Wikipedia

Ofiary II wojny światowej

lista w projekcie Wikimedia

II wojna światowa zebrała najobfitsze żniwo życia ludzkiego w historii świata. W ciągu 6 lat wojny zginęło ponad 60 milionów ludzi, co stanowiło około 3% całkowitej liczby ludności na świecie (ok. 2,3 miliarda)[1]. Poniższe tabele przedstawiają straty ludzkie poniesione przez poszczególne państwa. Liczba ofiar śmiertelnych jest szacunkowa i waha się w zależności od źródła, pomiędzy 50 milionami a ponad 80 milionami ofiar[2]. Wyższa wartość – 80 milionów ofiar śmiertelnych zawiera także zmarłych w wyniku chorób i głodu związanych z konfliktem zbrojnym. Całkowita liczba zabitych cywilów wyniosła około 50–55 milionów ludzi, z czego 19–28 milionów zmarło w wyniku głodu i chorób. Całkowita liczba ofiar militarnych wynosiła 21–25 milionów, w tym około 5 milionów zmarłych w niewoli jeńców wojennych.

Ostatnie badania naukowe rzuciły nowe światło na kwestię liczby ofiar II wojny światowej. Badania przeprowadzone w Rosji po rozpadzie ZSRR doprowadziły do rewizji dotychczasowych szacunków na temat liczby ofiar wojny z krajów Związku Radzieckiego[3]. Według rządu rosyjskiego straty ludzkie ZSRR wewnątrz jego powojennych granic wyniosły 26,6 miliona osób[4][5]. W sierpniu 2009 roku IPN oszacował, że liczba polskich ofiar II wojny światowej wynosi pomiędzy 5,6 a 5,8 miliona ludzi[6]. Historyk Rüdiger Overmans z Militärgeschichtliches Forschungsamt (MGFA) opublikował w 2000 roku badanie, w którym szacuje, że militarne straty ludzkie Niemiec – zabitych i zaginionych wyniosły 5,3 miliona osób[7].

Klasyfikacja ofiar

edytuj

Szacowanie liczby zgonów wywołanych wojną lub innymi brutalnymi konfliktami jest kontrowersyjne. Różni historycy przedstawiają wiele różnych szacunków liczby ofiar II wojny światowej[8]. Autorzy książki „Oxford Companion to World War II” utrzymują, że „szacunki liczby zabitych są notorycznie zawodne”[9]. Poniższa tabela przedstawia informacje na temat liczby ofiar z każdego państwa wraz z informacją na temat liczby ludności, w celu zaprezentowania relatywnego wpływu strat ludzkich na populację. W przypadku, gdy źródła różnią się w szacunkach liczby ofiar, podano zakres wartości w celu zaznaczenia, że nad ostateczną liczbą toczy się dyskusja naukowców. Ofiary militarne składają się z poległych w walce (PWW), zaginionych w walce (ZWW) oraz ofiar śmiertelnych będących wynikiem wypadków, chorób oraz śmierci jeńców wojennych w niewoli. Ofiary cywilne składają się z ofiar nalotów bombowych, Holokaustu, niemieckich zbrodni wojennych, japońskich zbrodni wojennych, przesiedleń i zesłań w ZSRR, innych zbrodni wojennych oraz ofiar głodu i chorób związanych z wojną. Źródła liczby ofiar poszczególnych narodowości zostały oszacowane przy użyciu różnych metodologii, a ofiary cywilne będące wynikiem głodu i chorób nie są wliczone w wartości podane dla Niemiec, Japonii oraz kilku innych narodowości. Podane liczby są liczbami rzeczywistych zgonów, hipotetyczne straty będące wynikiem spadku liczby urodzeń nie zostały uwzględnione. Rozróżnienie pomiędzy ofiarami militarnymi a cywilnymi, będącymi bezpośrednim wynikiem konfliktu zbrojnego oraz strat ubocznych nie zawsze jest oczywiste. Dla państw, które ucierpiały w wyniku dużych strat, takich jak ZSRR, Chiny, Polska, Niemcy i Jugosławia, źródła są w stanie podać jedynie szacunkowy całkowity ubytek populacji będący wynikiem wojny oraz uśrednione rozbicie tej liczby na ofiary działań wojskowych, zbrodni przeciwko ludzkości oraz głodu będącego wynikiem wojny. Poniższa tabela zawiera 19–25 milionów ofiar głodu w ZSRR, Chinach, Indonezji, Wietnamie, Filipinach oraz Indiach, które często są pomijane w tego typu zestawieniach[10][11].

Ofiary II wojny światowej w poszczególnych państwach

edytuj
Państwo/Terytorium Całkowita liczba ludności 1 stycznia 1939 Ofiary militarne Ofiary cywilne będące wynikiem działalności militarnej i zbrodni przeciwko ludzkości Ofiary cywilne będące wynikiem głodu i chorób związanych z wojną Suma wszystkich ofiar Liczba ofiar jako % populacji sprzed wojny
  Królestwo Albanii 1 073 000[12] 30 000[13] 30 000 2,80
  Australia 6 968 000[12] 39 700[14] 700[15] 40 400 0,58
  Austria 6 653 000[12] wliczone z niemieckimi siłami zbrojnymi wliczone z Niemcami Zobacz: tabela poniżej
  Belgia 8 387 000[12] 12 000[16] 76 000[16] 88 000 1,05
  Birma Brytyjska 16 119 000[12] 2 600[17] 250 000[17] 252 600 1,57
  Brazylia 40 289 000[12] 1 000[17] 1 000[17] 2 000 0,00
  Bułgaria 6 458 000[12] 18 500[17] 3 000[17] 21 500 0,33
  Chiny 517 568 000[12] 3 000 000[17]

do ponad 3 750 000[18]

7 357 000[19]

do 8 191 000[20]

5 000 000

do 10 000 000

15 000 000

do 20 000 000[21]

2,90 do 3,86
  Czechosłowacja

(w powojennych granicach 1945-1992)

14 612 000[22] 35 000[23] do 46 000[24] 294 000[24] 

do 320 000[23]

340 000

do 355 000

2,33 do 2,43
  Dania 3 795 000[12] 6 000[25] 6 000 0,16
  Królestwo Egiptu 16 492 000[12] 1 100[26] 1 100 0,00
  Estonia

(w granicach z roku 1939)

1 134 000[12] 34 000 (w radzieckich i niemieckich siłach zbrojnych)[27] 49 000[28] 83 000 7,3
  Etiopia 17 700 000[12] 15 000[17] 85 000 100 000[17] 0,56
  Wspólnota Filipin

(terytorium USA)

16 000 303[29] 27 000[30] 164 000[30] 336 000[30] 527 000 3,29
  Finlandia 3 700 000[12] 83 000[31] do 95 000[32] 2 000[33] 85 000

do 95 000

2,30 do 2,57
  Francja

(wliczając kolonie)

41 680 000[34] 210 000[33] 390 000[33] 600 000 1,44
  Grecja 7 222 000[12] 35 100[35] 171 800[35] 300 000[36]

do 600 000[35]

507 000

do 807 000

7,02 do 11,17
  Guam 22 800[12] 1 000[37]

do 2 000[38]

1 000

do 2000

4,39 do 8,77
  Hiszpania 25 637 000[12] wliczone z niemieckimi siłami zbrojnymi
  Holandia 8 729 000[12] 6 700[39] 187 300[39] 16 000[39] 210 000 2,41
  Holenderskie Indie Wschodnie 69 435 000[12] 11 500[17][40] 300 000[41] 2 400 000[42]

do 4 000 000[43]

3 000 000

do 4 000 000

4,3 do 5,76
  Indochiny Francuskie 24 664 000[12] 1 000 000

do 2 000 000[44]

1 000 000

do 2 200 000

4,05 do 8,11
  Indie Brytyjskie 377 800 000[12] 87 000[45] 1 500 000[46]

do 2 500 000[47]

1 600 000

do 2 600 000

0,42 do 0,69
  Królestwo Iraku 3 698 000[12] 500[17] 200[48] 700 0,01
  Iran 14 340 000[12] 200[17] 200 0,00
  Irlandia 2 960 000[12] irlandzkich ochotników wliczono z brytyjskimi siłami zbrojnymi 100[49] 100 0,00
  Islandia 118 900[12] 200[50] 200 0,17
  Japonia 71 380 000[12] 2 100 000[51] do 2 300 000[52] 550 000[53] do 800 000[54] 2 500 000[55]

do 3 100 000[56]

3,50 do 4,34
  Jugosławia 15 490 000[57] 300 000[58]

do 446 000[59]

581 000[58] 

do 1 400 000[59]

1 027 000[58] 

do 1 700 000[59]

6,63 do 10,97
  Kanada 11 267 000[12] 42 000[60] 1 600[60] 43 600 0,38
  Generalne Gubernatorstwo Korei 24 326 000[12] Wliczone z japońskimi siłami zbrojnymi 483 000[61]

do 533 000[62]

483 000

do 533 000

1,99 do 2,19
  Kuba 4 235 000[12] 100[17] 100 0,00
  Litwa

(w granicach z 1939 r.)

2 575 000[12] 25 000[63] (w radzieckich i niemieckich siłach zbrojnych) 345 000[64] 370 000 14,36
  Luksemburg 295 000[12] w belgijskich i niemieckich siłach zbrojnych 5 000[34] 5 000 1,69
  Łotwa

(w granicach z 1939 r.)

1 994 500[12] 30 000[63] (w radzieckich i niemieckich siłach zbrojnych) 220 000[65] 250 000 12,5
  Federacja Malajska i Singapur 5 118 000[12] 100 000[46] 100 000 1,95
  Malta 269 000[12] wliczono z Wielką Brytanią 1 500[17] 1 500 0,55
  Meksyk 19 320 000[12] 100[17] 100 0,00
  Mongolia 819 000[12] 300[66] 300 0,04
  Nauru (Australijskie) 3 400[12] 500[67] 500 14,7
  Nepal 6 087 000[12] wliczone do Brytyjskiej Armii Indyjskiej
  III Rzesza 69 300 000[68] 4 440 000[69] do 5 318 000[70][71] 1 500 000

do 3 000 000

6 900 000

do 7 400 000

Patrz: tabela poniżej
  Norwegia 2 945 000[12] 2 000[34] 8 200[72] 10 200 0,35
  Nowa Fundlandia 320 000[12] wliczone z Wielką Brytanią i Kanadą 100[73] 100 0,03
  Nowa Zelandia 1 629 000[12] 11 700[74] 11 700 0,72
  Papua i Nowa Gwinea Australijska 1 292 000[12] 15 000[75] 15 000 1,16
  Polska (w granicach z 1939 r.) 34 849 000[76] 240 000[77] 5 620 000

do 5 820 000[6]

5 900 000

do 6 000 000[78]

16,93 do 17,22
  Mandat Południowego Pacyfiku (terytorium japońskie) 127 000[79] 10 000[80] 10 000 7,87
  Ruanda-Urundi

(terytorium belgijskie)

3 800 000[81] 300 000[82] 300 000 7,89
  Rumunia

(w powojennych granicach z 1945 r.)

15 970 000[34] 300 000[24] 200 000[24] 500 000[24] 3,13
  Stany Zjednoczone 131 028 000[12] 407 300[83] 12 100 419 400 0,32
  Szwajcaria 4 210 000[12] 100[84] 100 0,00
  Szwecja 6 341 000[12] 100[85] 2 000[86] 2 100 0,03
  Tajlandia 15 023 000[12] 5 600[87] 2 000[87] 7 600 0,05
  Timor Portugalski 480 000[12] 40 000

do 70 000[88]

40 000

do 70 000

8,33 do 14,58
  Turcja 17 370 000[12] 200[89] 200 0,00
  Węgry 9 129 000[12] 300 000[90] 264 000

do 664 000[91]

564 000

do 964 000

6,18 do 10,56
  Wielka Brytania (wliczając kolonie brytyjskie) 47 760 000[12] 383 700[92] 67 200[93] 450 900 0,94
  Włochy

(w powojennych granicach z roku 1947)

44 394 000[12] 319 200 włoskich obywateli[94] i około 20 000 Afrykanów zwerbowanych przez Włochy[95][96] 153 200[97] 492 400 1,06
  Południowa Afryka 10 160 000[12] 11 900[98] 11 900 0,12
  ZSRR

(w granicach z 1946–1991)

188 793 000[99][100] 8 668 000[101][102]

do 11 400 000[103][104][105]

10 000 000[106][107][108] 6 000 000

do 7 000 000[109][110]

26 000 000

do 27 000 000[111][112][113][114][115]

Zobacz: tabela poniżej
Inne 300 000 000
Uśredniona suma 2 300 000 000[1] 21 000 000

do 25 500 000

29 000 000

do 30 500 000

19 000 000

do 28 000 000

70 000 000

do 85 000 000

3,0 do 3,7
  • Liczba ofiar Chin nie jest dokładnie znana.
  • Liczby zostały zaokrąglone do setek lub wyższych wartości;
  • Do ofiar militarnych zalicza się poległych z regularnych sił militarnych w wyniku walk oraz innych powodów. Ofiary wśród partyzantów i ruchu oporu zostały podliczone wspólnie z ofiarami militarnymi;
  • Siły zbrojne różnych narodowości są traktowane jako całość. Na przykład ofiary narodowości austriackiej, francuskiej lub innych obcokrajowców służących w Wehrmachcie w Europie Wschodniej są przedstawione jako niemieckie ofiary militarne;
  • Oficjalne statystyki ofiar opublikowane przez rządy USA, Francji oraz Wielkiej Brytanii nie podają szczegółów dotyczących narodowości, rasy, czy wyznania poległych;
  • Do ofiar cywilnych zaliczono ofiary nalotów strategicznych, niemieckich zbrodni wojennych, japońskich zbrodni wojennych, alianckich zbrodni wojennych, zesłań w ZSRR oraz głodu i chorób będących wynikiem konfliktu zbrojnego. Źródła bibliograficzne nie zawsze zawierają informacje o dokładnej przyczynie lub rodzaju przyczyn śmierci ofiar.

III Rzesza

edytuj

Straty ludzkie III Rzeszy w II wojnie światowej.

Państwo Liczba ludności w 1939 roku Ofiary militarne Ofiary cywilne w wyniku nalotów aliantów Ofiary cywilne w wyniku działalności nazistów Ofiary cywilne w wyniku wysiedleń Niemców Całkowita liczba ofiar Liczba ofiar jako % populacji z 1939 roku
Austria 6 653 000[12] 250 000[116]
do 261 000[117] 		24 000[116][118] 100 000[118] 370 000[118] 5,56
Niemcy (w granicach z 1937 r.)[119] 69 300 000[68] 3 760 000[116]
do 4 456 000[117] 		353 000[120] do 410 000[116][121] 300 000[122]
do 500 000[123][124] 		400 000[125]
do 1 225 000[116] 		5 700 000[126] 8,23
Obcokrajowcy niemieckiego pochodzenia w Europie Wschodniej 7 423 000[127] 430 000[69] do

538 000[70]

200 000[128]
do 886 000[127] 		738 000[117][128]
do 1 316 000[129] 		9,96 do 17,76
Obcokrajowcy w Europie Zachodniej 215 000[130] 63 000[70] 63 000[70] 29,3
Uśredniona suma 83 500 000 4 440 000[69]
do 5 318 000[70] 		353 000[120]
do 434 000[69] 		400 000[123][131]
do 600 000[123][124][131] 		600 000[132]
do 2 111 000[133] 		6 900 000
do 7 400 000 		8,26 do 8,86
  • Niemieckie źródła bibliograficzne nie podają liczby poborowych w niemieckiej armii będących obywatelami radzieckimi. Rosyjski historyk Grigorij Kriwoszejew podaje liczbę 215 000 ofiar wśród „własowców, Bałtów i muzułmanów etc.” służących w niemieckich siłach[134][135].

ZSRR

edytuj

Szacunkowa liczba ofiar w republikach Związku Radzieckiego[136]

Republika związkowa Liczba ludności w 1940 r. (w granicach z 1946-91 r.) Ofiary militarne Ofiary cywilne będące wynikiem działalności militarnej i zbrodni przeciwko ludzkości Ofiary cywilne z powodu

chorób i głodu związanych z wojną

Suma ofiar cywilnych i militarnych Liczba ofiar jako % populacji z 1940 r.
Armeńska SRR 1 320 000 150 000 30 000 180 000 13,6%
Azerbejdżańska SRR 3 270 000 210 000 90 000 300 000 9,1%
Białoruska SRR 9 050 000 620 000 1 360 000 310 000 2 290 000 25,3%
Estońska SRR 1 050 000 30 000 50 000 80 000 7,6%
Gruzińska SRR 3 610 000 190 000 110 000 300 000 8,3%
Kazachska SRR 6 150 000 310 000 350 000 660 000 10,7%
Kirgiska SRR 1 530 000 70 000 50 000 120 000 7,8%
Łotewska SRR 1 890 000 30 000 190 000 40 000 260 000 13,7%
Litewska SRR 2 930 000 25 000 275 000 75 000 375 000 12,7%
Mołdawska SRR 2 470 000 50 000 75 000 45 000 170 000 6,9%
Rosyjska FSRR 110 100 000 6 750 000 4 100 000 3 100 000 13 950 000 12,7%
Tadżycka SRR 1 530 000 50 000 70 000 120 000 7,8%
Turkmeńska SRR 1 300 000 70 000 30 000 100 000 7,7%
Ukraińska SRR 41 340 000 1 650 000 3 700 000 1 500 000 6 850 000 16,3%
Uzbecka SRR 6 550 000 330 000 220 000 550 000 8,4%
Niezidentyfikowane – 165 000 130 000 295 000
Suma 194 090 000 10 600 000 10 000 000 6 000 000 26 600 000 13,7%
 
Przeludniony niemiecki obóz przejściowy dla jeńców wojennych w pobliżu Smoleńska, sierpień 1941 roku. Według oficjalnych danych podczas II wojny światowej zginęło około 8,7 miliona radzieckich żołnierzy, w tym miliony jeńców wojennych.
  • Liczba ludności ZSRR – 194,09 miliona pochodzi z radzieckich źródeł. Ostatnie badania opublikowane w Rosji wskazują, że rzeczywista liczba ludności ZSRR w 1940 roku wynosiła 192 598 000[137][138].
  • Liczba ludności ZSRR objęła także 20 268 000 osób zamieszkałych na terenach anektowanych przez ZSRR w latach 1939–1945[139][140]. Według Sergeia Maksudova, rosyjskiego demografa żyjącego na zachodzie, liczba ludności na terenach zaanektowanych przez ZSRR wynosiła 23 miliony[141], ale radzieckie źródła biorą pod uwagę ludność, która wyemigrowała z ZSRR, co zmniejszyło całkowitą liczbę ludności do 20 milionów[142].
  • Liczby podane dla Białorusi, Ukrainy i Litwy zawierają około dwa miliony ofiar cywilnych, które są także wymienione w polskich źródłach jako obywatele polscy. Polska historyczka Krystyna Kersten oszacowała liczbę około 2 milionów ofiar na polskich terenach okupowanych przez ZSRR[143]. Formalny transfer terytoriów okupowanych przez ZSRR nastąpił w wyniku umowy granicznej pomiędzy Polską a ZSRR z 16 sierpnia 1945 roku.
  • Według Erlikman do ofiar wojny należy dodać 1 700 000 ofiar radzieckich represji (200 000 poddanych egzekucji, 4 500 000 osadzonych w więzieniach i łagrach – z których: 1 200 000 zmarło, 2 200 000 deportowano – z których 300 000 zmarło)[136].

Inwalidzi wojenni

edytuj

W czasie drugiej wojny światowej w Związku Radzieckim rannych zostało około 30 000 000 ludzi, Władze państwowe nie przewidziały żadnej pomocy dla tych okaleczonych młodych ludzi. Osobom niepełnosprawnym rzadko udawało się nawet znaleźć pracę lub w jakikolwiek sposób im pomóc, albo mieli bardzo małą emeryturę, albo (częściej) jej w ogóle nie mieli — a ci niepełnosprawni, którzy nie mieli współczujących krewnych, byli zmuszani żebrać na ulicach, cicho prosząc o jałmużnę obok sklepów i placów. Po powrocie z wojny zauważyli jak podle zostali potraktowani, na piersiach mieli ordery i medale za obronę ojczyzny, a ojczyzna im nie pomogła. Zamiast pomagać inwalidom wojennym, postanowiono po prostu pozbyć się ich ponieważ „psuli pogląd na szczęście socjalistyczne”[144]. Dlatego od 1946 r. zaczęto tych ludzi wyłapywać i wywozić poza tereny miasta. Szkoły z internatem, do których wysyłano osoby niepełnosprawne, podlegały Ministerstwu Spraw Wewnętrznych i najbardziej przypominały struktury gułagu. Byłym żołnierzom zabierano książeczki wojskowe, dowody osobiste i paszporty (nie były to paszporty, umożliwiające wyjazd za granicę, lecz paszporty uprawniające do przemieszczania się w granicach ZSRR). Same instytucje były zamknięte, nie było programów rehabilitacyjnych, nie było odpowiedniej opieki dla osób niepełnosprawnych, a już i tak skromna treść została splądrowana przez personel, krótko mówiąc, jedynym zadaniem tych instytucji było jak najszybsze wysłanie „niechcianych ludzi” do grobu. Jednym z miejsc wypędzenia „niepotrzebnych ludzi” była wyspa Wałaam. Ogólnie rzecz biorąc, było ich kilkadziesiąt, ale Wałaam był prawdopodobnie jednym z najbardziej znanych — zwłaszcza dlatego, że artyści przyjeżdżali do ludzi, którzy byli tam wysyłani i robili rysunki — tak, żeby przynajmniej pozostała z nich jakaś pamięć[145].

Holokaust

edytuj

Główny artykuł: Holokaust

Żydzi

edytuj
 
Likwidacja Żydów przez Einsatzgruppen w Iwanhorodzie na Ukrainie, 1942 rok

Termin Holocaust jest używany głównie w stosunku do ludobójstwa około 6 milionów europejskich Żydów podczas II wojny światowej. Martin Gilbert szacuje, że ofiarami Holocaustu było 5,7 miliona (78%) z 7,3-milionowej populacji Żydów w okupowanej przez Niemców Europie[146]. Liczbę ofiar śmiertelnych wśród Żydów szacuje się na 4,9 do 5,9 miliona[147]. Zalicza się do nich:

  • Zabitych w niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych: według badaczy IPN w niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych zginęło 2 830 000 Żydów:
  • Raul Hilberg szacuje liczbę Żydów zamordowanych w obozach zagłady, wliczając rumuńskie Naddniestrze na 3 miliony osób[148].
  • W ZSRR liczbę Żydów zamordowanych przez Einsatzgruppen w rejonie działalności mobilnych grup zabójców szacuje się na 1,4 miliona[148].
  • Liczbę Żydów zmarłych w gettach w okupowanej przez Niemców Europie szacuje się na 700 000[148].
  • Jad Waszem zidentyfikował nazwiska czterech milionów żydowskich ofiar Holocaustu[149].

Ofiary śmiertelne Holokaustu pochodzenia żydowskiego w poszczególnych państwach

edytuj
Państwo Liczba ludności żydowskiej w 1933 r.[147] Minimalna szacunkowa liczba ofiar[147] Maksymalna szacunkowa liczba ofiar[147] Minimalna szacunkowa liczba ofiar jako % populacji z 1933 r. Maksymalna szacunkowa liczba ofiar jako % populacji z 1933 r. Uśredniona liczba ofiar jako % populacji z 1933 r.
Austria 191 000 50 000 65 000 26,2% 34,0% 30,1%
Belgia 60 000 25 000 29 000 41,7% 48,3% 45,0%
Czechy[150] 92 000 77 000 78 300 83,7% 85,1% 84,4%
Dania 8 000 60 116 0,8% 1,5% 1,1%
Estonia 4 600 1 500 2 000 32,6% 43,5% 38,0%
Francja 260 000 75 000 77 000 28,8% 29,6% 29,2%
Niemcy 566 000 135 000 142 000 23,9% 25,1% 24,5%
Grecja 73 000 59 000 67 000 80,8% 91,8% 86,3%
Węgry (w granicach z 1940 r.[151]) 725 000 502 000 569 000 69,2% 78,5% 73,9%
Włochy 48 000 6 500 9 000 13,5% 18,8% 16,1%
Łotwa 95 000 70 000 72 000 73,7% 75,8% 74,7%
Litwa 155 000 130 000 143 000 83,9% 92,3% 88,1%
Luksemburg 3 500 1 000 2 000 28,6% 57,1% 42,9%
Holandia 112 000 100 000 105 000 89,3% 93,8% 91,5%
Norwegia 1 700 800 800 47,1% 47,1% 47,1%
Polska (w granicach z 1939 r.) 3 250 000 2 700 000 3 000 000 83,1% 92,3% 87,7%
Rumunia (w granicach z 1940 r.) 441 000 121 000 287 000 27,4% 65,1% 46,3%
Słowacja[152] 89 000 60 000 71 000 67,4% 79,8% 73,6%
ZSRR (w granicach z 1939 r.) 2 825 000 700 000 1 100 000 24,8% 38,9% 31,9%
Jugosławia 68 000 56 000 65 000 82,4% 95,6% 89,0%
Suma 9 067 000 4 869 860 5 894 716 50,4% 59,7% 55,1%
  • W okresie od 1933 r. do 1939 r. około 400 000 Żydów zbiegło z Niemiec, Austrii oraz Czechosłowacji. Część uchodźców znajdowała się w Europie Zachodniej w 1940 roku, gdy Niemcy rozpoczęli okupację. W 1940 roku żydowscy uchodźcy znajdowali się w następujących państwach, zaatakowanych przez Niemców[153]:
    • 30 000 w Holandii,
    • 30 000 we Francji,
    • 12 000 w Belgii,
    • 5000 we Włoszech,
    • 2000 w Danii,
    • 2000 w Norwegii.
  • W Holandii populacja Żydów w 1940 r. była zwiększona do 140 000 osób w wyniku napływu uchodźców[153], z czego 8000 holenderskich Żydów pozostających w mieszanych małżeństwach nie było obiektami deportacji[154]. Według holenderskiego czasopisma „De Groene Amsterdammer”, część Żydów pozostających w mieszanych małżeństwach była deportowana, ale praktykę tę ukrócił Adolf Hitler[155].
  • Liczba węgierskich Żydów zmarłych w wyniku Holocaustu na terenach mieszczących się w węgierskich granicach z 1939 roku wynosi 200 000 osób[156].
  • Liczba rumuńskich Żydów zmarłych podczas Holocaustu na terenach odpowiadających granicom Królestwa Rumunii z 1939 roku wynosi 469 000 osób (liczba zawiera 300 000 Żydów, którzy zamieszkiwali anektowane w 1940 r. przez ZSRR Besarabię i Bukowinę)[156][157].
  • Włoski Holocaust Żydów pochłonął 8000 osób we Włoszech oraz 562 w Libii – ówczesnej włoskiej kolonii[156].

Nieżydowskie ofiary Holokaustu

edytuj

Niektórzy badacze uważają, że określenie Holocaust powinno odnosić się także do innych ludzi zabitych przez Niemców[158][159].

  • Profesor Donald L. Niewyk uważa, że Holocaust może zostać zdefiniowany na cztery sposoby: pierwszy – jako ludobójstwo Żydów; drugi – jako zbiór kilku równoległych ludobójstw, dotyczący różnych grup; trzeci – zaliczający Cyganów oraz niepełnosprawnych wraz z Żydami oraz czwarty - zawierający w sobie wszystkie niemieckie zbrodnie motywowane nazistowską polityką rasową, takie jak zamordowanie radzieckich jeńców wojennych, polskich i radzieckich cywili, oraz więźniów politycznych, religijnych dysydentów oraz homoseksualistów. Zgodnie z ostatnią definicją liczba ofiar Holocaustu wynosi od 11 do 17 milionów ludzi[160].
  • Według College of Education Uniwersytetu Południowej Florydy w efekcie niemieckiej ludobójczej polityki zamordowanych zostało około 11 milionów ludzi[161].
  • R.J. Rummel oszacował, że w wyniku zorganizowanego przez niemiecki rząd ludobójstwa zginęło 20,9 miliona ludzi[162].
  • Timothy Snyder uważa, że liczba ofiar nazistów będąca następstwem celowej polityki masowego mordu, takich jak egzekucje, celowe wywoływanie głodu oraz w obozach zagłady wyniosła 10,4 miliona, wliczając 5,4 miliona Żydów[163].
  • Niemiecki uczony Hellmuth Auerbach uważa, że liczba ofiar ery Hitlera wynosi 6 milionów Żydów oraz 7 milionów innych ofiar nazistów[164].
  • Historyk Dieter Pohl oszacował całkowitą liczbę ofiar ery nazistowskiej na pomiędzy 12 a 14 milionów ludzi, wliczając w to 5,6–5,7 miliona Żydów[165].
  • Liczba ofiar wśród Romów wynosi od 130 000 do 500 000 osób[160][166], a według niektórych źródeł nawet 500 000 do 1 500 000 osób[167]. Ian Hancock uważał, że proporcjonalnie do ogółu populacji liczba ofiar wśród Romów jest równa „i niemal na pewno przekracza liczbę ofiar wśród Żydów”[168]. Według badacza liczba romskich ofiar była zaniżona, ponieważ byli oni umieszczani w dokumentach wraz z innymi grupami etnicznymi, pod takimi nazwami jak „pozostałość do zlikwidowania”, „przybłęda” lub „partyzant”[169].
Liczba ofiar nazizmu wśród Romów[170].
Państwo Przedwojenna

populacja Romów

Szacunkowa liczba ofiar

(zaokrąglenie w dół)

Szacunkowa liczba ofiar

(zaokrąglenie w górę)

Austria 11 200 6 800 8 250
Belgia 600 350 500
Czechy[150] 13 000 5 000 6 500
Estonia 1 000 500 1 000
Francja 40 000 15 150 15 150
Niemcy 20 000 15 000 15 000
Grecja ? 50 50
Węgry 100 000 1 000 28 000
Włochy 25 000 1 000 1 000
Łotwa 5 000 1 500 2 500
Litwa 1 000 500 1 000
Luksemburg 200 100 200
Holandia 500 215 500
Polska 50 000 8 000 35 000
Rumunia 300 000 19 000 36 000
Słowacja[152] 80 000 400 10 000
ZSRR (granice z 1939r.) 200 000 30 000 35 000
Jugosławia 100 000 26 000 90 000
Suma 947 500 130 565 285 650
  • Osoby niepełnosprawne: pomiędzy 200 000 a 250 000 niepełnosprawnych zostało zabitych[171]. Według Bundesarchiv liczba zabitych w wyniku programów Akcja T4 oraz Akcja 14f13 wyniosła 200 000 osób[172][173].
  • Jeńcy wojenni: liczba zamordowanych jeńców wojennych w niemieckiej niewoli wyniosła 3,1 miliona osób[174], wliczając w to od 2,6 do 3 milionów obywateli ZSRR[175].
  • Polscy chrześcijanie: w wyniku nazistowskich zbrodni zostało zamordowanych 2,77 miliona polskich chrześcijan[176].
  • Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini: Słowianie według nazistowskiej ideologii byli bezużytecznymi podludźmi, w związku z czym ich przywódcy, radziecka elita miała zostać wymordowana, a pozostała populacja miała zostać zniewolona lub wydalona dalej na wschód. W efekcie miliony cywilów ZSRR zostały celowo zabite, zagłodzone na śmierć lub zmarły z wycieńczenia[177]. Współczesne rosyjskie źródła w odniesieniu do strat cywilnych na terenie okupowanego ZSRR używają określeń „ludobójstwo” i „rozmyślna eksterminacja”. Cywile zabici w akcjach odwetowych podczas wojny partyzanckiej oraz w wyniku związanego z wojną głodu stanowią znaczną część ofiar[178]. Cambridge History of Russia szacuje całkowitą liczbę ofiar cywilnych na terenie okupowanego przez nazistów ZSRR na 13,7 miliona ludzi, wliczając w to 2 miliony Żydów. Dodatkowo w różnych częściach ZSRR poniosło śmierć 2,6 miliona osób. Autor zaznacza, że „zakres błędu w tej liczbie jest bardzo szeroki”. Co najmniej 1 milion zginął w gułagach oraz w wyniku deportacji, wiele osób zginęło także w efekcie ewakuacji, niedożywienia oraz chorób wewnątrz kraju. Autor uważa, że Stalin i Hitler „byli obaj odpowiedzialni za te śmierci, ale na różne sposoby”, oraz że „w skrócie ogólny obraz wojennych strat sowieckich przypomina układankę. Ogólny zarys jest jasny: ludzie ginęli w ogromnych liczbach, ale w wielu różnych przygnębiających i strasznych okolicznościach. Jednakże pojedyncze puzzle układanki nie pasują do siebie, część się nakłada a inne trzeba dopiero odnaleźć”[179]. Bohdan Witwicki oszacował liczbę „motywowanych rasizmem” ofiar wśród Ukraińców na 3 miliony osób, a Białorusinów na 1,4 miliona[180][181]. Według Paula Roberta Magocsiego pomiędzy 1941 a 1945 rokiem na terenach odpowiadających współczesnej Ukrainie w wyniku nazistowskiej polityki eksterminacji zamordowano 3 000 000 Ukraińców oraz innych osób nieżydowskiego pochodzenia[182]. Dieter Pohl szacuje, że całkowita liczba ofiar nazistowskiej polityki w ZSRR wyniosła 500 000 cywilów zabitych w ramach represji na partyzantach, 1 milion ofiar nazistowskiego planu głodowego, 3 miliony sowieckich jeńców wojennych oraz 1 milion Żydów (wewnątrz przedwojennych granic)[183]. Sowiecki autor Georgij A. Kumanew oszacował liczbę sowieckich cywilnych ofiar na terenie okupowanego przez nazistów ZSRR na 8,2 miliona osób (4 miliony Ukraińców, 2,5 miliona Białorusinów i 1,7 miliona Rosjan)[184]. Raport Rosyjskiej Akademii Nauk z 1995 r. podaje liczbę ofiar niemieckiej okupacji w liczbie 13,7 miliona cywilów (wliczając Żydów): 7,4 miliona ofiar nazistowskiego ludobójstwa i akcji odwetowych; 2,2 miliona deportowanych do Niemiec na przymusowe roboty oraz 4,1 miliona ofiar śmiertelnych głodu i chorób na terytorium okupowanym. Na poparcie tych liczb zacytowano publikacje opublikowane w ZSRR[185].
  • Homoseksualiści: Według United States Holocaust Memorial Museum „Pomiędzy 1933 a 1945 policja aresztowała około 100 000 mężczyzn jako homoseksualistów. Większość ze skazanych przez sądy 50 000 mężczyzn została osadzona w standardowych więzieniach, a pomiędzy 5000 a 15000 zostało internowanych w obozach koncentracyjnych. Nie istnieją znane statystyki dotyczące liczby homoseksualistów zmarłych w obozach”[186].
  • Inne ofiary nazistowskich prześladowań: Pomiędzy 1000 a 2000 rzymskokatolickich duchownych[187], około 1600 Świadków Jehowy[188] oraz nieznana liczba wolnomularzy[187][189] zmarła w nazistowskich więzieniach i obozach. Los osób czarnoskórych w latach 1933-1945 w Nazistowskich Niemczech i na terenach okupowanych przez III Rzeszę rozciągał się od izolacji do prześladowania, sterylizacji, eksperymentów medycznych, uwięzienia, aktów okrucieństwa i morderstwa[190]. Także komuniści, socjaliści, socjaldemokraci i liderzy związków zawodowych w erze nazizmu byli ofiarami nazistowskich prześladowań[191].
  • Serbowie: Liczba Serbów zamordowanych przez ustaszy jest przedmiotem debaty historycznej, a jej szacunki znacznie się od siebie różnią. Jad Waszem szacuje, że zamordowanych zostało około 500 000, wypędzonych 250 000, a 200 000 zmuszonych do przejścia na katolicyzm[192]. Według United States Holocaust Memorial Museum ustasze zamordowali pomiędzy 320 000 a 340 000 etnicznych Serbów w Niepodległym Państwie Chorwackim w latach 1941-45, w tym od 45 000 do 52 000 zamordowano w obozie koncentracyjnym Jasenovac[193]. Według Centrum Szymona Wiesenthala co najmniej 90 000 Serbów, Żydów, Cyganów oraz chorwackich antyfaszystów zginęło z rąk ustaszy w obozie Jasenovac[194]. Według źródeł jugosłowiańskich opublikowanych podczas okresu panowania Broza Tito szacunkowa liczba serbskich ofiar wynosi od 200 000 do 600 000 osób[195].

Japońskie zbrodnie wojenne

edytuj

Suma ofiar śmiertelnych drugiej wojny światowej zawiera także ofiary japońskich zbrodni wojennych.

  • R. J. Rummel oszacował liczbę cywilnych ofiar japońskiego ludobójstwa na 5 424 000 osób. Liczba ta rozkłada się następująco w poszczególnych państwach/terytoriach: Chiny - 3 695 000 ofiar, Indochiny - 475 000, Korea - 378 000, Indonezja - 375 000, Malaje i Singapur - 283 000, Filipiny - 119 000, Birma - 60 000 i wyspy pacyficzne - 57 000. Według naukowca całkowita liczba japońskich zbrodni wojennych ofiar wśród jeńców wojennych wynosiła 539 000. W zależności od narodowości jeńców liczby te wynosiły: Chiny - 400 000, Indochiny Francuskie - 30 000, Filipiny - 27 300, Holandia - 25 000, Francja - 14 000, Wielka Brytania - 13 000, Brytyjskie kolonie - 11 000, USA - 10 700, Australia - 8 000[11][196].
  • Werner Gruhl oszacował liczbę cywilnych ofiar Japończyków na 20 365 000 osób. Liczba ofiar według pochodzenia: Chiny - 12 392 000, Indochiny - 1 500 000, Korea - 500 000, Holenderskie Indie Wschodnie - 3 000 000, Malaje i Singapur - 100 000, Filipiny - 500 000, Birma - 170 000, robotnicy przymusowi w Południowo-wschodniej Azji - 70 000, internowani nieazjatyccy cywile - 30 000, Timor - 60 000, Tajlandia i wyspy pacyficzne - 60 000. Szacowana przez niego liczba ofiar wśród jeńców wojennych to 331 584 osoby, co z uwzględnieniem narodowości rozkłada się następująco: Chiny - 270 000, Filipiny - 20 000, USA - 12 935, Wielka Brytania - 12 433, Holandia - 8 500, Australia - 7 412, Kanada - 273, i Nowa Zelandia - 31[197].
  • 11 000 indyjskich jeńców wojennych spośród 60 000 pojmanych w wyniku kapitulacji Singapuru, zginęło w niewoli[198].
  • Spośród 130 895 zachodnich cywilów internowanych przez Japończyków, 14 675 zginęło w wyniku głodu i chorób[199][200].

Wielka Brytania

edytuj

Doroczny raport Komisji Grobów Wojennych Wspólnoty Narodów (CWGC) z lat 2014–2015 stanowi źródło wiedzy na temat ilości poległych po stronie brytyjskiej[201]. Opiera się on na przeprowadzonych przez komisję badaniach, mających na celu zidentyfikowanie i upamiętnienie żołnierza brytyjskiego.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b US Census Bureau, Demographic Internet Staff, International Programs, World Population [online], www.census.gov [dostęp 2016-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-09] (ang.).
  2. ↑ Twentieth Century Atlas – Death Tolls [online], necrometrics.com [dostęp 2016-11-16].
  3. ↑ Geoffrey A. Hosking, Rulers and Victims: The Russians in the Soviet Union, Harvard University Press, 2006, ISBN 978-0-674-02178-5 [dostęp 2016-11-16] (ang.).
  4. ↑ Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War: a note – World War II –Europe Asia Studies, lipiec 1994.
  5. ↑ Andreev EM; Darsky LE; Kharkova TL, Population dynamics: consequences of regular and irregular changes. in Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991. Routledge. 1993; ISBN 0-415-10194-8.
  6. ↑ a b Polska 1939–1945. Straty osobowe i ofiary represji pod dwiema okupacjami. Wojciech Materski (red.), Tomasz Szarota (red.), Warszawa: IPN, 2009, ISBN 978-83-7629-067-6, OCLC 751515905.
  7. ↑ Rüdiger Overmans. Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg 2000. ISBN 3-486-56531-1.
  8. ↑ WAR STATS REDIRECT [online], users.erols.com [dostęp 2016-11-16].
  9. ↑ I. C. B. Dear and M. R. D. Foot Oxford Companion to World War II Oxford, 2005; ISBN 0-19-280670-X, s. 290.
  10. ↑ John W Dower, War Without Mercy, wyd. 1st ed, New York: Pantheon Books, 1986, ISBN 0-394-75172-8, OCLC 13064585.
  11. ↑ a b R.J. Rummel. China’s Bloody Century. Transaction 1991, ISBN 0-88738-417-X.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az Population statistics: historical demography [online], www.populstat.info [dostęp 2016-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-04].
  13. ↑ Albania: a country study Federal Research Division, Library of Congress; red. Raymond E. Zickel i Walter R. Iwaskiw. wyd. 2, 1994. ISBN 0-8444-0792-5. dostępne w Federal Research Division of the U.S. Library of Congress. Sekcja: „On The Communist Takeover”. Library of Congress Country Study.
  14. ↑ Deaths as a result of service with Australian units. Australian War Memorial [online], www.awm.gov.au [dostęp 2016-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-06-23].
  15. ↑ Australian Military Statistics [online], 27 maja 2010 [dostęp 2016-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2010-05-27].
  16. ↑ a b Gregory Frumkin. Population Changes in Europe Since 1939, Geneva 1951. s. 44–45.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Michael Clodfelter. Warfare and Armed Conflicts – A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500–2000. wyd. 2. 2002, ISBN 0-7864-1204-6.
  18. ↑ Ho Ping-ti. Studies on the Population of China, 1368–1953. Cambridge: Harvard University Press, 1959.
  19. ↑ R. J. Rummel. China’s Bloody Century. Transaction 1991, ISBN 0-88738-417-X. Tabela 5A.
  20. ↑ Werner Gruhl, Imperial Japan’s World War Two, 1931–1945 Transaction 2007, ISBN 978-0-7658-0352-8, s. 85.
  21. ↑ Ho Ping-ti. Studies on the Population of China, 1368–1953. Cambridge: Harvard University Press, 1959. s. 252.
  22. ↑ Waller Wynne, Population of Czechoslovakia. (International Population Statistics Reports series P-90, Nr. 3). U.S. Dept. of Commerce, Washington 1953. s. 43 – The U.S. Commerce Dept. Census Bureau zacytowało to źródło informacji o liczbie populacji w dniu 1/1/1939 dla Czechosłowacji: State Statistical Office, Statistical Bulletin of Czechoslovakia, v. II (1947) nr. 4, Praga s. 57.
  23. ↑ a b Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moskwa, 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 54.
  24. ↑ a b c d e Urlanis, Boris (1971). Wars and Population. Moskwa, s. 294.
  25. ↑ Hvor mange dræbte danskere? [online], www.befrielsen1945.dk, 11 marca 2005 [dostęp 2016-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-25].
  26. ↑ Heike Liebau i wsp.: World in World Wars: Experiences, Perceptions, and Perspectives from Africa and Asia. Studies in Global Social History, 2010, s. 227.
  27. ↑ Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression;The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991. Tallinn 2005. ISBN 9985-70-195-X, s. 38, Tabela 2 (24 000 zmobilizowanych przez ZSRR i 10 000 przez Niemców).
  28. ↑ Estonian State Commission on Examination of Policies of Repression;The White Book: Losses inflicted on the Estonian nation by occupation regimes. 1940–1991 Tallinn 2005. ISBN 9985-70-195-X, s. 38, Tabela 2.
  29. ↑ History of the NSO Census of Population and Housing [online], psa.gov.ph [dostęp 2016-11-16].
  30. ↑ a b c Werner Gruhl, Imperial Japan’s World War Two, 1931–1945 Transaction 2007, ISBN 978-0-7658-0352-8, s. 143–144.
  31. ↑ National Defence College (1994), Jatkosodan historia 6, Porvoo, ISBN 951-0-15332-X.
  32. ↑ Arkistolaitos – Suomen sodissa 1939–1945 menehtyneet [online], kronos.narc.fi [dostęp 2016-11-16].
  33. ↑ a b c Gregory Frumkin. Population Changes in Europe Since 1939, Geneva 1951. s. 58–59.
  34. ↑ a b c d Gregory Frumkin. Population Changes in Europe Since 1939, Geneva 1951. s. 58–59.
  35. ↑ a b c Council for Reparations from Germany, Black Book of the Occupation (po grecku i po niemiecku). distomo-griechenland.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-31)]., Ateny 2006, s. 126 [dostęp 2016-11-16].
  36. ↑ Baranowski, Shelley (2010). Nazi Empire: German colonialism and imperialism from Bismarck to Hitler. Cambridge: Cambridge University Press. s. 273, ISBN 978-0-521-67408-9.
  37. ↑ ASSESSING THE GUAM WAR CLAIMS PROCESS [online], www.gpo.gov [dostęp 2016-11-16].
  38. ↑ Werner Gruhl, Imperial Japan’s World War Two, 1931–1945, Transaction 2007; ISBN 978-0-7658-0352-8, p. 102.
  39. ↑ a b c Central Bureau of Statistics (CBS) Netherlands. cbs.nl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-02)]. [dostęp 2016-11-16].
  40. ↑ Van Waterford. Prisoners of the Japanese in World War II, McFarland & Company, 1994; ISBN 0-89950-893-6, s. 144 (8 500 zabitych holenderskich jeńców wojennych).
  41. ↑ John W. Dower. War Without Mercy 1986; ISBN 0-394-75172-8, s. 296 (300 000 robotników przymusowych).
  42. ↑ Pierre van der Eng. (2008) „Food Supply in Java during War and Decolonisation, 1940–1950”,  MPRA Paper No. 8852, s. 35–38.
  43. ↑ John W Dower, War Without Mercy, wyd. 1st ed, New York: Pantheon Books, 1986, s. 295–96, ISBN 0-394-75172-8, OCLC 13064585.
  44. ↑ Gunn, Geoffrey (2011) „The Great Vietnamese Famine of 1944–45 Revisited”,  The Asia-Pacific Journal, 9(5), nr 4, 31.01.2011. [dostęp 2016-11-16].
  45. ↑ Annual Report 2014-2015, „Issuu” [dostęp 2016-11-16].
  46. ↑ a b John W Dower, War Without Mercy, wyd. 1st ed, New York: Pantheon Books, 1986, s. 296, ISBN 0-394-75172-8, OCLC 13064585.
  47. ↑ Interview with Amartya Sen, for Alternative Radio, USA – India Together. indiatogether.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2002-06-19)]., 19 czerwca 2002 [dostęp 2016-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2002-06-19].
  48. ↑ The Farhud [online], www.ushmm.org [dostęp 2016-11-16].
  49. ↑ The War Room – Bombing Incidents [online], www.csn.ul.ie [dostęp 2016-11-16].
  50. ↑ Hve margir Íslendingar dóu í seinni heimsstyrjöldinni?, „Vísindavefurinn” [dostęp 2016-11-16].
  51. ↑ John W. Dower: War Without Mercy 1986; ISBN 0-394-75172-8, s. 297–299 (wlicza się 1 1740 995 poległych 1937-45 oraz 380 000, którzy się poddali).
  52. ↑ Ishikida, Miki (2005). Toward Peace: War Responsibility, Postwar Compensation, and Peace Movements and Education in Japan. Universe, Inc. (13.07.2005). s. 30. (dane Japanese Ministry of Health and Welfare).
  53. ↑ John W. Dower: War Without Mercy 1986, ISBN 0-394-75172-8, s. 297–299 (wlicza się ofiary nalotów oraz japońskich cywili zabitych na Siapan i Okinawie).
  54. ↑ Ishikida, Miki (2005). Toward Peace: War Responsibility, Postwar Compensation, and Peace Movements and Education in Japan. iUniverse, Inc. (July 13, 2005). s. 30 (500,000 civilians in Japan and 300,000 overseas, figures of Japanese Ministry of Health and Welfare).
  55. ↑ John W Dower, War Without Mercy, wyd. 1st ed, New York: Pantheon Books, 1986, s. 299, ISBN 0-394-75172-8, OCLC 13064585.
  56. ↑ Ishikida, Miki (2005). Toward Peace: War Responsibility, Postwar Compensation, and Peace Movements and Education in Japan. Universe, Inc. (13.07.2005). s. 30 (dane Japanese Ministry of Health and Welfare).
  57. ↑ Gregory Frumkin. Population Changes in Europe Since 1939, Geneva 1951. s. 156.
  58. ↑ a b c I. C. B. Dear i M. R. D. Foot Oxford Companion to World War II Oxford, 2005; ISBN 0-19-280670-X, s. 290.
  59. ↑ a b c Tomasevich, Jozo. War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press, 2001. ISBN 0-8047-3615-4 Roz.17 Alleged and True Population Losses (s. 744–750).
  60. ↑ a b Canadian War Museum, Canadian War Museum – A Chronology of Canadian Military History [online], www.warmuseum.ca [dostęp 2016-11-16].
  61. ↑ R. J. Rumell, Statistics of democide Tabela 3.1.
  62. ↑ Werner Gruhl, Imperial Japan’s World War Two, 1931–1945 Transaction 2007; ISBN 978-0-7658-0352-8, s. 19.
  63. ↑ a b Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moscow 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 28 (zabici: 10 000 z Sowietami oraz 15 000 z Niemcami; 3000 zmarłych jeńców wojennych, 2000 partyzantów).
  64. ↑ Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moskwa 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 29.
  65. ↑ Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moskwa 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 28.
  66. ↑ Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moskwa 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 74.
  67. ↑ Nauru (10/08) [online], 17 kwietnia 2009 [dostęp 2016-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-17].
  68. ↑ a b Marschalck, Peter. Bevölkerungsgeschichte Deutschlands im 19. und 20. Jahrhundert, Suhrkamp 1984, s. 149.
  69. ↑ a b c d Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960, s. 78.
  70. ↑ a b c d e Rüdiger Overmans. Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg 2000; ISBN 3-486-56531-1, s. 228–232.
  71. ↑ Overmans R., Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg, Oldenbourg, 2004, s. 228, ISBN 978-3-486-20028-7  [dostęp 2016-11-16], Cytat: Overmans uważa, że całkowita liczba ofiar militarnych po stronie niemieckiej wyniosła 5 318 000 (niem.).
  72. ↑ Gregory Frumkin. Population Changes in Europe Since 1939, Geneva 1951. s. 112–114.
  73. ↑ Sinking of the Caribou [online], www.heritage.nf.ca [dostęp 2016-11-16].
  74. ↑ Auckland War Museum, World War Two Hall of Memories  [dostęp 2016-11-16].
  75. ↑ Bjij, V. Lal and Kate Fortune. The Pacific Islands – An Encyclopedia, s. 244.
  76. ↑ U.S. Bureau of the Census The Population of Poland Ed. W. Parker Mauldin, Washington, D.C., 1954, s. 103 (stan z dnia 1/1/1939).
  77. ↑ Mateusz Gniazdowski. Losses Inflicted on Poland by Germany during World War II. Assessments and Estimates–an Outline The Polish Quarterly of International Affairs, 2007 (140 000 żołnierzy regularnego wojska oraz 100 000 żołnierzy ruchu oporu).
  78. ↑ Czesław Łuczak: Polska i Polacy w drugiej wojnie światowej, styczeń 1993; ISBN 83-232-0511-6, s. 683.
  79. ↑ League of Nations Yearbook 1942, s. 22.
  80. ↑ John W. Dower: War Without Mercy. 1986 ISBN 0-394-75172-8, s. 29 (10 000 poległych cywili na Saipan).
  81. ↑ League of Nations Yearbook 1942, s. 14.
  82. ↑ Catharine Newbury The Cohesion of Oppression: Clientship and Ethnicity in Rwanda: 1860–1960, Columbia University Press, 1993, ISBN 0-231-06257-5, s. 157–158.
  83. ↑ też: 418 500, w tym 184 tys. w Europie. Zob.: Stephen Halbrook Szwajcaria i naziści. Jak alpejska republika przetrwała w cieniu III Rzeszy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2015, str 357
  84. ↑ Aerospace Power Journal. Summer 2000. The Diplomacy of Apology: U.S. Bombings of Switzerland during World War II by Jonathan E. Helmreich.
  85. ↑ Swedish Volunteer Corps, Svenskafrivilliga.com [dostęp 2011-06-16].
  86. ↑ Lennart Lundberg Handelsflottan under andra världskriget s. 9.
  87. ↑ a b Eiji Murashima, „The Commemorative Character of Thai Historiography: The 1942–43 Thai Military Campaign in the Shan States Depicted as a Story of National Salvation and the Restoration of Thai Independence” Modern Asian Studies, tom 40, nr. 4 (2006) s. 1053–1096, p1057n:.
  88. ↑ Timor History. defence.gov.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-03)]., 3 stycznia 2006 [dostęp 2016-11-16] [zarchiwizowane z adresu 2006-01-03].
  89. ↑ SS Refah [online], www.gracesguide.co.uk [dostęp 2016-11-16].
  90. ↑ Támas Stark. Hungary’s Human Losses in World War II. Uppsala Univ. 1995, ISBN 91-86624-21-0, s. 33.
  91. ↑ Támas Stark. Hungary’s Human Losses in World War II. Uppsala Univ. 1995, ISBN 91-86624-21-0, s. 59.
  92. ↑ Commonwealth War Graves Commission Annual Report 2014-2015 s. 38, Commonwealth War Graves Commission. Dane uwzględniają zidentyfikowane groby oraz tych upamiętnionych z nazwiska na pomnikach.
  93. ↑ Commonwealth War Graves Commission Annual Report 2013-2014, s. 44. Dane uwzględniają ofiary cywilne bitwy o Anglię, oblężenia Malty oraz cywili internowanych przez wrogie narody.
  94. ↑ the Ufficio dell’Albo d’Oro of the Italian Ministry of Defence.
  95. ↑ Rovighi, Alberto (1988), Le Operazioni in Africa Orientale: (giugno 1940 – novembre 1941)”.
  96. ↑ USSME, La prima offensiva Britannica in Africa Settentrionale, tomo I, allegato 32 (s. 375).
  97. ↑ Roma:Instituto Centrale Statistica. Morti E Dispersi Per Cause Belliche Negli Anni 1940–45, Rome, 1957.
  98. ↑ Commonwealth War Graves Commission Annual Report 2014-2015, Commonwealth War Graves Commission, s. 38 [dostęp 2016-11-16]. Liczby zawierają zidentyfikowane pochówki oraz upamiętnionych z imienia na pomnikach.
  99. ↑ R. W. Davies. Economic Transformation of the Soviet Union, 1913-1945. Cambridge University Press 2005. s. 77. ISBN 0-521-45770-X. Liczba ludności z 1939 – 188,8 milionów (168,5 na przedwojennym terytorium oraz 20,3 miliona na terytoriach zaanektowanych).
  100. ↑ Andreev EM; Darsky LE; Kharkova TL, Population dynamics: consequences of regular and irregular changes. in Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991. Routledge. 1993; ISBN 0-415-10194-8, s. 429. (Liczba ludności z 1939, wliczając zaanektowane terytoria – 188,794 milionów).
  101. ↑ Krivosheev, G.F., ed. (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. London: Greenhill Books. ISBN 1-85367-280-7. s. 85 (8 8668 000, wliczając 1 283 000 jeńców wojennych oraz 500 000 zaginionych).
  102. ↑ Maksudov M. E. i S., Soviet Deaths in the Great Patriotic War: a note-World War II – Europe Asia Studies, lipiec 1994 [dostęp 2015-06-28]. (8 668 000, wliczając 1 783 000 jeńców wojennych oraz zaginionych).
  103. ↑ Dear I., Oxford Companion to World War II, Oxford University Press 1995, s. 290, ISBN 0-19-866225-4. (10 milionów ofiar militarnych).
  104. ↑ Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moscow 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 20–21 (10,600,000, wliczając 2,6 milionów jeńców wojennych).
  105. ↑ S. N Mikhalev Liudskie poteri v Velikoi Otechestvennoi voine 1941- 1945 gg: Statisticheskoe issledovanie Krasnoiarskii gos. pedagog. universitet • 2000 ISBN 978-5-85981-082-6. s. 18–21. S. N Mikhalev Human Losses in the Great Patriotic War 1941-1945 A Statistical Investigation Krasnoyarsk State Pedagogical University (po rosyjsku) (10 922 zabitych i zaginionych).
  106. ↑ Dear I., Oxford Companion to World War II, Oxford University Press 1995, s. 290, ISBN 0-19-866225-4. (10 milionów ofiar cywilnych).
  107. ↑ Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moskwa 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 20–21 (10 000 000).
  108. ↑ Российская академия наук (Rosyjska Akademia Nauk). Людские потери СССР в период второй мировой войны: сборник статей (Straty w ludziach ZSSR w okresie II wojny światowej: Kolekcja artykułów.) Sankt Petersburg, 1995. ISBN 978-5-86789-023-0, s. 124–127 (10 242 000 wliczając 7 420 000 zabitych w intencjonalnych aktach przemocy, 2 164 000 jako przymusowi robotnicy na rzecz Niemiec i 658 000 w bitwie o Leningrad).
  109. ↑ Российская академия наук. Людские потери СССР в период второй мировой войны: сборник статей. Sainkt Petersburg, 1995. ISBN 978-5-86789-023-0, s. 127 i 158 (6,6 do 7,1 milionów ofiar głodu i chorób, wliczając 4,1 miliona na terenach ZSRR okupywanych przez Niemcy oraz 2,5–3,2 miliona ofiar na terenach nieokupywanych).
  110. ↑ Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moskwa 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 20–21 (6 000 000 ofiar głodu).
  111. ↑ Andreev EM; Darsky LE; Kharkova TL, Population dynamics: consequences of regular and irregular changes. in Demographic Trends and Patterns in the Soviet Union Before 1991. Routledge. 1993. ISBN 0-415-10194-8, s. 434–436 (26,6 milionów ofiar wojny, w tym 1,3 miliona – wzrost śmiertelności niemowląt).
  112. ↑ Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moskwa 2004; ISBN 5-93165-107-1, s. 20–21 (26 500 000).
  113. ↑ Davies R. W., Economic Transformation of the Soviet Union, 1913-1945, Cambridge University Press 2005, s. 77–79, ISBN 0-521-45770-X. Całkowite straty wyniosły 26,6 milionów z populacji 1939 roku wynoszącej 188,8 milionów, w tym 20,3 milionów na zaanektowanych terytoriach.
  114. ↑ Michael Haynes, Counting Soviet Deaths in the Great Patriotic War: a Note Europe Asia Studies tom 55, Nr. 2, 2003, 300–309 (26,6 milionów).
  115. ↑ Michael Ellman and S. Maksudov, Soviet Deaths in the Great Patriotic War:a note-World War II- Europe Asia Studies, lipiec 1994  [dostęp 2015-06-28]. (26 do 27 milionów).
  116. ↑ a b c d e Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960. Bonn 1961, s. 78.
  117. ↑ a b c Rüdiger Overmans, Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg 2000. ISBN 3-486-56531-1 s. 228-232.
  118. ↑ a b c Austria facts and Figures s. 44.
  119. ↑ File:DR1937.1.png.
  120. ↑ a b Richard Overy, The Bombers and the Bombed: Allied Air War Over Europe 1940-1945 (2013), s. 304–307.
  121. ↑ Wirtschaft und Statistik October 1956.
  122. ↑ Germany reports. With an introd. by Konrad Adenauer. Germany (West). Presse- und Informationsamt. Wiesbaden, Distribution: F. Steiner, 1961, s. 31–33 (liczba zawiera 170 000 niemieckich żydów). Rząd NRD nie zaliczył ofiar eutanazji do ofiar wojny.
  123. ↑ a b c Germany reports. With an introd. by Konrad Adenauer. Germany (West). Presse- und Informationsamt. Wiesbaden, Distribution: F. Steiner, 1961, s. 31–33 (podana liczba 300 000 ofiar niemieckich będących wynikiem nazistowskiej działalności, wliczając w to 170 000 żydów. Liczba nie bierze pod uwagę nazistowskiego programu eutanazji.).
  124. ↑ a b Bundesarchiv Euthanasie” im Nationalsozialismus. bundesarchiv.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-21)]. 2003 raport Bundesarchiv zakłada, że liczba ofiar nazistowskiego programu eutanazji to ponad 200 000.
  125. ↑ Bundesarchiv, Siegel, Silke: Vertreibung und Vertreibungsverbrechen 1945-1948. Bericht des Bundesarchivs vom 28. Mai 1974. Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte. Bonn 1989, s. 41 (100 000 podczas walk wojennych; 200 000 w ZSRR jako robotnicy przymusowi oraz 100 000 w obozach dla internowanych).
  126. ↑ Wirtschaft und Statistik, październik 1956, Czasopismo wydawane przez Statistisches Bundesamt Deutschland.
  127. ↑ a b Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960. Bonn 1961, s. 79.
  128. ↑ a b German Federal Archive, Siegel, Silke: Vertreibung und Vertreibungsverbrechen 1945-1948. Bericht des Bundesarchivs vom 28 Mai 1974. Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte. Bonn 1989, s. 53 (38 000 podczas walk wojennych; 5000 w ZSRR jako robotnicy przymusowi oraz 160 000 w obozach dla internowanych).
  129. ↑ Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960, s. 78–79.
  130. ↑ Rüdiger Overmans. Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. Oldenbourg 2000. ISBN 3-486-56531-1 s. 333.
  131. ↑ a b Austria facts and Figures s. 44 Austriacki rząd oszacował 100 000 ofiar zbrodniczej działalności nazistowskiej, w tym 65 000 żydów.
  132. ↑ German Federal Archive, Siegel, Silke: Vertreibung und Vertreibungsverbrechen 1945-1948. Bericht des Bundesarchivs vom 28 Mai 1974. Archivalien und ausgewählte Erlebnisberichte. Bonn 1989 s. 53–54.
  133. ↑ Statistisches Jahrbuch für die Bundesrepublik Deutschland 1960, s. 78–79.
  134. ↑ Krivosheev, G.F., ed. (1997). Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century. Londyn: Greenhill Books. ISBN 1-85367-280-7. s. 278.
  135. ↑ Russian Volunteers in the German Wehrmacht in WWII [online], www.feldgrau.com [dostęp 2016-11-20].
  136. ↑ a b Vadim Erlikman. Poteri narodonaseleniia v XX veke: spravochnik. Moscow, 2004. ISBN 5-93165-107-1. s 21–35.
  137. ↑ Andreev, EM, et al., Naselenie Sovetskogo Soiuza, 1922–1991. Moscow, Nauka, 1993; ISBN 978-5-02-013479-9, s. 118.
  138. ↑ „НАСЕЛЕНИЕ Советского Союза 1922-1991” (Pdf). Dostęp 10 May 2016.
  139. ↑ Andreev, EM, et al., Naselenie Sovetskogo Soiuza, 1922–1991. Moscow, Nauka, 1993; ISBN 978-5-02-013479-9, s. 50–53 (wschodnie terytorium Polski (10 milionów), Litwa (2,9 miliona), Łotwa (1,9 miliona), Estonia (1,1 miliona), Rumuńska Besarabia i Bukowina (3,7 miliona), Tuwa (86 000), Obwód zakarpacki 700 000, Prefektura Karafuto (30 000) oraz Obwód królewiecki).
  140. ↑ 'Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny:sbornik statei. Sankt-Peterburg 1995 ISBN 978-5-86789-023-0  s.82-84.
  141. ↑ S. Maksudov Losses Suffered by the Population of the USSR 1918–1958 The Samizdat register II / edited by Roy Medvedev New York : Norton, 1981, s. 238–240 (Polska 12,5 miliona; Estonia 1,1 miliona; Łotwa 2,0 miliona;Litwa 2,9 miliona, Rumuńska Besarabia i Bukowina 3,7 miliona; Obwód zakarpacki 700000 and Tuwa 86 000).
  142. ↑ S. Maksudov Losses Suffered by the Population of the USSR 1918–1958 The Samizdat register II / edited by Roy Medvedev New York : Norton, 1981. s. 238–240 (Według Maksudova liczba ludności, która wyemigrowała z ZSRR obejmowała 2 136 000 osób żyjących w Polsce w 1950; 115 000 polskich żołnierzy, którzy opuścili ZSRR w 1943 roku; 392 000 Niemców, którzy wyjechali w okresie funkcjonowaniu paktu z ZSRR oraz 400 000 żydów, Rumunów, niemieckich Czechów i Węgrów, którzy wyemigrowali po wojnie.).
  143. ↑ Krystyna Kersten, Szacunek strat osobowych w Polsce Wschodniej. Dzieje Najnowsze Rocznik XXI, 1994 s. 46.
  144. ↑ Co robili z niepełnosprawnymi podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej w ZSRR [online], rublog.info [dostęp 2024-04-24] (pol.).
  145. ↑ Inwalidzi wojenni. [dostęp 2022-02-17].
  146. ↑ Martin Gilbert. Atlas of the Holocaust 1988 ISBN 0-688-12364-3 s. 242–244.
  147. ↑ a b c d Donald L. Niewyk, The Columbia Guide to the Holocaust, Francis R. Nicosia, New York: Columbia University Press, 2000, s. 421, ISBN 0-231-11200-9, OCLC 43385495.
  148. ↑ a b c Raul Hilberg, The Destruction of the European Jews. New Viewpoints 1973, s. 767.
  149. ↑ Yad Vashem The Shoah Victims’ Names Recovery Project.
  150. ↑ a b Ponieważ Czechy jako państwo istnieją od 1969/1993, przez nazwę Czechy rozumiemy tutaj czeską część (Krainy historyczne Czech – podczas wojny podzielone na Protektorat Czech i Moraw i Kraj Sudetów) okupowanej Czechosłowacji.
  151. ↑ „Plik:Hungary 1938–1947.png – Wikimedia Commons”. Commons.wikimedia.org. 2010-12-04. [dostęp 2016-11-21].
  152. ↑ a b Ponieważ Słowacja jako osobne państwo istnieje od 1993 r., przez nazwę Słowacja rozumiemy tutaj słowacką część okupowanej Czechosłowacji.
  153. ↑ a b Martin Gilbert. Atlas of the Holocaust 1988 ISBN 0-688-12364-3, s. 23.
  154. ↑ Raul Hilberg, The Destruction of the European Jews, Franklin Watts 1961, s. 379.
  155. ↑ Teruggefloten door Hitler, „De Groene Amsterdammer” [dostęp 2016-11-21].
  156. ↑ a b c Martin Gilbert. Atlas of the Holocaust 1988, ISBN 0-688-12364-3, s. 244.
  157. ↑ Plik:Romania WWII.png.
  158. ↑ A Mosaic of Victims: Non-Jews Persecuted and Murdered by the Nazis. Ed. by Michael Berenbaum New York University Press 1990; ISBN 1-85043-251-1
  159. ↑ Mosaic of Victims: An Overview [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-14].
  160. ↑ a b Niewyk, Donald L. The Columbia Guide to the Holocaust, Columbia University Press, 2000; ISBN 0-231-11200-9 Google Books
  161. ↑ A Teacher's Guide to the Holocaust-Victims [online], fcit.usf.edu [dostęp 2017-01-14].
  162. ↑ R.J. Rummel. Democide Nazi Genocide and Mass Murder. Transaction 1992; ISBN 1-56000-004-X, s. 13
  163. ↑ Timothy Snyder, Bloodlands, Basic Books 2010, s. 411–412
  164. ↑ Hellmuth Auerbach: Opfer der nationalsozialistischen Gewaltherrschaft. In: Wolfgang Benz (Hg.): Legenden, Lügen, Vorurteile. Ein Wörterbuch zur Zeitgeschichte. Dtv, Neuauflage 1992, ISBN 3-423-04666-X, s. 161.
  165. ↑ Dieter Pohl, Verfolgung und Massenmord in der NS-Zeit 1933–1945, WBG (Wissenschaftliche Buchgesellschaft), 2003; ISBN 3-534-15158-5, s. 153
  166. ↑ Genocide of European Roma (Gypsies), 1939–1945 [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-14].
  167. ↑ Hanock, Ian. "Romanies and the Holocaust: A Reevaluation and an Overview" Stone, D. (ed.) (2004) The Historiography of the Holocaust. Palgrave, Basingstoke and New York.
  168. ↑ Hancock, Ian. Jewish Responses to the Porajmos – The Romani Holocaust, Center for Holocaust and Genocide Studies, University of Minnesota.
  169. ↑ Danger! Educated Gypsy, s. 243, University of Hertfordshire Press, 2010
  170. ↑ Niewyk, Donald L. and Francis Nicosia. The Columbia Guide to the Holocaust, Columbia University Press, 2000; ISBN 0-231-11200-9, s. 422. Dane pochodzą z The Columbia Guide to the Holocaust, którego autorzy utrzymują, że "dane statystyczne dot. strat wśród Cyganów są wyjątkowo niemiarodajne i kontrowersyjne".
  171. ↑ Mentally and Physically Handicapped:Victims of the Nazi Era [online], 26 maja 2007 [dostęp 2017-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2007-05-26].
  172. ↑ Bundesarchiv: Euthanasie-Verbrechen 1939–1945 (Quellen zur Geschichte der "Euthanasie"-Verbrechen 1939–1945 in deutschen und österreichischen Archiven. Ein Inventar. Einführung von Harald Jenner)
  173. ↑ Quellen zur Geschichte der "Euthanasie"-Verbrechen 1939–1945 in deutschen und österreichischen Archiven. Ein Inventar [1]
  174. ↑ R. J. Rummel. Democide Nazi Genocide and Mass Murder. Transaction 1992 ISBN 1-56000-004-X. Table A
  175. ↑ Nazi Persecution of Soviet Prisoners of War [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-14].
  176. ↑ POLSKA 1939-1945 - STRATY OSOBOWE I OFIARY REPRESJI POD DWIEMA OKUPACJAMI [online], 23 marca 2012 [dostęp 2017-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-23].
  177. ↑ The German Army and the Racial Nature of the War against the Soviet Union [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-14].
  178. ↑ Rossiiskaia Akademiia nauk. Liudskie poteri SSSR v period vtoroi mirovoi voiny: sbornik statei. Sankt-Peterburg 1995; ISBN 5-86789-023-6. M.V. Philimoshin of the War Ministry of the Russian Federation About the results of calculation of losses among the civilian population of the USSR and Russian Federation 1941–1945, str 124–31 (w j. rosyjskim; straty dot. terytorium ZSRR w 1941 r., wliczając w to polskie terytorium anektowane w 1939–40).
  179. ↑ Perrie, Maureen (2006), The Cambridge History of Russia: The twentieth century, Cambridge University Press (2006), str. 225–27; ISBN 0-521-81144-9
  180. ↑ Bohdan Wytwycky,The Other Holocaust: Many Circles of Hell The Novak Report, 1980
  181. ↑ Niewyk, Donald L. (2000) The Columbia Guide to the Holocaust, Columbia University Press, 2000; ISBN 0-231-11200-9, str. 49
  182. ↑ Magocsi, Paul Robert (1996). A History of Ukraine. University of Toronto Press. str. 633. ISBN 978-0-8020-7820-9.
  183. ↑ Dieter Pohl, Verfolgung und Massenmord in der NS-Zeit 1933–1945, WBG (Wissenschaftliche Buchgesellschaft), 2003; ISBN 3-534-15158-5, str. 109, 128, 153
  184. ↑ Michael Berenbaum (ed.), A Mosaic of Victims: Non-Jews Persecuted and Murdered by the Nazis, New York University Press, 1990; ISBN 1-85043-251-1
  185. ↑ Straty ludzkie ZSRR w okresie II wojny światowej: Kolekcja artykułów (po rosyjsku). Saint-Petersburg, 1995; ISBN 5-86789-023-6. M.W. Filimoszin O wynikach kalkulacji strat w cywilnej populacji ZSRR i Federacji Rosyjskiej 1941-1945, str 124–31. Artykuł Rosyjskiej Akademii Nauk autorstwa M.W. Filimoszina oparł swoje szacunki na źródłach opublikowanych w ZSRR.
  186. ↑ Persecution of Homosexuals in the Third Reich [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-15].
  187. ↑ a b World War II, PediaPress, s. 230 [dostęp 2017-01-15] (ang.).
  188. ↑ Jehovah's Witnesses [online], ushmm.org [dostęp 2023-12-02].
  189. ↑ Freemasonry under the Nazi Regime [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-15].
  190. ↑ Blacks during the Holocaust [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-15].
  191. ↑ Non-Jewish Resistance [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-15].
  192. ↑ "Croatia" profile, Jad Waszem, Shoah Resource Center.
  193. ↑ Jasenovac [online], ushmm.org [dostęp 2017-01-15].
  194. ↑ Wiesenthal Center: Croatia Must Act To Counter Veneration Of Fascist Ustashe Past, „Simon Wiesenthal Center” [dostęp 2017-01-15] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-21].
  195. ↑ Vladimir Dedijer, History of Yugoslavia, McGraw-Hill Inc. (USA), 1975; ISBN 0-07-016235-2, s. 582
  196. ↑ Rummel, R.J. (Rudolph J.), 1932-2014., Statistics of democide : genocide and mass murder since 1900, Münster: LIT, [1998], ISBN 3-8258-4010-7, OCLC 41085383.
  197. ↑ Werner. Gruhl, Imperial Japan's World War Two, 1931-1945, New Brunswick: Transaction Publishers, 2007, ISBN 978-0-7658-0352-8, OCLC 76871604.
  198. ↑ Ian Dear; MRD Foot:The Oxford Companion to World War II (2001) s. 443
  199. ↑ Van. Waterford, Prisoners of the Japanese in World War II : statistical history, personal narratives, and memorials concerning POWs in camps and on hellships, civilian internees, Asian slave laborers, and others captured in the Pacific Theater, (liczby zaczerpnięte De Japanse Burgenkampen autorstwa D. Van Veldena), Jefferson, N.C.: McFarland, 1994, s. 141–46, ISBN 0-89950-893-6, OCLC 28150530.
  200. ↑ Archer, Bernice, 1940-, The internment of Western civilians under the Japanese, 1941-1945 : a patchwork of internment, Hong Kong: Hong Kong University Press, 2008, s. 5, ISBN 962-209-910-6, OCLC 221134520.
  201. ↑ Annual Report 2014-2015, „issuu” [dostęp 2017-01-14] [zarchiwizowane z adresu 2017-01-16].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ofiary_II_wojny_światowej&oldid=74126145”