Zułowo

Zułowo
Państwo	Litwa
Okręg	wileński
Rejon	święciański
Populacja (2001); • liczba ludności	; 173
	Położenie na mapie Litwy Zułowo
	54°58′20″N 25°58′30″E/54,972222 25,975000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zułowo^[1] (lit. Zalavas) – wieś na Litwie, w okręgu wileńskim, w rejonie święciańskim, nad Merą.

W 1867 w dworze Zułów, który znajdował się obok wsi Zułowo, urodził się Józef Piłsudski.

Historia

Rodzinny dom Józefa Piłsudskiego w Zułowie

Wieś została założona pod nazwą Miciany. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z końca XVII wieku, kiedy była prywatną własnością kasztelana nowogródzkiego Aleksandra Wojny-Jasienieckiego. Później została przekazana książęcej rodzinie Giedroyciów, zaś w XVIII wieku kupiona przez rodzinę Ogińskich (potomkowie Rurykowiczów, jednego z najpotężniejszych rodów magnackich w Wielkim Księstwie Litewskim). W początkach XIX wieku wieś została odziedziczona przez rodzinę Michałowskich. Następnie jako posag Heleny z Michałowskich została przekazana jej mężowi Antoniemu Billewiczowi, który podarował ją, również jako posag, swojej córce Marii. Córka Billewicza wyszła w 1863 roku za Józefa Wincentego Piłsudskiego i wieś przeszła w posiadanie rodziny Piłsudskich. W dworze Zułów urodzili się dwaj synowie Marii i Józefa Wincentego: Bronisław Piłsudski (ur. 2 listopada 1866) i Józef Piłsudski (ur. 5 grudnia 1867).

W lipcu 1875 dwór spłonął, a rodzina Piłsudskich przeprowadziła się do Wilna. Niedługo później została zmuszona do sprzedania wszystkich swoich dóbr (Zułowa i 19 innych wsi) z powodu kar nałożonych na syna Bronisława, który miał być zaangażowany w planowanie zamachu na cara Aleksandra III (wspólnie m.in. z bratem Włodzimierza Lenina Aleksandrem Uljanowem). W 1882 roku wieś została odkupiona przez spadkobiercę rodziny Ogińskich – Michała Ogińskiego. Jednak w wyniku szeroko zakrojonej akcji rusyfikacji ziem polskich na Wileńszczyźnie został on zmuszony do sprzedania swoich dóbr rosyjskiemu kupcowi z Rygi o nazwisku Klim. Ten ostatni sprzedał wieś oficerowi armii carskiej Kuronosowowi, który podzielił majątek, sprzedał większość okolicznych lasów i został zmuszony do opuszczenia swoich terenów w 1915 roku w wyniku niemieckiej ofensywy podczas I wojny światowej. Niemcy okupowali te tereny podczas wojny, zaś większość lasów została wycięta.

Po I wojnie światowej Zułów wraz z całą Wileńszczyzną powrócił do Polski. Po ustabilizowaniu się granicy w 1921 roku wieś przeszła pod zarząd państwowy, majątek ziemski został zmniejszony do 65 ha, a sam Zułów był zapleczem leżącej nieopodal bazy wojskowej. W 1934 roku stowarzyszenie weteranów wojny polsko-bolszewickiej odkupiło obszar dworu Zułów od armii i założyło komitet celem odbudowania rezydencji, w której przyszedł na świat Józef Piłsudski. Dom został zrekonstruowany według wytycznych architekta warszawskiego Romualda Gutta i oficjalnie otwarty jako muzeum biograficzne marszałka 10 października 1937 roku. Podczas II wojny światowej, krótko po wkroczeniu wojsk sowieckich do Polski w 1939 roku, został całkowicie zniszczony. Obecnie miejsce urodzenia Józefa Piłsudskiego jest oznaczone trzema znakami oraz rosnącym dębem (posadzonym tutaj podczas uroczystości w 1937 roku przez ówczesnego Prezydenta RP Ignacego Mościckiego). Trwa także odbudowa Rezerwatu Pamięci Piłsudskiego według przedwojennego projektu Gutta.

Przypisy

↑ Nazwa ustalona przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych na posiedzeniu 15 czerwca 2011 roku z uzasadnieniem:

Miejscowość, która obecnie nazywa się Zalavas przed wojną miała nazwę Zułowo – jest to wieś, obok której urodził się i spędził dzieciństwo Józef Piłsudski. Jak podaje duża część publikacji marszałek urodził się we wsi Zułów i dlatego też we współczesnych opracowaniach miejscowość Zalavas często nazywana jest Zułów. Jednak takie informacje są błędne, gdyż Zułów i Zułowo to dwie osobne miejscowości – Zułowo to miejscowość w przedwojennej gminie Podbrodzie i jest to obecne miejscowość nosząca litewską nazwę Zalavas. Obok miejscowości Zułowo istniał zaś majątek (dwór) Zułów, na mapie topograficznej WIG opisywany jako Folwark Zułowo. Piłsudski urodził się właśnie w tym majątku, a nie w samej wsi Zułowo. Obszar tego majątku, podobnie jak sąsiednie Palestyna, czy Jeneraliszki obecnie stanowią część wsi Zalavas i nie posiadają osobnych nazw, stąd zapewne błędne utożsamianie przedwojennego majątku Zułów z dzisiejszą wsią Zalavas. Dwór Zułów jeszcze przed wojną został zniszczony i obecnie pozostały po nim same fundamenty oraz znajdujący się obok obelisk. W dotychczasowych wykazach jako polski odpowiednik nazwy litewskiej Zalavas podawano Zułów. Komisja uznała, że należy ten błąd naprawić – dlatego ustalono, że Zalavas to Zułowo.

Literatura

Mariusz Kolmasiak, Zułów, miejsce urodzenia Józefa Piłsudskiego, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2018.
Mariusz Kolmasiak, Kolebka Wielkości. Zułów, miejsce urodzenia Józefa Piłsudskiego, Częstochowa 2017.
Czesława Paczkowska, Zułów – ojczyste strony Marszałka Piłsudskiego, Wydawnictwo Polskie w Wilnie, Wilno 2008.
Alwida Antonina Bajor, Piorun, jezioro czerwone. Zułów wczoraj i dziś, Wydawnictwo Polskie w Wilnie, Wilno 1995.

Linki zewnętrzne

Zułów na starej fotografii
Zułowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 677 .
Archiwalne zdjęcia i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona

[1] Nazwa ustalona przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych na posiedzeniu 15 czerwca 2011 roku z uzasadnieniem:

Miejscowość, która obecnie nazywa się Zalavas przed wojną miała nazwę Zułowo – jest to wieś, obok której urodził się i spędził dzieciństwo Józef Piłsudski. Jak podaje duża część publikacji marszałek urodził się we wsi Zułów i dlatego też we współczesnych opracowaniach miejscowość Zalavas często nazywana jest Zułów. Jednak takie informacje są błędne, gdyż Zułów i Zułowo to dwie osobne miejscowości – Zułowo to miejscowość w przedwojennej gminie Podbrodzie i jest to obecne miejscowość nosząca litewską nazwę Zalavas. Obok miejscowości Zułowo istniał zaś majątek (dwór) Zułów, na mapie topograficznej WIG opisywany jako Folwark Zułowo. Piłsudski urodził się właśnie w tym majątku, a nie w samej wsi Zułowo. Obszar tego majątku, podobnie jak sąsiednie Palestyna, czy Jeneraliszki obecnie stanowią część wsi Zalavas i nie posiadają osobnych nazw, stąd zapewne błędne utożsamianie przedwojennego majątku Zułów z dzisiejszą wsią Zalavas. Dwór Zułów jeszcze przed wojną został zniszczony i obecnie pozostały po nim same fundamenty oraz znajdujący się obok obelisk. W dotychczasowych wykazach jako polski odpowiednik nazwy litewskiej Zalavas podawano Zułów. Komisja uznała, że należy ten błąd naprawić – dlatego ustalono, że Zalavas to Zułowo.

[1]