Oliwnik (roślina)
Oliwnik (Elaeagnus L.) – rodzaj krzewów i drzew z rodziny oliwnikowatych. Podział taksonomiczny rodzaju nie jest jednoznacznie ustalony i w różnych ujęciach liczba gatunków waha się od ok. 40[5] do ok. 90 gatunków[4]. Zasięg rodzaju obejmuje południowo-wschodnią Europę (tu rośnie oliwnik wąskolistny), poprzez Azję, gdzie osiąga największe zróżnicowanie, po Japonię i południowo-wschodnią część Ameryki Północnej (gdzie występuje oliwnik srebrzysty)[6]. Jeden gatunek (Elaeagnus triflora) sięga na południu po Australię, gdzie rośnie we wschodnim Queenslandzie[7]. W Polsce rośliny z tego rodzaju są uprawiane, przy czym oliwnik srebrzysty dziczeje i ma status zadomowionego antropofita[8].
 Oliwnik wąskolistny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
oliwnik | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Elaeagnus L. Sp. Pl. 1023. 1 Mai 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
E. angustifolius Linnaeus[3] | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
Są to rośliny kserofityczne, nierzadko halofityczne (rosnące na glebach słonych)[6]. Rosną na suchych siedliskach na stepach, półpustyniach, w suchych zaroślach, także w górach. Mogą rosnąć na ubogich siedliskach m.in. dzięki symbiozie z promieniowcami w brodawkach korzeniowych[5]. Uprawiane są jako rośliny pionierskie, miododajne, ozdobne, użyźniające glebę, rzadziej także jako owocowe[6]. Walorem ozdobnym są srebrzyste liście i silnie pachnące kwiaty[5]. Do najbardziej rozpowszechnionych w uprawie, także w Polsce, należy oliwnik wąskolistny, poza tym oliwnik srebrzysty i baldaszkowy[6]. Popularne są także (w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego) zimozielone gatunki japońskie – E. macrophylla i E. pungens oraz mieszaniec między nimi – E. × ebingii[5].
_5824.JPG)
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Krzewy i niskie drzewa (do 7 m[5], rzadko do 14 m wysokości[6]), często cierniste[6], rzadko rośliny o pędach wspinających się[5]. Pędy srebrzyste lub brązowe w zależności od barwy tarczek lub promienistych włosków je pokrywających[6].
- Liście
- Skrętoległe, opadające zimą lub zimozielone. Blaszka liściowa całobrzega, o kształcie od lancetowatego do jajowatego[6]. Pączki i liście pokryte tarczkami i łuskami obustronnie lub tylko od spodu i z tego powodu srebrzyste[6].
- Kwiaty
- Rozwijają się w kątach liści pojedynczo lub skupione w niewielkich pęczkach wyrastając na krótkopędach[4]. Silnie pachną i mają barwę białą, kremową lub żółtą. Barwę nadają kwiatom 4 działki rurkowatego lub dzwonkowatego kielicha – brak płatków korony. Kwiaty są obupłciowe[6][5]. Pręciki są 4, naprzemianległe działkom. Zalążnia górna, tworzona jest przez jeden owocolistek, zawiera jeden zalążek. Pojedynczy słupek zwieńczony jest wydłużonym znamieniem[5].
- Owoce
- Owoc pozorny – nibypestkowiec. Jego nibyowocnia powstaje z rozrastającego się podczas owocowania kielicha. U niektórych gatunków nibyowocnia jest sucha i srebrzysta od tarczek (np. oliwnik wąskolistny i srebrzysty), u innych mięsista i soczysta, barwy czerwonej. Właściwe owoce to twarde orzeszki (nibypestki) z podłużnymi 8 żebrami[6].
Systematyka
edytujPodział rodzaju na gatunki podlega rewizjom i znacznym zmianom. Wiele gatunków wyróżniono na podstawie zmian cech ilościowych, zmieniających się nierzadko płynnie, przez co ich diagnoza taksonomiczna jest bardzo problematyczna[4]. Po rewizji systematycznej oliwników chińskich z podawanych we „Flora of China” 67 gatunków (w tym 55 endemitów tego kraju), pozostało 36 gatunków[9].
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)
Jeden z trzech rodzajów z rodziny oliwnikowatych (Elaeagnaceae Juss.), z rzędu różowców w obrębie okrytonasiennych[2].
- Wykaz gatunków[10]
- Elaeagnus angustata (Rehder) C.Y.Chang
- Elaeagnus angustifolia L. – oliwnik wąskolistny
- Elaeagnus annamensis S.Moore
- Elaeagnus argyi H.Lév.
- Elaeagnus bambusetorum Hand.-Mazz.
- Elaeagnus bockii Diels
- Elaeagnus bonii Lecomte
- Elaeagnus calcarea Z.R.Xu
- Elaeagnus caudata Schltdl. ex Momiy.
- Elaeagnus cinnamomifolia W.K.Hu & H.F.Chow
- Elaeagnus commutata Bernh. ex Rydb. – oliwnik srebrzysty
- Elaeagnus conferta Roxb.
- Elaeagnus courtoisii Belval
- Elaeagnus davidii Franch.
- Elaeagnus delavayi Lecomte
- Elaeagnus difficilis Servett.
- Elaeagnus epitricha Momiy. ex H.Ohba
- Elaeagnus fasciculata Griff.
- Elaeagnus formosana Nakai
- Elaeagnus formosensis Hatus.
- Elaeagnus geniculata D.Fang
- Elaeagnus glabra Thunb.
- Elaeagnus gonyanthes Benth.
- Elaeagnus griffithii Servett.
- Elaeagnus grijsii Hance
- Elaeagnus guizhouensis C.Y.Chang
- Elaeagnus henryi Warb. ex Diels
- Elaeagnus heterophylla D.Fang & D.R.Liang
- Elaeagnus hunanensis C.J.Qi & Q.Z.Lin
- Elaeagnus indica Servett.
- Elaeagnus infundibularis Momiy.
- Elaeagnus jiangxiensis C.Y.Chang
- Elaeagnus jingdonensis C.Y.Chang
- Elaeagnus kanaii Momiy.
- Elaeagnus lanceolata Warb.
- Elaeagnus lanpingensis C.Y.Chang
- Elaeagnus laosensis Lecomte
- Elaeagnus latifolia L.
- Elaeagnus lipoensis Z.R.Xu
- Elaeagnus liuzhouensis C.Y.Chang
- Elaeagnus longiloba C.Y.Chang
- Elaeagnus loureiroi Champ.
- Elaeagnus luoxiangensis C.Y.Chang
- Elaeagnus luxiensis C.Y.Chang
- Elaeagnus macrantha Rehder
- Elaeagnus macrophylla Thunb. – oliwnik wielkolistny
- Elaeagnus magna (Servett.) Rehder
- Elaeagnus × maritima Koidz.
- Elaeagnus matsunoana Makino
- Elaeagnus maximowiczii Servett.
- Elaeagnus micrantha C.Y.Chang
- Elaeagnus mollis Diels
- Elaeagnus montana Makino – oliwnik górski
- Elaeagnus morrisonensis Hayata
- Elaeagnus multiflora Thunb. – oliwnik wielokwiatowy
- Elaeagnus murakamiana Makino
- Elaeagnus nanchuanensis C.Y.Chang
- Elaeagnus obovata H.L.Li
- Elaeagnus obovatifolia D.Fang
- Elaeagnus obtusa C.Y.Chang
- Elaeagnus oldhamii Maxim.
- Elaeagnus ovata Servett.
- Elaeagnus pallidiflora C.Y.Chang
- Elaeagnus parvifolia Wall. ex Royle
- Elaeagnus pilostyla C.Y.Chang
- Elaeagnus pingnanensis C.Y.Chang
- Elaeagnus pungens Thunb. – oliwnik kłujący
- Elaeagnus pyriformis Hook.f.
- Elaeagnus × reflexa E.Morren & Decne. – oliwnik zagięty
- Elaeagnus retrostyla C.Y.Chang
- Elaeagnus rivularis Merr.
- Elaeagnus rotundata Nakai
- Elaeagnus s-stylata Z.R.Xu
- Elaeagnus sarmentosa Rehder
- Elaeagnus schlechtendalii Servett.
- Elaeagnus songarica Schltr.
- Elaeagnus stellipila Rehder
- Elaeagnus × submacrophylla Servett.
- Elaeagnus takeshitai Makino
- Elaeagnus taliensis C.Y.Chang
- Elaeagnus tarokoensis S.Y.Lu & Yuen P.Yang
- Elaeagnus thunbergii Servett.
- Elaeagnus tonkinensis Servett.
- Elaeagnus tricholepis Momiy.
- Elaeagnus triflora Roxb.
- Elaeagnus tubiflora C.Y.Chang
- Elaeagnus tutcheri Dunn
- Elaeagnus umbellata Thunb. – oliwnik baldaszkowy
- Elaeagnus viridis Servett.
- Elaeagnus wenshanensis C.Y.Chang
- Elaeagnus wilsonii H.L.Li
- Elaeagnus wushanensis C.Y.Chang
- Elaeagnus xichouensis C.Y.Chang
- Elaeagnus xingwenensis C.Y.Chang
- Elaeagnus xizangensis C.Y.Chang
- Elaeagnus yoshinoi Makino
- Elaeagnus yunnanensis Servett.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-05-06] (ang.).
- ↑ a b c Elaeagnus Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-05-06].
- ↑ a b c d Elaeagnus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-05-06].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 304. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g h i j k Włodziemierz Seneta: Drzewa i krzewy liściste. G-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 57–58. ISBN 83-01-12029-0.
- ↑ G.P. Guymer. Elaeagnaceae. „Flora of Australia”. 16, s. 1-3, 1995.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 73-74, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ Miao Sun, Qi Lin. A revision of Elaeagnus L. (Elaeagnaceae) in mainland China. „Journal of Systematics and Evolution”. 48, 5, s. 356–390, 2010.
- ↑ Elaeagnus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-05-06].