Plateozaur
Plateozaur (Plateosaurus) – rodzaj późnotriasowego dinozaura należącego do prozauropodów z rodziny plateozaurów (Plateosauridae). Nazwa rodzajowa Plateosaurus oznacza „płaski jaszczur”.
| Plateosaurus | |||
| von Meyer, 1837 | |||
 Zmontowany szkielet w Ottoneum Museum of Natural Science w Kassel | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
plateozaur | ||
| Gatunki | |||
| |||
Morfologia
edytujPlateozaur był prawdopodobnie największym dinozaurem swoich czasów. Osiągał od około 6 do około 10 m długości. Ważył około 4 t[1].
Historia
edytuj
W 1834 lekarz Johann Friedrich Engelhardt odkrył kilka kręgów i kości nóg w Heroldsberg niedaleko Norymbergi. Trzy lata później paleontolog Christian Erich Hermann von Meyer uznał je za typowe znalezisko nowego rodzaju, któremu nadał nazwę Plateosaurus[2]. Nazwa pochodzi od starożytnych greckich słów πλατυς/platys - "szeroki" lub "płaski" albo też πλατη/platé - "płaska powierzchnia" oraz σαυρος/sauros - "jaszczur"[3]. Odnosi się on do płaskich kości gada. Drugi jej człon w przypadku gatunku typowego honoruje odkrywcę[2].
Pomiędzy drugą i czwartą dekadą XX wieku wykopaliska w glinie w Saksonii-Anhalt ujawniły pomiędzy 39 a 50 szkieletów należących do takich rodzajów, jak plateozaur, liliensztern i haltikozaur. Część materiału przypisano gatunkowi P. longiceps, opisanemu przez paleontologa Otto Jaekela w 1914[4]. W tym samym czasie pokłady z Trossingen ujawniły szczątki plateozaura. Większość z nich zaliczono do gatunków dziś uznawanych za wątpliwe lub niepewne[5].
W 1997 pracownicy platformy wiertniczej pola naftowego Snorre położonego na północnym krańcu Morza Północnego wiercili w piaskowcu w poszukiwaniu ropy, gdy napotkali długi skalny cylinder 2256 metrów pod poziomem morza. Zawierał on skamieniałości uznane za szczątki roślin. W 2003 znalezisko wysłano na badania Jørnowi Hurumowi, paleontologowi z Uniwersytetu w Oslo. Po konsultacjach ze specjalistami z Uniwersytetu w Bonn dzięki badaniom mikroskopowym ustalono, że skała zawiera zachowaną tkankę kostną włóknistą ze skruszonej części dłoni, którą przypisano plateozaurowi[6]. Jest to pierwszy dinozaur znaleziony w Norewegii, a zarazem najgłębiej na świecie[7].
W sierpniu 2007 dzięki paleontologowi amatorowi światło dzienne ujrzało cmentarzysko dinozaurów w okolicy szwajcarskiego Frick. Liczyło ono około 300 kości, w tym należące do dwóch osobników plateozaurów. Martin Sander, paleontolog z Uniwersytetu w Bonn, stwierdził, że obszar ten może rozciągać się na 1,5 kilometra, co czyniłoby z niego największe takie miejsce w Europie. Ocenia się też, że jeden dinozaur występuje w nim na 100 metrów kwadratowych[8].
Klasyfikacja
edytuj
Plateosaurus to pierwszy odkryty prozauropod, a więc i typowy rodzaj w rodzinie plateozaurów, której użyczył nazwy. Jednakże na początku swej historii, kiedy znano go jeszcze bardzo słabo, zaliczono go tylko do Sauria. Wedle ówczesnej wiedzy mógł należeć do wszelkich grup gadów[2]. W 1845 von Meyer ukuł nieużywany obecnie termin Pachypodes dla grupy łączącej plateozaura, iguanodonta, megalozaura i hileozaura[9]. Jednakże istniał już termin Dinosauria, technicznie o takim samym znaczeniu. Nazwę rodziny Plateosauridae zaproponował Othniel Charles Marsh w 1895, umieszczjąc ją wśród teropodów[10]. Lata później Huene przeniósł ją do prozauropodów[11], co zaakceptowała większość autorów[12][13]. Przez długi czas obejmowała ona jedynie plateozaura, ale niedawno dopisano do niej dwa nowe rodzaje: sellozaura[14] i prawdopodobnie unajzaura[15].
Gatunki
edytujPewne i przeniesione
edytujSpośród licznych gatunków umieszczonych w obrębie rodzaju jako pewne ostały się jedynie dwa. P. engelhardti, gatunek typowy, znany jest z co najmniej dziesięciu czaszek i ponad setki fragmentarycznych lub kompletnych szkieletów pochodzących głównie z Bawarii w Niemczech. Drugi, lepiej znany, to P. longiceps. Wiedza na jego temat opiera się o trzy z pięćdzisięciu znalezisk z niemieckiego Knollenmergel. Różni się on od wcześniej wymienionego dłuższymi pyskiem i kończynami, a także lżejszą budową ciała. Trzeciemu gatunkowi o nazwie P. gracilis (łac. gracilis - smukły) brakuje cech plateozaura i przeniesiono go zatem do odrębnego rodzaju Sellosaurus[16]. Kolejne gatunki, jak P. trossingensis, P. fraasianus i P. integer, uznano za synonimy P. longiceps[5].
Niepewne
edytujKilka gatunków omawianego rodzaju uznaje się za nomina nuda lub nomina dubia z powodu fragmentarycznego materiału i kiepskiego zachowania. Na przykład P. erlenbergiensis jest trudny do identyfikowania, ponieważ holotypowi brakuje kości krzyżowej, biodrowej i proksymalnej części kości łonowej, które są ważne w porównaniach z lepiej znanymi gatunkami[5]
Występowanie
edytuj
Plateozaur był najbardziej znanym z prozauropodów, a jego szczątki należą do najczęstszych wśród dinozaurów. Ponad sto znalezisk i mnóstwo dobrze zachowanych szkieletów wydobyto z ponad pięćdziesięciu miejsc z triasowych piaskowców w zachodniej Europie. O ile P. engelhardti znajdowany był tylko w Niemczech, P. longiceps oprócz tego kraju także we Francji, w Szwajcarii, a nawet na Grenlandii[16]. Zaproponowano co prawda, że grenlandzkie znaleziska z formacji Fleming Fjord należą do tego pierwszego[17], jednak później materiał został ponownie przestudiowany i zaliczony do gatunku P. longiceps[5].
Paleoekologia
edytujZnalezione w niektórych miejscach grupy szkieletów różnych osobników wskazują, że stada plateozaurów przemierzały wspólnie suche pustynne tereny Europy, szukając pożywienia i dogodnych warunków życia. Obok nich żył podobny prozauropod sellozaur, średniej wielkości teropody liliensztern i haltikozaur oraz maleńki prokompsognat, a spośród innych zwierząt jeden z najwcześniejszych znanych żółwi Proganochelys, temnospondyle, aetozaury, prymitywne ssaki, pterozaury, sfenodonty i ryby[18].
Istnieje jeszcze drugie wyjaśnienie spoczywających razem szkieletów. Mówi ono, że samotne osobniki zamieszkiwały suche, wysoko położone tereny, a po śmierci ich ciała zmiotła i zebrała razem fala okresowej powodzi, typowa dla dzisiejszych pustynnych środowisk[19].
Paleobiologia
edytujPlateosaurus był tajemniczym stworzeniem do przeszłego stulecia, dysponowano bardzo skąpym materiałem i niewieloma szczegółowymi badaniami. Jednak wraz z upływem czasu nowe odkrycia dały badaczom więcej informacji na temat lokomocji, odżywiania się i metabolizmu tego zwierzęcia.
Pożywienie
edytujProzauropody, jak Plateosaurus, mogła cechować roślinożerność lub wszystkożerność. W latach osiemdziesiątych XX wieku debatowano nad ich mięsożernością[20][21]. Hipotezę taką jednakże odrzucono, a obecne prace wspominają tylko roślino- lub wszystkożerny tryb życia. Galton i Upchurch w 2004 odkryli, że pewne cechy czaszki spotykane u większości prozauropodów, jak budowa stawu żuchwowego, czynią ją bardziej podobną do czaszek roślinożernych gadów. Kształt korony zęba przywodzi na myśl ten obserwowany u dzisiejszych roślino- bądź wszystkożernych legwanów. Jej maksymalna długość przewyższa długość korzenia, wobec czego pojawia się tnąca krawędź, jak u gadzich u roślino- i wszystkożerców[16]. Barrett (2000) zaproponował, że prozauropody uzupełniały swą roślinną dietę małą zdobyczą lub padliną[22].
Poruszanie się
edytujJak u innych prozauropodów, przednie kończyny plateozaura nie dorównywały rozmiarami tylnym. Kończył się wyraźnie odgraniczonymi palcami i zaostrzonym kciukiem. Zwierzę tradycyjnie przedstawia się jako czworonożne, ale badania anatomiczne przednich łap z 2007 roku wykazały, że ich zakres ruchów uniemożliwiał efektywny zwyczajowy czworonożny chód. Jak teropody, Plateosaurus i inne spokrewnione z nim prozauropody nie były zdolne do ustawienia powierzchni dłoniowej ręki od dołu. Wobec czego ich kończyny przednie nie podpierały ciała podczas stania czy chodu. Badania wykluczyły też z uwagi na ograniczoną zdolność zwierzęcia do pronacji możliwość opierania się na kościach w sposób, w jaki czynią to dziś goryle, a także inne podobne formy poruszania się[23]. Wobec tego, mimo że masa sugeruje czworonożność, dinozaur ograniczał się w lokomocji do stąpania na tylnych nogach. Przednich używał do zdobywania pożywienia z drzew, do chwytania i do obrony[23].
Metabolizm
edytujObecne analizy pozostałości tego rodzaju wykazują znaczne zróżnicowanie wielkości osobników[24].
Przypisy
edytuj- ↑ Czas tytanów. W: Tim Haines: Wędrówki z dinozaurami. Warszawa: MUZA SA, 2000, s. 25. ISBN 83-7200-579-6.
- ↑ a b c Von Meyer, H.. Mitteilung an Prof. Bronn (Plateosaurus engelhardti).. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie”. 316, 1837. (niem.).
- ↑ Greek-English Lexicon, Abridged Edition. Oxford University Press, Oxford, UK, 1980. ISBN 0-19-910207-4.
- ↑ Jaekel, O.. Über die Wirbeltierfunde in der oberen Trias von Halberstadt.. „Paläontologische Zeitschrift”. 1, s. 155-215, 1913-14. (niem.).
- ↑ a b c d P. M. Galton. 2001. The prosauropod dinosaur Plateosaurus Meyer, 1837 (Saurischia: Sauropodomorpha; Upper Triassic). II. Notes on the referred species. Revue Paléobiologie, Geneve 20(2):435-502
- ↑ Hurum, J.H., Bergan, M., Müller, R., Nystuen, J.P., and Klein, N.. A Late Triassic dinosaur bone, offshore Norway. „Norwegian Journal of Geology”. 86, s. 117-123, 2006. (ang.).
- ↑ James Owen: Oil Drillers Strike World's Deepest Dinosaur. National Geographic, 2006-04-26. [dostęp 2009-09-08]. (ang.).
- ↑ Dinosaur mass grave discovered in Switzerland. CBC, 2007-08-10. [dostęp 2009-09-08]. (ang.).
- ↑ H. v. Meyer. System der fossilen Saurier [Taxonomy of fossil saurians].. „Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrfakten-Kunde”. 1845, s. 278-285, 1845. (ang.).
- ↑ Othniel Charles Marsh. On the affinities and classification of the dinosaurian reptiles. „American Journal of Science”. 50, s. 483-498, 1895. (ang.).
- ↑ F. v. Huene. On several known and unknown reptiles of the order Saurischia from England and France. „Annals and Magazine of Natural History, series 9”. 17, s. 473-489, 1926. (ang.).
- ↑ C.-C. Young. 1941. A complete osteology of Lufengosaurus huenei Young (gen. et sp. nov.) from Lufeng, Yunnan, China. Palaeontologia Sinica, New Series C, Whole Series No. 121 7:1-59
- ↑ J. F. Bonaparte. 1971. Los tetrápodos del sector superior de la Formación Los Colorados, La Rioja, Argentina (Triásico Superior) [The tetrapods of the upper part of the Los Colorados Formation, La Rioja, Argentina (Upper Triassic)]. Opera Lilloana 22:1-183
- ↑ F. v. Huene. 1905. Trias-Dinosaurier Europas [European Triassic dinosaurs]. Deutschen Geologischen Gesellschaft 1905 (17): 345-349
- ↑ L. A. Leal, S. A. K. Azevedo, A. W. A. Kellner and A. A. S. Da Rosa. 2004. A new early dinosaur (Sauropodomorpha) from the Caturrita Formation (Late Triassic), Paraná Basin, Brazil. Zootaxa 690 :1-24
- ↑ a b c Paul Upchurch, Peter Galton: Prosauropoda. W: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 232–258. ISBN 0-520-24209-2.
- ↑ F. A. Jenkins, Jr., N. H. Shubin, W. W. Amaral, S. M. Gatesy, C. R. Schaff, L. B. Clemmensen, W. R. Downs, A. R. Davidson, N. Bonde and F. Osbaeck. 1994. Late Triassic continental vertebrates and depositional environments of the Fleming Fjord Formation, Jameson Land, East Greenland. Meddelelser om Gronland, Geoscience 32: 1-25
- ↑ Lucas, S. G., 1998. Global Triassic tetrapod biostratigraphy and biochronology. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 143: 347-384.
- ↑ Cox, Barry, R.J.G. Savage, and others. (1999). Encyclopedia of Dinosaurs & prehistoric creatures. 14 lipca 2007:pg 124.
- ↑ M.R. Cooper. The prosauropod dinosaur Massospondylus carinatus Owen from Zimbabwe: its biology, mode of life and phylogenetic significance. „Occasional Papers of the National Museums and Monuments of Rhodesia, Series B, Natural Sciences”. 10 (6), s. 689–840, 1980.
- ↑ J. Attridge, A.W. Crompton and Farish A. Jenkins, Jr.. The southern Liassic prosauropod Massospondylus discovered in North America. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 2 (5), s. 128–132, 1985.
- ↑ Prosauropod dinosaurs and iguanas: Speculations on the diets of extinct reptiles. W: P.M. Barrett: Evolution of Herbivory in Terrestrial Vertebrates: Perspectives from the Fossil Record. Cambridge: Cambridge University Press, 2000, s. 42–78. ISBN 978-0-521-59449-3.
- ↑ a b Bonnan M, Senter P. (2007). "Were the basal sauropodomorph dinosaurs Plateosaurus and Massospondylus habitual quadrupeds?"; pp. 139-155 in Barrett, P.M. and Batten, D.J. (eds.), Evolution and Palaeobiology of Early Sauropodomorph Dinosaurs. Special Papers in Palaeontology 77.
- ↑ Sander, M., and Klein, N. (2005). Developmental plasticity in the life history of a prosauropod dinosaur. Science 16 December 2005:1800-1802.
Bibliografia
edytuj- Von Meyer, H. (1837). Mitteilung an Prof. Bronn (Plateosaurus engelhardti). Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie 316.
- P. M. Galton. The prosauropod dinosaur Plateosaurus Meyer, 1837 (Saurischia: Sauropodomorpha; Upper Triassic). II. Notes on the referred species. Revue Paléobiologie, Genève 20(2):435-502 (2001)
- Bonnan M, Senter P. "Were the basal sauropodomorph dinosaurs Plateosaurus and Massospondylus habitual quadrupeds?"; pp. 139-155 in Barrett, P.M. and Batten, D.J. (red.), Evolution and Palaeobiology of Early Sauropodomorph Dinosaurs. Special Papers in Palaeontology 77 (2007)