Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pile
Parafia Ewangelicko-Augsburska w Pile – parafia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, założona w 1994, nawiązująca do tradycji sięgających XVI w. Należy do diecezji pomorsko-wielkopolskiej. Swoim zasięgiem obejmuje powiat czarnkowsko-trzcianecki, chodzieski, pilski, wągrowiecki i złotowski. Posiada zbory filialne w Chodzieży oraz Wągrowcu[1]. Według stanu na 2024 parafia skupiała powyżej 100 członków[2].
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres |
ul. Staromiejska 48 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Diecezja | |
| Filie | |
| Proboszcz |
ks. Tomasz Wola |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu pilskiego  | |
Położenie na mapie Piły  | |
 53°08′48,330″N 16°43′42,484″E/53,146758 16,728468
| |
| Strona internetowa | |
Historia
edytujPoczątki zboru
edytujJuż w latach 1566–1568 miejscowy kościół parafialny został przekazany luteranom przez Łukasza Górkę, starostę pilskego i wojewodę poznańskiego. W 1605 w Piła stała się własnością królowej Konstacji, co poskutkowało zapoczątkowaniem kontrreformacji na terenie miasta. Wzrosła jednak liczba protestanckich osadników niemieckich w okolicznych wioskach. Najbliższy kościół ewangelicki znajdował się w Kłębowcu[1].
Rozwój luteranizmu w Pile
edytujPo ustawie tolerancyjnej z 1768, około 1770 zbudowano luterański dom modlitwy ze szkołą na Nowym Mieście. Nabożeństwa sprawowali w nim księża dojeżdżający z okolicznych miejscowości. Do zboru oprócz Piły należały również wsie Motylewo, Stobno i Ługi Ujskie[1].
Wkrótce po zajęciu Piły przez Prusaków w 1772 i dalszym napływie niemieckiej ludności protestanckiej, powstały plany budowy nowej świątyni. W 1784, po pożarze miasta, w którym zniszczeniu uległ budynek domu modlitwy, wystosowano prośbę do króla Fryderyka II w celu pozyskania środków na odbudowę kaplicy. Pieniądze otrzymano w 1787 i rozpoczęto prace, ukończone cztery lata później. Powstała kaplica z budynkiem szkolnym oraz mieszkaniem dla nauczyciela. Zbór w latach 1779–1787 był obsługiwany przed księdza dojeżdżającego z Trzcianki, natomiast własnego duszpasterza pozyskano w 1787. Rok później rozpoczęto prowadzenie ksiąg parafialnych w Pile, czym zajmowali się wcześniej duchowni z parafii w Trzciance. W 1788 parafia liczyła około 1000 wiernych[1].
Budowa kościołów
edytujW 1784 rozpoczęto zbiórkę funduszy na budowę kościoła. W 1805 parafia pozyskała na ten cel dotację od króla Fryderyka Wilhelma III, jednak rozpoczęcie prac budowlanych uniemożliwiło rozpoczęcie wojny z Napoleonem. Udało się to dopiero po jej zakończeniu w 1815, a budowę ukończono 3 sierpnia 1822, podczas pełnienia funkcji proboszcza przez ks. Karola Fryderyka Wilhelma Grützmachera, który sprawował to stanowisko w latach 1817-1856[1].
Organy w kościele zainstalowano w 1831. W tym samym roku otwarto nowy ewangelicki cmentarz. W 1834 doszło do pożaru i zniszczenia poprzedniego domu modlitwy[1].
Od 1857 stanowisko proboszcza piastował ks. Emil Grützmacher. W 1861 do świątyni w miejsce drewnianej dzwonnicy dostawiono wieżę. Dziesięć lat później proboszcz Grützmacher został mianowany superintendentem[1].
Kościół rozbudowano w latach 1882–1883, wskutek czego mógł pomieścić 750 wiernych. W 1884 proboszcz Emil Grützmacher zakończył sprawowanie stanowiska. W 1887 wydał on broszurę z okazji stulecia istnienia parafii[1].
Według stanu na koniec XIX wieku, parafia pilska liczyła około 12 000 wiernych i posiadała zbory filialne w Dziembowie, Motylewie i Stobnie[1].
Kolejny Kościół Ewangelicki Marcina Lutra, położony przy ulicy Browarnej, został wybudowany w latach 1895–1896. Mógł on pomieścić 700 wiernych. W 1908 powstał Dom Ewangelicki, usytuowany na miejscu starego, nieczynnego cmentarza. Kolejna świątynia na terenie miasta powstała w okresie 1909-1911, był nią wybudowany w stylu neogotyckim według projektu Oskar Hoßfelda kościół św. Jana na 820 miejsc. Posiadał on najwyższą na terenie miasta wieżę[1].
W 1900, w wyniku braku wiernych, wybudowany przy Starym Rynku w 1844 kościół należący do Kościoła Chrześcijańsko-Apostolskiego, został świątynią parafii staroluterańskiej[1].
Luteranie pilscy byli przede wszystkim Niemcami. Według danych z 1910 miasto zamieszkiwały 882 osoby narodowości polskiej, z czego 7 wyznania ewangelickiego[1].
Okres międzywojenny i II wojna światowa
edytujOd 1923 miasto stało się siedzibą superintendentury i konsystorza Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej. Ludność ewangelicka stanowiła w tym okresie ⅔ mieszkańców Piły, były to w przeważającej większości osoby narodowości niemieckiej[1].
Po dojściu do władzy Adolfa Hitlera, w parafiach w mieście zaczęły się uwidaczniać podziały na zwolenników Niemieckich Chrześcijan oraz Kościoła Wyznającego. Przeciwnikiem nazizmu pozostawał ks. Heine, proboszcz parafii św. Jana wraz z wiernymi. Z pięciu duchownych pracujących w miejscowych parafiach, tylko jeden, ks. Grel, opowiedział się za Niemieckimi Chrześcijanami, pozostając w opozycji do wiernych z jego parafii. Był też jedynym członkiem Konsystorza pilskiego popierającym Hitlera. Działalność uświadamiającą wiernym kościoła zagrożenia płynące ze strony Niemieckich Chrześcijan prowadzili intensywnie ks. Rzadki i ks. Heine, organizujący odbywające się co dwa tygodnie wykłady oraz spotkania z zaproszonymi gośćmi[1].
Po wystosowanym przez siebie liście zachęcającym do wstępowania w szeregi młodzieżówek narodowosocjalistycznych, biskup kościoła Fritza Müllera utracił zaufanie miejscowych ewangelików, a podziały wśród wiernych zaczęły narastać[1].
W 1934 doszło do usunięcia księży Rzadkiego i Heine ze stanowisk. Proboszcz Heine został siłą wyrzucony z mieszkania, następnie wyjechał do Bad Oeynhausen ze względu na stan zdrowia. Funkcję proboszcza parafii św. Jana objął w zastępstwie ks. Pohlmann. Jesienią ks. Heine powrócił do Piły, jednak ze względu na swoje poglądy polityczne poddawany był dalszym prześladowaniom. Nawiązał współpracę z ks. Wullfem z parafii Marcina Lutra. Pozostali księża w mieście popierali wówczas Niemieckich Chrześcijan. Nabożeństwa członków Kościoła Wyznającego prowadzone były w sali kinowej[1].
Wiosną 1935 Heine został aresztowany, jednak w wyniku reakcji opinii publicznej został uwolniony i przebywał na terenie miasta do 1940, kiedy to z powodu choroby wyjechał do Bad Pyrmont. Objął tamtejszą parafię, której duszpasterz został powołany do wojska. Ksiądz Heine do końca II wojny światowej utrzymywał kontakt z ks. Wullfem z Piły[1].
Podczas działań wojennych zniszczeniu uległ najstarszy kościół luterański położony na Nowym Mieście, uszkodzono również kościół św. Jana[1].
Czasy powojenne i okres PRL
edytujPo zakończeniu II wojny światowej liczba wiernych kościoła ewangelickiego w mieście uległa zmniejszeniu z około 25.000 do 35–50 osób. Nabożeństwa prowadzone były co dwa tygodnie przez diakonisę[3]. Ruiny nowomiejskiego kościoła zostały rozebrane, zburzono również kościół św. Jana[1], a kościół Marcina Lutra został w 1945 przejęty przez katolików[4].
W 1950 doszło do rozbiórki kościoła staroluterańskiego, a ewangelickie życie religijne na terenie miasta ustało. Od 1955 dawni zborownicy pilscy korzystali z nowo otwartej stacji kaznodziejskiej w Chodzieży, podległej parafii w Poznaniu. W latach 60. rozpoczęto organizowanie nabożeństw domowych w Trzciance[1], a w latach 70. i 80. nabożeństwa domowe miały miejsce również na terenie Piły[3].
Okres po 1990
edytujNabożeństwa w Trzciance odbywały do 1993, kiedy to z powodów lokalowych parafia poznańska została zmuszona do ich przeniesienia. W 1994 powołano więc filiał w Pile, gdzie posługi religijne były sprawowane przez ks. Tadeusza Raszyka w mieszkaniach prywatnych, a później w lokalu przy dawnym kościele Lutra, udostępnionym przez parafię rzymskokatolicką[1]. Od 30 listopada 1997[3] przeniesiono je do dawnego domu sióstr diakonis ul. Kilińskiego 7, do którego oficjalnego odzyskania doszło w 1998. Urządzono tam kaplicę oraz mieszkanie dla duszpasterza zboru[1].
Oficjalne odnowienie działalności samodzielnej parafii ewangelickiej w Pile miało miejsce 1 kwietnia 1999. Przyłączono do niej filiał w Chodzieży[1]. 24 października 1999 jej administratorem został ks. Tomasz Wola[3]. 24 czerwca 2001 odbyła się pierwsza od czasu II wojny światowej konfirmacja w Pile[1].
W 2004 parafii został zwrócony budynek dawnej plebanii przy ul. Mariana Buczka (ob. Staromiejska) 48, położonej przy wyburzonym kościele św. Jana. Przeniesiono tam siedzibę parafii oraz urządzono nową kaplicę[3]. 31 października 2006 ks. Tomasz Wola został mianowany proboszczem, pełniąc jednocześnie posługę w Ewangelickim Duszpasterstwie Wojskowym[3].
26 października 2008 przy ul. Wincentego Pola rozpoczęto budowę nowej świątyni dla parafii[3], którą 25 kwietnia 2011 poświęcono jako kościół św. Jana[5]. W nabożeństwie z tej okazji wziął udział Biskup Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP ks. Jerzy Samiec, biskup diecezji pomorsko-wielkopolskiej ks. Marcin Hintz oraz inni duchowni z terenu diecezji i dawny duszpasterz miejscowego zboru, ks. Tadeusz Raszyk. Podczas uroczystości obecni byli też przedstawiciele władz miejskich, komendy oraz szkoły policyjnej, dyrektorzy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i muzeów, delegaci wojskowi, a także duchowni z kościoła rzymskokatolickiego oraz przedstawiciele partnerskiej parafii w Bad Lauchstädt i organizacji Gustav-Adolf-Werk z Saksonii[6].
W 2016 parafia liczyła 78 wiernych[3].
Od 23 lutego 2020 parafia rozpoczęła również sprawowanie comiesięcznych nabożeństw w Wałczu. Inauguracyjne nabożeństwo miało miejsce w Muzeum Ziemi Wałeckiej w Wałczu i poprowadził je proboszcz ks. Tomasz Wola[7][8].
Działalność parafii
edytujNabożeństwa w kościele św. Jana w Pile odbywają się w każdą niedzielę i święta[9].
W filiale w Chodzieży nabożeństwa mają miejsce w każdą drugą niedzielę w miesiącu w kaplicy położonej na cmentarzu przy ul. Ujskiej (w okresie od listopada do marca w kaplicy znajdującej się na piętrze budynku przy ul. Kościuszki 30). W filiale w Wągrowcu nabożeństwa domowe prowadzone są w każdą pierwszą i trzecią niedzielę oraz w Wigilię przy ul. Poznańskiej 19/1[1][9]. W Wałczu nabożeństwa odbywają się w siedzibie Muzeum Ziemi Wałeckiej w każdą czwartą niedzielę miesiąca[10][11].
Od 2013 przy parafii działa Chór Ewangelicki im. Oskara Kolberga, występujący zarówno podczas uroczystości parafialnych, jak i koncertujący w innych parafiach oraz podczas konkursów[12]. Powołany został również Zespół Parafialny N.O.C.[13]
Parafia w Pile prowadzi także wypożyczalnię sprzętu rehabilitacyjnego[14].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Tomasz Wola, Historia [online], Parafia ewangelicko-augsburska w Pile [dostęp 2020-03-13].
- ↑ Uroczystości parafii ewangelickiej w Pile [online], bik.luteranie.pl [dostęp 2024-10-17].
- ↑ a b c d e f g h Trudna historia luteranów w Pile [online], Salezjańska parafia w Pile [dostęp 2020-03-13].
- ↑ Historia [online], Parafia św. Stanisława Kostki w Pile [dostęp 2020-03-13].
- ↑ Poświęcenie i otwarcie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego św. Jana w Pile [online], Diecezja pomorsko-wielkopolska Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, 25 kwietnia 2011 [dostęp 2020-03-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-13].
- ↑ Kościół ewangelicko-augsburski w Pile [online], luter2017.pl [dostęp 2020-12-26] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-26].
- ↑ Nabożeństwo w muzeum. „Zwiastun Ewangelicki”. 5/2020.
- ↑ Ewangelickie nabożeństwa w Wałczu. Nowe miejsce nabożeństw parafii pilskiej. Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce. [dostęp 2020-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-26)].
- ↑ a b O kościele - Piła. Luteranie.pl. [dostęp 2020-03-13].
- ↑ Wałcz. Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce. [dostęp 2020-12-26].
- ↑ Zapraszamy na nabożeństwa do Wałcza. Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce. [dostęp 2020-12-26].
- ↑ Chór parafialny. Parafia ewangelicko-augsburska w Pile. [dostęp 2020-03-13].
- ↑ Zespół parafialny. Parafia ewangelicko-augsburska w Pile. [dostęp 2020-03-13].
- ↑ Wypożyczalnia sprzętu rehabilitacyjnego. Parafia ewangelicko-augsburska w Pile. [dostęp 2020-03-13].