Osiedle Parkowe (Krzeszowice)

Osiedle Parkowe w Krzeszowicach – osiedle zamieszkane przez 2416 mieszkańców. Osiedle w zachodniej części miasta, po zachodniej stronie rzeki Krzeszówka, obejmujące ul. Grunwaldzką i przylegające do niej ulice, z osiedlami Nad Filipówką oraz Olchówki. Od północy graniczy z Osiedlem Czatkowice Dolne, od zachodu z Wolą Filipowską, od północnego zachodu z Miękinią, od południa z Tenczynkiem, od wschodu z Osiedlem Centrum.

Parkowe

Osiedle Krzeszowic
Stary Pałac Potockich przy ul. Ogrodowej.
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	krakowski
Gmina	Krzeszowice
Miasto	Krzeszowice
Zarządzający	Irena Godyń
Powierzchnia	597,21 ha km²
Wysokość	273 m n.p.m.
Populacja (2022) • liczba ludności	2416
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-065
Tablice rejestracyjne	KRA
Położenie na mapie Polski Parkowe
Położenie na mapie województwa małopolskiego Parkowe
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Parkowe
Położenie na mapie gminy Krzeszowice Parkowe
Położenie na mapie Krzeszowic Parkowe
50°08′22″N 19°37′42″E
Strona internetowa

Urząd Miejski przy ul. Grunwaldzkiej

Kapliczka jako zbiornik wody siarczanej

Zdrój Główny

Pałac Potockich w Krzeszowicach

Pałac Potockich – Widok perspektywiczny na pałac w Krzeszowicach, projekt Karla Schinkla z 1823, litografia z „Sammlung Architektonischer Entwürfe”. Berlin 1858

Kościół św. Marcina

Stary Szpital

Popiersie Olgi Drahonowkiej-Małkowskiej

Leśniczówka (ul. Bandurskiego)

Historia

W 1337 prawdopodobnie istniał tu już kościół. Według Długosza w 2. połowie XV w. w Krzeszowicach stał drewniany kościół pod wezwaniem św. Marcina, istniała szkoła, karczma i folwark plebański. W 1555 Krzeszowice stały się własnością Stanisława Tęczyńskiego i weszły w skład hrabstwa tęczyńskiego. W następnych latach były własnością m.in. Sieniawskich, Opalińskich, Czartoryskich, Lubomirskich, a od 1816 Potockich.

W XVII w. odkryto lecznicze właściwości tutejszych wód siarczanych. Pierwszy zapis o wykorzystaniu tutejszych wód siarczanych do leczenia bydła dokonany został przez miejscowego proboszcza, w kronice parafialnej zanotowano w 1625. Z fundacji Zofii Potockiej w 1829 powstał szpital dla pracowników dóbr tęczyńskich, który w czasie powstania listopadowego (1830–1831), z polecenia Artura Potockiego, został udostępniony powstańcom szukającym schronienia na terenie Rzeczypospolitej Krakowskiej. W latach 1842–1843 wybudowano Dom Schronienia im. Artura przeznaczony dla ubogich, a w latach 1832 i 1840–1844 neogotycki kościół według projektu K. F. Schinkla, którego wykańczanie trwało do 1874. W 1847 przeprowadzono przez Krzeszowice linię kolejową z Krakowa do Mysłowic (fragment linii Kraków–Wiedeń). W latach 1850–1855 Potoccy wybudowali, według projektu F.M. Lanciego, pałac w stylu renesansu włoskiego. Wraz z rozpoczęciem budowy pałacu założono park krajobrazowy z cechami parku angielskiego. Pałac został zamieszkany w 1862, a drobne przeróbki, szczególnie wnętrz, trwały do 1870.

W poł. XIX w. umieszczono cegielnię, przeniesioną przez Potockich z Tenczynka. Produkowane tu z ogniotrwałej glinki mirowskiej i grojeckiej piece i kuchnie kaflowe stały się znane także zagranicą (np. na Bukowinie i na Węgrzech). Pod koniec XIX w. powstały nowe zakłady produkcyjne: stycharskie i garncarskie (ok. 1880), tartak parowy (ok. 1894), fabryka beczek (ok. 1894), fabryka zaprawy fasadowej (1900), fabryka dachówek i drenów oraz fabryka farb ziemnych (1906), fabryka wyrobów cementowych i betonowych (1907). 2 października 1934 na terenie obecnego osiedla nastąpiła katastrofa kolejowa w Krzeszowicach, w wyniku której śmierć poniosło 10 osób, a kilkanaście zostało rannych. W 1940 Niemcy przebudowali i odrestaurowali pałac Potockich nazwany przez nich Haus Kressendorf, który stał się letnią rezydencją gubernatora Hansa Franka. W okresie II wojny światowej powstała bocznica kolejowa do kamieniołomu w Miękini (nieczynna, rozebrana). W południowo-zachodniej części osiedla wybudowano bloki mieszkalne powstałe na pocz. lat 90. XX w. W 1997 do osiedla przyłączono część Woli Filipowskiej. W 2007 powstało na zachodnim krańcu osiedla – os. bloków Nad Filipówką;

Zabytki

• Pałac Potockich zbudowany w stylu włoskiego renesansu o kubaturze 43 tys. m³, składający się z 228 różnych pomieszczeń, według projektu Franciszka Lanciego w latach 1850–1857, ze zmianami w 1871. Decyzją Ministra Rolnictwa z listopada 2009 pałac wraz z uzdrowiskiem oraz ruinami zamku Tenczyn mają zostać zwrócone potomkom rodziny Potockich.
• Kościół pw. św. Marcina w stylu neogotyckim. Wzniesiony w latach 1832–1847 przez Karola Fryderyka Schinkla
• Zdrój Główny wody siarczanowej z ok. 1778; zbudowany na polecenie |Augusta Czartoryskiego, ocembrowana z inicjatywy lekarza zdrojowego Jana Goftfryda Leonhardiego. To główne źródło wody leczniczej w Krzeszowicach, o wydajności 1,61 m³ na godzinę. Znajduje się na południe od kościoła, bliżej kościoła koło mostu na Krzeszówce (ul.Parkowa) znajduje się betonowa studnia z napisem Zdrój Główny. Około 1778 źródło zostało ocembrowane i przykryte drewnianą wieżyczką (nazywane kapliczką). Później, na południe od źródła, wybudowano zbiornik wody siarczanej, do którego pompowano wodę, by podnieść jej poziom. W 1857 zdrój został ocembrowany cegłami i zmniejszono obwód studni, dzięki czemu wzrósł w niej poziom wody. W 1858 tzw. kapliczka uzyskała teraźniejszy wygląd. W 1982 została wyremontowana. Dzięki regularnie prowadzonym analizom fizykochemicznym woda mineralna z ujęcia „Zdrój Główny” została scharakteryzowana jako siarczanowo-wapniowo-magnezowo-siarczkową i prawnie uznana za leczniczą. Obecnie wody ze źródła są wykorzystywane przez miejscowy Ośrodek Rehabilitacji Narządu Ruchu „Krzeszowice” SP ZOZ.
• Park miejski (Planty) z XIII w. park z pomnikami przyrody.
• Kapliczka Pod Twoją Obronę z 1858, jako dawny zbiornik wody siarczanowej płynący z pobliskiego Zdroju Głównego;
• Kaplica na cmentarzu z 1864, według projektu Augusta Stülera, w jej podziemiach pochowane są prochy Józefa Chłopickiego, na murze umieszczone są dwie tablice pamiątkowe poświęcone J. Chłopickiemu oraz Romanowi Załuskiemu, Tadeuszowi Neymanowi i Dyzmie Chromemu.
• Źródło Zofia – źródło wody siarczanowej. Znajduje się w okolicach ul. Szpitalnej koło tzw. Starego Szpitala. Na początku XIX w. właściciel pola ze źródłem, rozwoził po okolicy wodę z niego dla mieszkających kuracjuszy. W 1829 Zofia Potocka zakupiła owo pole z wraz bijącym na nim źródłem siarczanym i zbudowała tam szpital (dziś „Stary Szpital”), przeznaczony dla leczenia pracowników hrabstwa tęczyńskiego.

Turystyka

Na terenie osiedla znajdują się następujące szlaki turystyki pieszej i rowerowej.

Szlaki turystyczne

• – żółty szlak łączący Chrzanów z Pieskową Skałą jest podzielony na 2 części: Dolinek Jurajskich: Krzeszowice – Pieskowa Skała oraz Ziemi Chrzanowskiej Chrzanów – Krzeszowice.

Szlaki rowerowe

• – z Krzeszowic przez Miękinię, Dolinę Kamienic, Wolę Filipowską, Puszczę Dulowską, Las Orley, rezerwat przyrody Dolina Potoku Rudno, Sankę, Dolinę Sanki i Niedźwiedzią Górę do Krzeszowic.
• – z Krzeszowic przez Bartlową Górę, Dolinę Eliaszówki, Dębnik i Siedlec do Krzeszowic.
• – z Krzeszowic do stacji PKP w Woli Filipowskiej.

Na terenie osiedla znajduje się obszar Krzeszowice (Natura 2000), jako projektowany specjalny obszar ochrony siedlisk, aktualnie obszar mający znaczenie dla Wspólnoty o powierzchni 39,8 ha. Utworzony został w celu ochrony kolonii rozrodczej nietoperzy (nocka orzęsionego) zlokalizowanej na terenie kościoła św. Marcina i okolicznych miejsca żerowania (Park Miejski, Aleja Spacerowa). Jest to kluczowa kolonia rozrodcza nocka orzęsionego – druga pod względem liczebności tego nietoperza w Polsce.

Obiekty użyteczności publicznej

• Państwowa Szkoła Muzyczna (ul. Ogrodowa)
• Urząd Miejski (ul. Grunwaldzka)
• Kościół św. Marcina w Krzeszowicach Parafii Rzymskokatolickiej św. Marcina (ul. Grunwaldzka)
• Cmentarz (ul. Chłopickiego)

Wykaz ulic

• Akacjowa – w zachodniej części osiedla, nad lewym brzegiem rzeki Filipówka, do 1997 w granicach wsi Wola Filipowska, zabudowana domami jednorodzinnymi z lat 80. i 90. XX w;
• Władysława Bandurskiego – w zachodniej części osiedla, nad prawym brzegiem rzeki Filipówka, zabudowana domami jednorodzinnymi w większości z lat 70.-90. XX w., znajduje się tutaj dawna drewniana leśniczówka z 2. poł. XIX w., w 2007 powstało na zachodnim krańcu ulicy osiedle bloków Nad Filipówką, a nowe (od 2005) jest w budowie;
• Józefa Chłopickiego – odchodząca na zachód od ul. Grunwaldzkiej, gęsto zabudowana domami jednorodzinnymi, przy końcu ulicy znajduje się cmentarz z 1. poł. XIX w., na którym spoczywa m.in. Józef Chłopicki, Daniel Edward Friedlein, Roman Załuski, Tadeusz Neyman, Dyzma Chrobry, Florian Buzdygan, Jan Oszacki, Jan Walkowski, Mieczysław Mazurek, Wincenty Danek;
• Gminna – stromo ciągnąca się od zachodniej strony ul. Grunwaldzkiej, zabudowana domami jednorodzinnymi większości z lat 60. i 70. XX w.;
• Grunwaldzka – po zachodniej stronie rzeki Krzeszówki, w czasie II wojny światowej przemianowana na ulicę Kirchstrasse (ul. Kościelna), przy ulicy znajdują się: kościół, budynek Urzędu Miejskiego wzniesiony w latach 1899–1905, natomiast po zachodniej stronie ulicy zachował się układ łanowy pierwotnej wsi z okresu lokacji w XVII w., w późniejszych latach łany te zostały podzielone na węższe pasma, od ulicy co kilkanaście metrów ciągną się stromo – na zachód – wąskie boczne uliczki, do których zwrócone są frontem domy, a na ich zapleczu znajdują się działki;
• Tadeusza Kościuszki – zbudowana w latach 1935–1937, w ciągu drogi krajowej nr 79 (Osiedle Parkowe – zachodni kraniec ulicy), (przed 1917 zachodni odcinek drogi po której wytyczono nową ulicę nosiła nazwę ul. Chrzanowska), w 2. poł. XIX w. przy ulicy powstały dworki wyższych urzędników dworskich i lekarzy zdrojowych, niektóre zachowały się do dziś, przy skrzyżowaniu z ul. Szpitalną znajdują się kilka zabudowań typu wiejskiego z przeł. XIX i XX w. o drewnianej konstrukcji zębowej; przy ulicy zachowany jest budynek kuźni z końca XIX w.;
• Miękińska – w północno-zachodniej części osiedla, prowadzi od skrzyżowania z ul. Grunwaldzką do granic wsi Miękinia, od strony północnej wznosi się Bartlowa Góra;
• Nowa Wieś – w zachodniej części osiedla (Osiedle Parkowe) z domami prywatnymi, przy niej znajduje się m.in.: Dom Schronienia z lat 1842-1843, jako dawny przytułek dla ubogich pracowników Potockich; kaplica pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika z 1848;
• Ogrodowa – dawna ul. Nagórzańskiego w zachodniej części centrum miasta, znajduje się przy niej m.in.: Pałac Potockich z parkiem, tzw. Stary Pałac (do kwietnia 2017 siedziba Urzędu Miejskiego”), dawne stajnie angielskie i spichlerz, Zdrój Główny ocembrowany ok. 1778; przechodzi przez most (koło kościoła) nad Krzeszówką; budynek Państwowej Szkoły Muzycznej; (granicząc z os. Centrum);
• Parkowa – ciągnąca się od Rynku (os. Centrum) aż do ul. Nowa Wieś przy pałacu Potockich; przy niej znajduje się zabudowa z II poł. XX w., koło mostu na Krzeszówce znajduje się Zdrój Główny oraz kapliczka Pod Twoją Obronę z 1858, dawny zbiornik wody siarczanej – przy Skwerze Drahonowskiej-Małkowskiej;
• Henryka Sienkiewicza – w południowo-zachodniej części osiedla, przy przejeździe kolejowym drogi do Tenczynku, przy linii kolejowej nr 133, do 1997 budynki należały do Woli Filipowskiej;
• Spacerowa – alejka spacerowa na bulwarze przy rzece Krzeszówce, tzw. Dzikie Planty z lat 80. XVIII w., w północnej jej części znajdował się w latach 1539 do ok. 1880 młyn papierny;
• Szpitalna – tzw. „Stary Szpital”, budynek klasycystyczny z 1829, o dwóch piętrowych ryzalitach połączonych parterowym łącznikiem, był to dawny szpital dla pracowników służby Potockich, istniał do 1922 potem zaczął pełnić funkcję mieszkalną; w pobliżu źródło siarczane – Źródło Zofia;
• Trzebińska – w zachodniej części osiedla, w ciągu drogi krajowej nr 79; do 1997 w granicach wsi Wola Filipowska;
• Zagrody – w południowo-zachodniej części osiedla z blokami mieszkalnymi powstałymi na pocz. lat 90. XX w., dawnym hipodromem i stajniami amerykańskimi z końca XIX w. (do pocz. lat 90. XX w. znajdował się tu internat i dom dziecka, a do końca lat 90. XX w. warsztaty szkolne. Obecnie w części wschodniej i południowej znajdują się mieszkania komunalne), terenami składowymi i produkcyjnymi;
• Zielona – w zachodniej części osiedla, do 1997 należała do Woli Filipowskiej; przy ul. znajduje się duży zakład prefabrykatów żelbetonowych;
• Wierzbowa – w zachodniej części osiedla, odchodząca na zachód od. ul. Nowa Wieś z zabudowaniami dom jednorodzinnych, do 2009 nosiła nazwę ul.Nowa Wieś Dolna;

Galeria

• 
  Byłe stajnie koni Potockich (ul.Zagrody)
• 
  Miejsce połączenia Filipówki i Dulówki
• 
  Obecny widok okolic miejsca katastrofy kolejowej z 1934 (ok. ul.Zagrody)
• 
  Pałac Potockich od str. wsch
• 
  Mostek w parku Potockich
• 
  Głaz w parku Potockich
• 
  Stary pałac
• 
  Kaplica cmentarna
• 
  Dom schronienia, ogród
• 
  Kaplica pw. św. Stanisława
• 
  Tablica pamiątkowa przy Pałacu Potockich byłego Państwowego Domu Wychowawczego-Naukowego
• 
  Dawne domy oficjalistów z przeł. XIX i XX w. przy ul. Ogrodowej
• 
  Dawny spichlerz z 1848
• 
  Wzgórze Olchówki
• 
  Widok na Osiedle nad Filipówką

Bibliografia

• Krzeszowice: Miasto i gmina bez tajemnic. Przewodnik 2010–2011 ISBN 978-83-930101-0-3
• Julian Zinkow, Krzeszowice i okolice, Warszawa Kraków: PTTK Kraj, 1988

Linki zewnętrzne

• Wirtualny spacer po mieście