Cercopoidea

	Cercopoidea
	Leach, 1815
	Okres istnienia: trias–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Krasanka natrawka z rodziny krasankowatych
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	uskrzydlone
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	cykadokształtne
Nadrodzina	Cercopoidea
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cercopoidea – nadrodzina pluskwiaków z podrzędu cykadokształtnych, tradycyjnie zaliczanego do piewików. Takson kosmopolityczny, głównie tropikalny. Obejmuje około 3 tysięcy opisanych gatunków. Należą tu fitofagi ssące drewno. Nimfy chronią się za pomocą pienistej wydzieliny.

Opis

Głowę tych pluskwiaków cechuje nabrzmiały frontoclypeus (zrośnięte czoło i nadustek). Obok oczu złożonych formy współczesne mają na ciemieniu parę przyoczek położonych z dala od jego krawędzi. U wymarłych Procercopidae występowało jeszcze trzecie przyoczko środkowe. Odnóża nie mają rządków szczecin na goleniach, ale zamiast nich często występuje tam jeden lub więcej wyraźnych kolców. Tylna para odnóży odznacza się stożkowatymi biodrami. U samców obecna jest płytka subgenitalna^[1]. Formy współczesne mają ciała i skrzydła porośnięte gęstym, delikatnym owłosieniem, którego nie stwierdzono u kopalnych Procercopidae^[1]^[2].

Oznaczanie dorosłych Cercopoidea do poziomu gatunku często nastręcza trudności ze względu na brak literatury, natomiast oznaczanie larw (nimf) zwykle jest wręcz niemożliwe^[3].

Biologia i występowanie

Żerowisko pienika wierzbowego.

Clastoptera achatina z rodziny Clastopteridae

Chaetophyes compacta z rodziny Machaerotidae

Lepyronia quadrangularis z rodziny pienikowatych

Wszystkie gatunki są fitofagami wysysającymi soki z drewna roślin. Liczne gatunki cechuje silna preferencja pokarmowa względem roślin wiążących azot^[3].

Nimfy tych pluskwiaków produkują ślinopodobną pianę, która chroni je przed drapieżnikami, pasożytami i przesuszeniem. Wydzielana jest ona przez przewód pokarmowy, a w jej skład wchodzą wytwarzane w cewkach Malpighiego białka i mukopolisacharydy. Nimfy krasankowatych, pienikowatych i Clastopteridae kryją się w niej w trakcie żerowania, a Machaerotidae tylko w trakcie linienia. Te ostatnie żerują bowiem zatopione w płynie wewnątrz zwapniałych rurek, zbudowanych z ich wydalin^[3].

Cercopoidea są taksonem kosmopolitycznym, ale 70% opisanych gatunków występuje w strefie tropikalnej^[3]. W Polsce stwierdzono 17 gatunków^[4].

Systematyka i filogeneza

Analizy filogenetyczne Cryana i Svensona jako najbliższych współczesnych krewnych Cercopoidea wskazują Cicadoidea. Linie ewolucyjne tych dwóch rodzin rozeszły się według ich wyników około 244 milionów lat temu^[3]. Wcześniejsi autorzy wskazują, że nadrodzina ta wyewoluowała w cisuralu lub wczesnym triasie. Zapis kopalny nadrodziny jest fragmentaryczny, często znajdowane są same odciski skrzydeł. Najstarsze opisane i zaliczane doń rodzaje pochodzą z triasu^[2], jednak Szczerbakow wyklucza je z tej nadrodziny i wywodzi Cercopoidea od triasowych Hylicelloidea^[5]. Z jury znane są dwie wymarłe rodziny Cercopoidea^[2].

Łącznie do Cercopoidea należy około 3 tysięcy opisanych gatunków^[3], zgrupowanych w 7 rodzinach^[3]^[2]:

†Procercopidae Handlirsch, 1906
†Sinoalidae Wang, Szwedo et Zhang, 2012
Cercopidae Leach, 1815 – krasankowate
Aphrophoridae Amyot & Serville, 1843 – pienikowate
Clastopteridae Dohrn, 1859
Machaerotidae Stål, 1866
Epipygidae Hamilton, 2001

Analizy filogenetyczne Cryana i Svensona potwierdzają monofiletyzm wszystkich rodzin współczesnych z wyjątkiem pienikowatych, w obrębie których znalazły się Epipygidae. Jako najstarsze spośród współczesnych jawią się Machaerotidae, których linia oddzieliła się około 207 milionów lat temu^[3].

Znaczenie gospodarcze

Cercopoidea mają duże znaczenie ekonomiczne jako szkodniki roślin uprawnych takich jak ryż, kukurydza, trzcina cukrowa oraz trawy z rodzajów Brachiaria i Axonopus. W Ameryce Środkowej i Południowej gatunki z rodzajów Aeneolamia, Deois, Mahanarva, Notozulia, Prosapia i Zulia wywołują straty do 70% w trawach uprawnych. Oprócz osłabiania roślin żerowaniem, przedstawiciele nadrodziny przenoszą również choroby grzybowe i bakteryjne roślin, np. gumozę brzoskwiń, żółtaczkę brzoskwiń czy karłowatość lucerny^[3]

Przypisy

↑ ^a ^b Christopher H. Dietrich: Auchenorrhyncha (Cicadas, Spittlebugs, Leafhoppers, Treehoppers and Plathoppers). W: Encyclopedia of Insects. Vincent H. Resh, Ring T. Cardé (red.). Academic Press, 2009, s. 56–63. ISBN 978-0-08-092090-0.
↑ ^a ^b ^c ^d Bo Wang, Jacek Szwedo, Haichun Zhang. New Jurassic Cercopoidea from China and their evolutionary significance (Insecta: Hemiptera). „Paleontology”. 55 (6), s. 1223–1243, 2012. DOI: 10.1111/j.1475-4983.2012.01185.x.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Jason R. Cryan, Gavin J. Svenson. Family-level relationships of the spittlebugs and froghoppers (Hemiptera: Cicadomorpha: Cercopoidea). „Systematic Entomology”. 35, s. 393–415, 2010. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2009.00520.x.
↑ nadrodzina: Cercopoidea. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2017-07-10].
↑ D.E. Shcherbakov: Origin and evolution of the Auchenorrhyncha as shown in the fossil record. W: Studies on Hemipteran Phylogeny. C.W. Schaeffer (red.). Lanham: Entomological Society of America, 1996, s. 31–45, seria: Thomas Say Publications in Entomology.

[Resh-1] Christopher H. Dietrich: Auchenorrhyncha (Cicadas, Spittlebugs, Leafhoppers, Treehoppers and Plathoppers). W: Encyclopedia of Insects. Vincent H. Resh, Ring T. Cardé (red.). Academic Press, 2009, s. 56–63. ISBN 978-0-08-092090-0.

[Wang-2] Bo Wang, Jacek Szwedo, Haichun Zhang. New Jurassic Cercopoidea from China and their evolutionary significance (Insecta: Hemiptera). „Paleontology”. 55 (6), s. 1223–1243, 2012. DOI: 10.1111/j.1475-4983.2012.01185.x.

[Cryan-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Jason R. Cryan, Gavin J. Svenson. Family-level relationships of the spittlebugs and froghoppers (Hemiptera: Cicadomorpha: Cercopoidea). „Systematic Entomology”. 35, s. 393–415, 2010. DOI: 10.1111/j.1365-3113.2009.00520.x.

[biomap-4] rodzina: Cercopoidea. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2017-07-10].

[Sz-5] D.E. Shcherbakov: Origin and evolution of the Auchenorrhyncha as shown in the fossil record. W: Studies on Hemipteran Phylogeny. C.W. Schaeffer (red.). Lanham: Entomological Society of America, 1996, s. 31–45, seria: Thomas Say Publications in Entomology.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]