Nizina Wschodniobałtycko-Białoruska
Nizina Wschodniobałtycko-Białoruska (84) – region geograficzny w Europie Wschodniej obejmujący nizinny obszar oparty o południowo-wschodnie wybrzeże Morza Bałtyckiego, pomiędzy Zatoką Fińską na północy a Wyżyną Wołyńsko-Podolską na południu. Stanowi zachodnią rubież rozległej Niziny Wschodnioeuropejskiej w miejscu jej styku z Niziną Środkowoeuropejską. Krajobraz cechuje się występowaniem równin, wysoczyzn, bagien i jezior polodowcowych[1]. Region, nazywany też Niziną Wschodniobałtycką, rozpościera się głównie na terenach Białorusi, Litwy, Łotwy i Estonii, zachodząc na terytoria Polski, Ukrainy i Rosji[2].
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja |
Nizina Wschodniobałtycko-Białoruska |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Obszar i podział na subregiony
edytujPodczas gdy Bałtyk i Wyżyna Wołyńsko-Podolska tworzą ramy północnego i południowego zasięgu Niziny, jej zachodnia i wschodnia granica nie są wyraźne i traktuje się je umownie. Jerzy Kondracki zachodnie rozgraniczenie z Niziną Środkowoeuropejską wyznaczył w rejonie dolin Pasłęki, dolnego Bugu i górnego Wieprza, zaliczając do Niziny Wschodniobałtyckiej makroregiony Pojezierza Mazurskiego, Niziny Północnopodlaskiej i Polesia Zachodniego[3]. Na wschodzie, mniej więcej na linii górnego i środkowego Dniepru, Nizina Wschodniobałtycka przechodzi w dwie inne Niziny – Środkoworosyjską i Naddnieprzańską[4].
W regionalizacji Polski i Europy według Jerzego Kondrackiego, Nizina Wschodniobałtycka jest prowincją i dzieli się na pięć podprowincji – Pobrzeża Wschodniobałtyckie, Pojezierza Wschodniobałtyckie, Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie, Nizinę Berezyńsko-Desniańską i Polesie[5]. Tak zdefiniowany obszar zajmuje powierzchnię rozciągniętą południkowo na ok. 1200 km i równoleżnikowo na ok. 500 km. W niektórych opracowaniach Polesie bywa traktowane jako odrębna, samodzielna prowincja, a do Niziny Wschodniobałtyckiej włącza się Nizinę Pejpusko-Ilmeńską[6] (ujmowaną zwykle jako część Niziny Środkoworosyjskiej[7]).
Środowisko przyrodnicze
edytujNizina Wschodniobałtycka spoczywa na fundamencie prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej i pokryta jest płaszczem osadów wieku paleozoicznego, mezozoicznego i kenozoicznego[8]. Rzeźbę, ukształtowaną przez kolejne zlodowacenia plejstoceńskie, cechuje układ pasowy. Najszerszy pas północny, objęty ostatnim zlodowaceniem, posiada krajobraz młodoglacjalny (Pobrzeża i Pojezierza Wschodniobałtyckie), pas środkowy wyróżniają formy staroglacjalne (Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie), a w pasie południowym panują podmokłe równiny aluwialne (Polesie, Nizina Berezyńsko-Desniańska)[9].
W związku z bezodpływowym typem deglacjacji, uwarunkowanym konfiguracją terenu, wody roztopowe lodowców nie wykształciły tutaj pradolin typowych dla sąsiedniej Niziny Środkowoeuropejskiej, lecz zastoiska, z których uformowały się potem rozległe bagna. Odmienna dla obydwu nizin jest geometria ciągów moren czołowych – wschodniobałtyckie zespoły moren naniesione ma mapę układają się w festony, podczas gdy te środkowoeuropejskie tworzą raczej prostsze, łukowate wygięcia[10]. Wysokości bezwzględne terenu rzadko kiedy osiągają 200 m[11], choć lokalnie wzgórza morenowe przekraczają 300 m (kulminacja Wzgórz Szeskich na Pojezierzu Mazurskim z kotą 309 m, na Białorusi pod Mińskiem najwyższy punkt wznosi się ponad poziom 340 m)[12].
Region znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego, w dwóch podstrefach – klimatu kontynentalnego i przejściowego między kontynentalnym a morskim. Kontynentalizm obszarów położonych w głębi lądu wyrażają chłodniejsze zimy, cieplejsze lata i mniej obfite deszcze, w porównaniu do reszty regionu[13]. Naturalne formacje roślinne reprezentują wielogatunkowe lasy mieszane z udziałem świerka i sosny – na północy, a na południu – lasy mieszane z przewagą sosny i dębu[14]. Reżim rzeczny ma charakter wschodnioeuropejski z zasilaniem śnieżnym i odpływem wiosennym, kiedy roztopy powodują wysokie stany wód. Głównymi rzekami regionu są Dźwina i Niemen spływające bezpośrednio do Bałtyku oraz Prypeć wpadająca do Dniepru i Morza Czarnego[15].
Przypisy
edytuj- ↑ Makowski 2018 ↓, s. 54–57.
- ↑ Balon i in. 2000 ↓, s. 105–112.
- ↑ Richling 2021 ↓, s. 58–60.
- ↑ Makowski 2018 ↓, s. 55–58.
- ↑ Kondracki 1992 ↓, s. 345–346.
- ↑ Balon i in. 2000 ↓, s. 108–111.
- ↑ Makowski 2018 ↓, s. 56.
- ↑ Makowski 2018 ↓, s. 54–55.
- ↑ Balon i in. 2000 ↓, s. 56–62.
- ↑ Gilewska 1986 ↓, s. 25–27.
- ↑ Makowski 2018 ↓, s. 55–56.
- ↑ Richling 2021 ↓, s. 64–65.
- ↑ Balon i in. 2000 ↓, s. 70–78.
- ↑ Balon i in. 2000 ↓, s. 112–116.
- ↑ Balon i in. 2000 ↓, s. 78–84.
Bibliografia
edytuj- Jarosław Balon i inni, Środowisko przyrodnicze, [w:] Rajmund Mydel, Jerzy Groch (red.), Przeglądowy Atlas Świata. Europa. Część 1, Kraków: Fogra Oficyna Wydawnicza, 2000, s. 41–132, ISBN 83-85719-52-0.
- Sylwia Gilewska, Podział Polski na jednostki geomorfologiczne, „Przegląd Geograficzny”, 58 (1–2), 1986, s. 15–40, ISSN 0033-2143.
- Jerzy Kondracki, Fizycznogeograficzna regionalizacja republik Litewskiej i Białoruskiej w układzie dziesiętnym, „Przegląd Geograficzny”, 64 (3–4), 1992, s. 341–346, ISSN 0033-2143.
- Jerzy Makowski, Geografia fizyczna świata, wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2018, ISBN 978-83-01-20029-9.
- Andrzej Richling, Charakterystyka prowincji i podprowincji, [w:] Andrzej Richling i inni red., Regionalna geografia fizyczna Polski, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2021, s. 58–65, ISBN 978-83-7986-381-5.