiast ok. 10,4 tys. wciąż pozostawało w rejonie[5].
Garnizon Wojska Polskiego
edytujW latach 1922 – 1924 w Podbrodziu stacjonowało dowództwo 4 pułku Ułanów Zaniemeńskich wraz z 1 szwadronem[6]. W latach 1927–1935 stacjonował tu 23 pułk Ułanów Grodzieńskich (część szwadronów stacjonowała w Nowych Święcianach, Berezweczu i Białym Dworze – do roku 1931). W latach 1935 – 1939 w Podbrodziu stacjonował 3 dywizjon artylerii konnej, który został przeniesiony tu z Wilna[7].
Demografia
edytuj
Przynależność etniczna
edytuj
2011 r., 5944 mieszkańców
- Polacy – 44,73% (2681);
- Litwini – 26,81% (1607);
- Rosjanie – 18,45% (1106);
- Białorusini – 5,27% (316);
- Ukraińcy – 1,17% (70);
- inni – 3,57% (214).
2001 r., 6525 mieszkańców
- Polacy – 46,5% (3034);
- Litwini – 24,14% (1575);
- Rosjanie – 16,98% (1108);
- Białorusini – 4,81% (314);
- Ukraińcy – 1,44% (94);
- inni – 6,13% (400).
Architektura
edytujArchitektura zabytkowa[8]:
- Dworzec kolejowy, wzniesiony w latach międzywojennych
- Zabytkowa cerkiew św. Sergiusza z 1910 r., w latach 1916-2007 kościół garnizonowy św. Józafata (Najświętszego Serca Jezusowego), obecnie parafialna świątynia prawosławna
- Gmach dawnej szkoły im. Józefa Piłsudskiego z czasów II RP, później dom dziecka
- Drewniany dom letniskowy z pocz. XX w.
- Inne drewniane domy
Architektura powojenna i najnowsza:
-
Dworzec kolejowy -
Dawny polski kościół garnizonowy św. Józafata (ob. cerkiew św. Sergiusza z Radoneża) -
Drewniany dom letniskowy -
Drewniane domy przy ul. Mickiewicza -
Kościół NMP Królowej Rodzin -
Blok mieszkalny
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Ludzie związani z Podbrodziem
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Komitet Wykonawczy Budowy Szkoły im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Podbrodziu. podbrodzie.info.pl. [dostęp 2017-04-06].
- ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 44.
- ↑ Ze wspomnień byłego ucznia Zenona Pawlukiewicza.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933–1945, t. II, part B, s. 1106.
- ↑ Stanisław Ciesielski, Aleksander Srebrakowski [online], hist.uni.wroc.pl [dostęp 2019-03-07] [zarchiwizowane z adresu 2002-10-17].
- ↑ Wykaz garnizonów pułków kawalerii Wojska Polskiego. [online], dws-xip.pl [dostęp 2022-02-28].
- ↑ Musu Rajonas, Dzieje Podbrodzia w I połowie XX wieku. Część VI [online], Musu Rajonas, 27 grudnia 2020 [dostęp 2022-02-28] (pol.).
- ↑ a b Podbrodzie i okolice – Wirtualna Wileńszczyzna [online], podbrodzie.info.pl [dostęp 2019-03-07] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Podbrodzie, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 364.
- Strona o Podbrodziu
- Galeria zdjęć z Podbrodzia
- Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona