Piewik bagienny
Piewik bagienny[1] (Aphrophora major) – gatunek pluskwiaka z podrzędu cykadokształtnych i rodziny pienikowatych. Zamieszkuje Europę i palearktyczną Azję Wschodnią (zasięg dysjunktywny). Stenobiont związany z otwartymi terenami wilgotnymi i podmokłymi. Larwy żerują na roślinach zielnych i trawach, owady dorosłe zaś na brzozach i wierzbach.
| Aphrophora major | |||
| Uhler, 1896 | |||
 Imago, widok z boku | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
Aphrophora major | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1896 roku przez Philipa Reese Uhlera[2]. W 1900 roku Leopold Melichar opisał ten sam gatunek pod nazwą Aphrophora alpina[3]. Ich synonimizacji dokonał Shōnen Matsumura w 1903 roku[4]. Matsumura w 1904 roku opisał natomiast Aphrophora flavomaculata, a w 1940 roku Yezophora kurilensis – oba zsynonimizowane zostały z A. major w 1997 roku przez Tadashiego Komatsu w ramach rewizji japońskich przedstawicieli rodzaju[5].
Morfologia
edytuj
W Europie samce osiągają od 10,6 do 11,8 mm, a samice od 11,1 do 12,6 mm długości ciała[6], w Azji Wschodniej samce osiągają od 11 do 13,2 mm, a samice od 12,2 do 14 mm[5]. W Europie jest to największy przedstawiciel rodzaju Aphrophora[7][6]. Budowa ciała jest przysadzista[6], a zarys w widoku grzbietowym owalny z dość spiczastymi końcami[7]. Długość ciała jest od 3,3 do 3,4 raza większa od szerokości głowy, a szerokość ciała od 1,2 raza większa od jej szerokości[5]. Ubarwienie ciała jest zmienne, od ochrowego przez brązowawoszare po ciemnobrązowe[6][5], zwykle z ciemniejszym spodem odwłoka[5]. Pokrywy odznaczają się małą, ale wyraźną plamką o żółtawym zabarwieniu położoną na środku żyłki medialnej[6][5], czasem mają także słabiej wyodrębnioną, ciemniejszą, ukośną przepaskę przez środek[5], niekiedy rozbitą na dwie ciemne plamy[7].
Powierzchnia głowy i przedplecza jest płaska, gładka, z dość wyraźnie zaznaczonym żeberkiem podłużnym, biegnącym przez ich środek. Głowa jest w zarysie trójkątna, od 3,8 do 4 razy szersza niż długa i niewiele szersza niż przednia krawędź przedplecza. Frontoklipeus jest znacząco nabrzmiały, od 1,1 do 1,4 raza dłuższy niż szeroki. Przedni brzeg ciemienia załamany jest pod kątem 117–120°. Przedplecze jest 1,4 raza szersze niż dłuższe[5]. Śródplecze jest mniej lub bardziej spłaszczone, bez wyniesionych brzegów[6]. Pokrywy są od 2,9 do 3 razy dłuższe niż szerokie[5], obficie punktowane[7], porośnięte delikatnym owłosieniem[6]. Użyłkowanie na pokrywach jest stosunkowo dobrze zaznaczone[5]. Odnóża pary tylnej mają golenie od 1,5 do 1,7 raza dłuższe niż pary przedniej. Golenie tylnej pary są ponadto od 2 do 2,2 raza dłuższe niż uda[5].
Genitalia samca mają pygofor o stronie brzusznej 1,8 raza dłuższej niż grzbietowa oraz zaopatrzony w hak i dysk. Rurka analna jest dwukrotnie dłuższa niż szeroka. Długość płytki subgenitalnej wynosi 0,7 długości pygoforu mierzonej pośrodku jego brzusznej strony. W widoku grzbietowym przedwierzchołkowa część edeagusa osiąga od 0,6 do 0,7 szerokości konektywy i jest po bokach okrągławo nabrzmiała. Wierzchołek edeagusa jest nierozdwojony. Stylus ma ząbek wewnętrzny znacznie większy od zewnętrznego[5].
Biologia i ekologia
edytuj
Owad ten stenobiontem, mezohigrofilem i heliofilem. Zamieszkuje siedliska wilgotne i podmokłe o charakterze otwartym, trawiastym z rozproszonymi krzewami i drzewami. Występuje na torfowiskach, zwłaszcza na torfowiskach przejściowych (chętnie z klasy Scheuchzerio-Caricetea) i pobrzeżach torfowisk wysokich, mokradłach, podmokłych i położonych w cienistych dolinach łąkach, polanach leśnych i obrzeżach lasów[7][1][6]. Dociera do wysokości 850 m n.p.m.[6]
W ciągu roku występuje jedno pokolenie[6][5]. Postacie dorosłe obserwuje się od lipca[6] lub sierpnia do października[8]. Gody odbywają się późnym latem[6]. Samce wabią samice za pomocą dźwięków produkowanych przez narządy bębenkowe położone po bokach pierwszego segmentu odwłoka. Pieśń A. major składa się z ciągłego wysokiego dźwięku, trwającego od 4 do 6 sekund, niepodzielonego rytmicznie na sylaby. Jest ona charakterystyczna dla gatunku i pozwala na odróżnienie go od innych przedstawicieli rodzaju Aphrophora bytujących w tych samych siedliskach[9]. Stadium zimującym są jaja[5]; ich składanie zwykle ma miejsce we wrześniu[6] na roślinach zielnych[7][10].
Zarówno postacie dorosłe, jak i larwalne są fitofagami ssącymi soki roślin[5][6], jednak różnią się co do diety. Larwy żerują w piętrze roślin zielnych gromadnie, pod osłoną przypominającej ślinę pienistej wydzieliny[10]. Do ich roślin pokarmowych należą bylice[5], gnidosze i trzciny[10][6]. Owady dorosłe żerują na roślinach drzewiastych, głównie na brzozach i wierzbach[10][5][6]. Spotyka się je również na innych roślinach, co do których nie wiadomo czy służą za pokarm, w tym na dzięgielach, glicyniach, jodłach, oliwnikach, olszach, sosnach, świerkach, wiązach[5].
Rozprzestrzenienie i zagrożenie
edytujGatunek palearktyczny o dysjunktywnym zasięgu eurosyberyjskim. W Europie znany z Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii, Niemiec, Austrii, północnych Włoch, Szwajcarii, Norwegii, Polski, Czech, Węgier, Ukrainy, Słowenii, Czarnogóry, Serbii oraz europejskiej części Rosji[11][12][1]. W Azji występuje na Rosyjskim Dalekim Wschodzie, Sachalinie, Kurylach, w północnych Chinach, Korei i Japonii, w tym na Hokkaido, Honsiu, Sikoku i Kiusiu[5].
W Polsce owad ten znany jest z nielicznych, rozproszonych stanowisk na wschodzie kraju, w tym z Puszczy Białowieskiej, Biebrzańskiego Parku Narodowego i Kotliny Sandomierskiej. Jego lokalne populacje są mało liczebne. W „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” umieszczony został jako gatunek mniejszego ryzyka[1], a na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” jako gatunek narażony na wymarcie (VU)[13]. Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” również umieszczony jest jako gatunek narażony (VU)[14]. W Niemczech piewik ten zamieszkuje podnóża Alp, Las Bawarski oraz mokradła na północnym zachodzie kraju[10][7][6]. Na niemieckiej „Czerwonej liście” umieszczony jest jako gatunek zagrożony[15].
Gatunkowi temu zagraża utrata siedlisk wskutek osuszania, zabiegów gospodarczych i przekształcania w użytki rolne terenów podmokłych[15][1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Jacek Szwedo: Aphrophora major Uhler, 1896. Piewik bagienny. [w:] Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce [on-line]. Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2004-2009. [dostęp 2022-05-18].
- ↑ P.R. Uhler. Summary of the Hemiptera of Japan presented to the United States National Museum by Professor Mitzukuri. „Proceedings of the United States National Museum. Washington”. 19, s. 255-297, 1896.
- ↑ Leopold Melichar. Eine neue Art der Homopteren-Gattung Aphrophora. „Wiener Entomologische Zeitung”. 19, s. 58-59, 1900.
- ↑ S. Matsumura. Monographie der Cercopiden Japans. „The Journal of the Sapporo Agricultural College, Sapporo, Japan”. 2, s. 15-52, 1903.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Tadashi Komatsu. A Revision of the Froghopper Genus Aphrophora Germar. (Homoptera, Cearcopoidea, Aphrophoridae) from Japan, Part 3. „Japanese Journal of Entomology”. 65 (3), s. 502-514, 1997.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Werner E. Holzinger, Ingrid Kammelander, Herbert Nickel: The Auchenorrhyncha of Central Europe / Die Zikaden Mitteleuropas. Vol. 1: Fulgoromorpha, Cicadomorpha excl. Cicadellidae. Leiden, Boston: Brill, 2003, s. 493-497. ISBN 90-04-12895-6.
- ↑ a b c d e f g R. Biedermann, R. Niedringhaus: Die Zikaden Deutschlands – Bestimmungstafeln für alle Arten. Scheeßel: Fründ, 2004, s. 174. ISBN 3-00-012806-9.
- ↑ Tristan Bantock, Joseph Botting: Aphrophora cf. major. [w:] British Bugs. An online identification guide to UK Hemiptera [on-line]. [dostęp 2022-05-18].
- ↑ D. Yu. Tishechkin. Calling signals in sympatric species of the far-eastern Aphrophora (Homoptera: Auchenorrhnyncha: Aphrophoridae): regularities of communication channel segregation. „Russian Entomological Journal”. 20 (1), s. 57-64, 2011.
- ↑ a b c d e H. Nickel: The leafhoppers and planthoppers of Germany (Hemiptera, Auchenorrhyncha): Patterns and strategies in a highly diverse group of phytophagous insects. Sofia, Moskau: Pensoft, 2003. ISBN 954-642-169-3.
- ↑ Aphrophora major Uhler, 1896. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-16].
- ↑ Z.P. Metcalf: General Catalogue of the Homoptera. Fascicule VII. Raleigh: North Carolina State College, 1963.
- ↑ Jowita Drohojowska, Jacek Gorczyca, Piotr Węgierek, Wacław Wojciechowski, Jacek Szwedo: Hemiptera. Pluskwiaki. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 111-114. ISBN 83-901236-8-1.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.
- ↑ a b H. Nickel & R. Remane. Artenliste der Zikaden Deutschlands, mit Angabe von Nährpflanzen, Nahrungsbreite, Lebenszyklus, Areal und Gefährdung (Hemiptera, Fulgoromorpha et Cicadomorpha). „Beiträge zur Zikadenkunde”, 2002.