Ostrygojad
Ostrygojad[3] (Haematopus ostralegus) – gatunek średniego ptaka brodzącego z rodziny ostrygojadów (Haematopodidae). Bliski zagrożenia wyginięciem.
| Haematopus ostralegus[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ostrygojad | ||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym zimą cały rok | |||
Podgatunki i zasięg występowania
edytujMiędzynarodowy Komitet Ornitologiczny wyróżnia 4 podgatunki[4]:
- ostrygojad (zwyczajny)[3] (H. o. ostralegus) – Islandia, Skandynawia, Wielka Brytania, wybrzeża zachodniej i południowej Europy
- H. o. longipes – Ukraina i Turcja po centralną Rosję i zachodnią Syberię
- H. o. buturlini – zachodni Kazachstan po północno-zachodnie Chiny
- ostrygojad kamczacki[3] (H. o. osculans) – Kamczatka, Korea, północno-wschodnie Chiny
Autorzy Kompletnej listy ptaków świata uznają też piąty podgatunek[3], w niektórych ujęciach systematycznych traktowany jako odrębny gatunek[4][5]:
- ostrygojad kanaryjski[3] (H. o. meadewaldoi) – takson wymarły, Wyspy Kanaryjskie
Za podgatunek ostrygojada bywa też niekiedy uznawany ostrygojad nowozelandzki (Haematopus finschi), takie ujęcie systematyczne stosuje m.in. IUCN[6][2].
Ostrygojady żyjące na południe od Wielkiej Brytanii są osiadłe. Wędrujące populacje przemieszczają się tylko wzdłuż wybrzeża. Przeloty wiosenne odbywają się w marcu i kwietniu, a jesienne w sierpniu i wrześniu.
- W Polsce to skrajnie nieliczny ptak lęgowy. Gniazduje na wybrzeżu w ujściach rzek Wisły i Redy oraz w delcie Świny, natomiast w głębi lądu – na środkowej Wiśle pomiędzy ujściami Sanny i Pilicy, w ujściu Warty koło Słońska i na dolnej Odrze między Gozdowicami a Piaskiem. W trakcie wędrówek spotykany liczniej na wybrzeżu (zwłaszcza nad Zatoką Gdańską przy ujściach Wisły i Redy) niż w głębi lądu; wyjątkowo obserwowany zimą[7].
Morfologia
edytuj- Cechy gatunku
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W szacie godowej wierzch ciała, głowa i szyja oraz obrzeżenie białego ogona czarne, reszta ciała biała. Prosty, długi dziób z krótszą żuchwą karminowy, nogi krwistoczerwone. W szacie spoczynkowej ptaków dorosłych i młodych u podgatunków palearktycznych pojawia się biała półobroża na podgardlu. Nogi stają się różowe. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, jednak kolor czarny zastąpiony jest przez ciemny brąz lub popiel, a na grzbiecie znajdują się ciemnobrunatne i żółte plamy. Poza tym brązowy dziób i szare łapy. W locie widać szeroki biały pas ciągnący się przez skrzydła.
- Wymiary średnie
- dł. ciała ok. 40–47,5 cm (u ptaków podgatunku nominatywnego)[6]
rozpiętość skrzydeł ok. 80 cm
masa ciała (H. o. ostralegus): u samca 425–805 g, u samicy 445–820 g[6]
Ekologia i zachowanie
edytujŚrodowiskiem życia ostrygojadów są wybrzeża mórz, jezior i rzek o rzadkiej roślinności oraz pola, które mogą być nawet dość daleko od wody. Zimuje z reguły na morskich wybrzeżach. Bardzo rzadko można je zobaczyć w głębi lądu. W Europie Środkowej lęgnie się na słonych łąkach i wydmach na wybrzeżu. Coraz częściej spotykany na łąkach, pastwiskach, w obniżeniach terenu, a nawet na płaskich dachach[8].
- Wydaje dźwięczne „kwip kwip”, a sygnałem ostrzegawczym jest głośne „pik pik” kończone długim trelem. Często się odzywa i jest głośny.
Pożywienie
edytujPożywieniem ostrygojadów są głównie małże i ślimaki. W estuariach najchętniej jedzą wieloszczety (Polychaetea) i skorupiaki (Crustacea). W głębi lądu jedzą również dżdżownicowate i larwy bezkręgowców, w tym koziułkowatych i gąsienice[9]. Używając dzioba pełniącego funkcję dźwigni, potrafią zręcznie otwierać muszle omułków. Kształt dzioba ulega pewnym modyfikacjom w zależności od rodzaju zdobywanego pokarmu – spiczasty szydłokształtny u ptaków grzebiących w szlamie lub na lądzie szukających robaków, tępy i młotkowaty u tych rozdziobujących małże, a miseczkowato rozszerzony mają te, które rozcinają mięsień trzymający obie połówki muszli małży[8].
Lęgi
edytuj- Toki
- Podczas toków w styczniu i lutym ptaki wykazują charakterystyczne zachowanie. Stają sztywno z wyciągniętą szyją, biegają jeden obok drugiego lub gęsiego, ścigają się albo latają w specyficzny sposób bez przerwy, wydając melodyjne okrzyki. Samce nawołują samice nawet przez parę tygodni, aż znajdą chętną samicę. Pary łączą się ze sobą na długo (nawet na całe życie) – odnotowano wierność stadła i przywiązanie do gniazda przez 10 lat. Więzi utrzymują przez wspólne nawoływania i kopulacje.
- Gniazdo
- Gniazda na ziemi, przy brzegu, zawsze w pobliżu wody. To jamka wygrzebana w piasku lub żwirze, między kamieniami, a niekiedy nawet w mule otoczone skorupkami omułek. Gniazdują grupowo, a gniazda są dość blisko siebie. Każda para aktywnie broni jednak swojego rewiru.
- W lutym i marcu opuszczają resztę grupy w poszukiwaniu własnego terytorium. Ich granice wyznaczają za pomocą tzw. turnieju treli, wykonywanego zarówno przez samce, jak i samice. Gdy zbliży się intruz, od razu któryś z partnerów do niego przybiega i z wyciągniętą szyją, pochylonym do dołu dziobem i nastroszonymi na karku piórami zaczyna wołać. Jednocześnie kiwa się na boki i obraca wokół własnej osi. Gdy to nie przynosi skutku, rywale biegną naprzeciw siebie, krzyczą, stykają się i odbiegają z powrotem[8]. Jest to rytuał odstraszający nieproszonych gości przy uniknięciu prawdziwej walki. Do takich zachowań może też dochodzić między sąsiadującymi ze sobą parami ostrygojadów.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu–maju 2 do 5 (zwykle 3 do 4) piaskowożółtych jaj w nieregularne czarne plamki.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 24–28 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo zaraz po wykluciu. Mają szarożółty puch na grzbiecie z delikatnym czarnym prążkowaniem, a brzuch białawy. Są wprawdzie zagniazdownikami, ale rodzice początkowo przynoszą im pokarm, latając za nim dość daleko. Od nich też muszą nauczyć się techniki zdobywania pokarmu, w przeciwieństwie do większości siewek. Dopiero po pewnym czasie wyprowadzają młode na wodę. Zdolność do lotu, jak i do samodzielnego przyjmowania pokarmu, uzyskują w 5. tygodniu życia. W czasie wędrówek i zimą tworzą duże grupy na wybrzeżu. Dojrzałość płciową osiągają w wieku 3 lat. Mimo to ptaki te nie lęgną się co roku, spędzając wtedy cały czas w stadzie. Lęgnące się w danym roku ostrygojady nadal utrzymują więzi z nielęgnącą resztą stada i dołączają do niego, gdy drugi partner wysiaduje jaja.
Według danych z 2014, najstarszy znany osobnik przeżył przynajmniej 43 lata[10].
Status, zagrożenia i ochrona
edytujW roku 2014 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) nadała ostrygojadowi rangę gatunku najmniejszej troski (LC, Least Concern). W 2015 uznała go jednak za bliskiego zagrożenia (NT, Near Threatened). Według danych z 2012–2015, populacje ptaków podgatunków H. o. ostralegus i H. o. finschi zmniejszają się. Między latami 60. a 90. XX wieku populacja ostrygojadów podgatunku nominatywnego wzrastała, potem zaczęła maleć. Wedle danych z 2014 populacja ptaków H. o. longipes jest stabilna, za to trend populacji dla H. o. osculans nie jest znany. Głównym zagrożeniem dla tych ptaków jest nadmierny połów owoców morza i tym samym zanik pokładów omułek i sercówkowatych, jakie pojawiają się na plażach między pływami. Zagraża mu również wykopywanie bezkręgowców jako przynęt, niszczenie środowiska przez zanieczyszczenia, niepokojenie przez człowieka (m.in. budowy i rekreację), budowa grobli, rozwój portów, wycieki olejów, budowa elektrowni wiatrowych oraz ograniczanie naturalnych wylewów rzek. We wschodnich Chinach sadzenie Spartina alterniflora może powodować utratę obszarów do żerowania i rozrodu. Zagrożeniem dla gniazd, jaj i piskląt jest intensywne koszenie traw oraz nadmierny wypas[11].
W niektórych obszarach podnosi się poziom wód morskich, przez co postępuje erozja wybrzeży i tym samym niszczeje zdatny do żerowania i rozrodu obszar. We Francji poluje się na ostrygojady, jednak nie jest znany wpływ tego na populację. W Chinach prawdopodobnie jaja są zbierane przez osoby niemające wystarczającej ilości środków do życia. Jaja i młode ostrygojadów są zjadane przez krukowate, mewowate, wizony, psy i lisy[11].
W Polsce ostrygojad podlega ochronie gatunkowej ścisłej[12]. W latach 2013–2016 liczbę par lęgowych na terenie kraju szacowano na 20–35[13]. Na Czerwonej liście ptaków Polski uznany za gatunek narażony (VU)[14].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Haematopus ostralegus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b BirdLife International, ''Haematopus ostralegus'', The IUCN Red List of Threatened Species, 2017, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T22733462A117739875.en [dostęp 2019-11-07] (ang.).
- ↑ a b c d e Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Haematopodinae Bonaparte, 1838 - ostrygojady (wersja: 2019-10-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-20].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
- ↑ Haematopus meadewaldoi, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-04-20] (ang.).
- ↑ a b c Hockey, P., Kirwan, G.M. & Boesman, P.: Eurasian Oystercatcher (Haematopus ostralegus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-18)].
- ↑ Haematopus ostralegus (Ostrygojad). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 11–14. ISBN 83-86564-43-1.
- ↑ a b c Klaus Richarz, Anne Puchta: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza SA, 2006, s. 168. ISBN 83-7495-018-8.
- ↑ Ashpole, J., Burfield, I., Ieronymidou, C., Pople, R., Van den Bossche, W., Wheatley, H. & Wright, L.: Haematopus ostralegus -- Linnaeus, 1758. European Red List Assessment. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-13)].
- ↑ van de Pol et al.. A global assessment of the conservation status of the nominate subspecies of Eurasian Oystercatcher Haematopus ostralegus ostralegus. „International Wader Studies”. 20, s. 47–61, 2014.
- ↑ a b Species factsheet: Haematopus ostralegus. BirdLife International, 2021. [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
Bibliografia
edytuj- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).