Wikipedia

Niemiecki obóz przesiedleńczy w Smukale

Niemiecki obóz przesiedleńczy dla ludności polskiej z terenów Pomorza i Północnych Kujaw
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Niemiecki obóz przesiedleńczy w Smukale – niemiecki obóz przesiedleńczy założony we wrześniu 1941 roku, który funkcjonował na terenie miejscowości Smukała. Obóz pełnił rolę punktu zbornego dla wysiedlanej ludności polskiej z terenów Pomorza i Północnych Kujaw. W czasie jego działalności przeszło przez niego około 4 tysiące osób, z czego około 400 zmarło na skutek trudnych warunków bytowych. Obóz został zlikwidowany w lutym 1943 roku.

Niemiecki obóz przesiedleńczy w Smukale
Ilustracja
Jeden z budynków obozu, stan obecny
Państwo

 III Rzesza

Miejscowość

Smukała

Kierownictwo jednostki

Edwin Krause,
Erich Gust,
Fritz Weber,
Franz Wink,
Steinhoff,
Karl Böhm

Data powstania

1940

Data likwidacji

1943

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Niemiecki obóz przesiedleńczy w Smukale”
Ziemia53°11′31″N 17°58′00″E/53,191944 17,966667

Historia

edytuj

Geneza

edytuj

Masowe wysiedlenia dotknęły ludność polską zamieszkującą wcielone do Rzeszy obszary Pomorza i Północnych Kujaw nazwane przez okupanta Okręgiem Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (z niem. Reichsgau Danzig-Westpreußen). W pierwszym rzędzie objęły one Polaków z południowej części Pomorza, mieszkańców Gdyni, a także rodziny osób zamordowanych jesienią 1939 r. Na miejsce wysiedlonych planowano osiedlić niemieckich osadników z krajów bałtyckich, Siedmiogrodu i Dobrudży[1].

W połowie 1941 roku plany osadnicze władz niemieckich uległy intensyfikacji i z tej też przyczyny władze okupacyjne zdecydowały się na powołanie do istnienia obozów przesiedleńczych w Potulicach[2], Toruniu[3] i Smukale.

Historia

edytuj

Obóz został stworzony na terenie przedwojennej fabryki Karbid Wielkopolski(inne języki), której dyrektora – Stanisława Rolbieskiego rozstrzelano[4]. Za lokalizacją przemawiało odizolowanie od innych skupisk ludności cywilnej i łatwy dostęp do transportu zapewnianego przez kolei wąskotorową[5].

Obóz rozpoczął funkcjonowanie 1 września 1941 roku. Jego pierwszym komendantem został Edwin Krause. Kolejnymi komendantami byli: Erich Gust, Fritz Weber, Franz Wink, nieznany z imienia Steinhoff i Karl Böhm. Większość personelu obozowego stanowili miejscowi Niemcy w tym i byli członkowie Selbstschutzu[6].

Większość więźniów osadzonych w obozie stanowiła ludność rolnicza z Pomorza i północnych Kujaw[7]. Do dziś dzień nie wiadomo ile osób zesłano do obozu w Smukale, szacuje się całkowitą liczbę osadzonych na 4 tys., przy czym podczas największej intensywności działań wysiedleńczych w obozie przebywało jednocześnie do 2 tys. osób[8]. Obóz funkcjonował do lutego 1943 r., kiedy to część osadzonych zwolniono a resztę przeniesiono do obozu przesiedleńczego w Potulicach[9].

Warunki życia

edytuj

Osoby wysiedlone do obozu w Smukale, często całe wielopokoleniowe rodziny, były zmuszane do opuszczenia swoich domów w ciągu zaledwie godziny, pozostawiając cały dobytek na rzecz niemieckich kolonistów[10]. Po przybyciu do obozu więźniów pozbawiano kosztowności i poddawano selekcji. Najzdrowszych kierowano do pracy poza obozem, natomiast osoby starsze, dzieci oraz mniej przydatni wykonywali prace na terenie obozu, często w ekstremalnych warunkach[11]. Przymusowi pracownicy byli surowo karani za uchylanie się od pracy, a na więźniach stosowano brutalne metody represji, w tym tortury. Warunki bytowe były katastrofalne: brak higieny, przeludnienie, głód oraz niedostateczne warunki sanitarne prowadziły do szerzenia się chorób, w tym do wybuchu epidemii tyfusu[12]. W obozie dochodziło także do przypadków morderstw osób osadzonych[13].

Ofiary

edytuj

Całkowita liczba ofiar jest nieznana. Historycy szacują ją na ok. 400. Należy jednak zaznaczyć, że w przeszłości pojawiały się i wyższe szacunki sięgające 814 zamordowanych[14]. Imienna lista ofiar ustalona przez pracowników Instytutu Pamięci Narodowej liczy 335 nazwisk[15].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Biuletyn IPN i 5'2004 ↓, s. 45.
  2. ↑ Jastrzębski 2007 ↓, s. 51-61.
  3. ↑ Ceran 2011 ↓.
  4. ↑ Rostworowski 1988-1989 ↓, s. 552.
  5. ↑ Maleszka 2023 ↓, s. 35.
  6. ↑ Mazanowska, Ceran 2021 ↓, s. 77-80.
  7. ↑ Maleszka 2023 ↓, s. 48.
  8. ↑ Maleszka 2023 ↓, s. 50.
  9. ↑ Maleszka 2023 ↓, s. 84.
  10. ↑ Chrzanowski 2007 ↓, s. 47.
  11. ↑ Grochowina i 26'2018 ↓, s. 81–96.
  12. ↑ Maleszka 2023 ↓, s. 70-73.
  13. ↑ Maleszka 2023 ↓, s. 74-76.
  14. ↑ Dreas 1946 ↓, s. 74-85.
  15. ↑ Maleszka 2023 ↓, s. 90-102.

Bibliografia

edytuj
  • Bogdan Chrzanowski. Wypędzenia z Pomorza. „Biuletyn IPN”. 5/2004, maj 2004. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 1641-9561. OCLC 51104599. 
  • Tomasz Sylwiusz Ceran: „Szmalcówka”. Historia niemieckiego obozu w Toruniu (1940–1943) na tle ideologii nazistowskiej. Bydgoszcz, Gdańsk: Instytut Pamięci Narodowej, 2011. ISBN 978-83-7629-294-6.
  • W. Jastrzębski: Potulice – hitlerowski kompleks obozowy dla Polaków (1941–1945). W: G. Bekker i W. Stankowski: Wspólna czy podzielona pamięć? Obóz Potulitz/Lebrechtsdorf/Potulice w latach II wojny światowej i jego powojenne losy 1941–1945-1945–1949. Bydgoszcz: Bydgoski Dom Wydawniczy Margrafsen, 2007. ISBN 978-83-60976-32-6. OCLC 749658641.
  • Rolbieski, Stanisław Jan (1873-1939), [w:] Emanuel Rostworowski] (red.), Polski Słownik Biograficzny, Wrocław-Warszawa-Karaków-Gdańsk-Łódź: Polska Akadademia Umiejętności, 1988–1989, ISBN 83-04-00148-9, OCLC 644986039, t. 31.
  • Mateusz Maleszka: Niemiecki obóz przesiedleńczy w Smukale (1941-1943). Bydgoszcz: Instytut Pamięci Narodowej, 2023, seria: II Wojna Światowa i Okupacje Ziem Polskich 1939-1944/45. ISBN 978-83-8229-813-0. OCLC 1407272211.
  • I. Mazanowska, T. Ceran, Selbstschutz na Pomorzu Gdańskim i Kujawach (Selbstschutz Westpreussen), [w:] I. Mazanowska, T. Ceran, M. Przegiętka (red.), W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2021 (II Wojna Światowa i Okupacja Ziem Polskich 1939-1944/45), ISBN 83-04-00148-9, OCLC 644986039, t. 163.
  • B. Chrzanowski, Wysiedlenia ludności polskiej z Pomorza Nadwiślańskiego w latach 1939-1944, [w:] K. Mińczykowska, J. Sziling (red.), Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945, Toruń: Fundacja "Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek", 2007 (Biblioteka Fundacji "Archiwum Pomorskie AK" w Toruniu), ISBN 978-83-88693-17-5, OCLC 233503817, t. 51.
  • Sylwia Grochowina. Transit Camps for Deported Poles in Potulice, Smukała, Tczew and Toruń as a Source of Cheap Labour. „Historia i polityka HiP = History and politics”. 26 (33)/2018. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. ISSN 2391-7652. OCLC 1043856603. 
  • Władysław Dreas: Powiat bydgoski oskarża. Bydgoszcz: Wydział Powiatowy w Bydgoszczy, 1946. OCLC 749701921.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Niemiecki_obóz_przesiedleńczy_w_Smukale&oldid=74684728”