Naramiennica srebrnica
Naramiennica srebrnica[1][2][3] (Spatalia argentina) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Eurazję, od Półwyspu Iberyjskiego po Iran. Gąsienice żerują na dębach, rzadziej na topolach, wierzbach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą. W Europie Środkowej jest bardzo rzadki, zagrożony opryskami prowadzonymi w ramach gospodarki leśnej. W Polsce i Czechach ma status narażonego na wyginięcie, w Austrii zagrożonego, a w Niemczech krytycznie zagrożonego; w części landów wyginął całkowicie.
| Spatalia argentina | |||
| (Denis et Schiffermüller, 1775) | |||
 Imago | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
naramiennica srebrnica | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1775 roku przez Johanna N.C.M. Denisa i Ignaza Schiffermüllera pod nazwą Bombyx argentina. Jako miejsce typowe wskazano okolice Wiednia. Jest gatunkiem typowym rodzaju Spatalia wprowadzonego w 1819 roku przez Jacoba Hübnera[4].
Morfologia
edytujOwad dorosły
edytujMotyl o stosunkowo delikatnie jak na garbatkowatego zbudowanym ciele[5] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 33 do 40 mm[2]. Głowa jest zaopatrzona w nieowłosione oczy złożone, krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Czułki osiągają mniej więcej połowę długości przedniego skrzydła i wykazują znaczny dymorfizm płciowy w budowie, będąc szczeciniastymi u samicy i obustronnie grzebykowanymi u samca. Owłosienie szerokiego tułowia jest gęste, a pośrodku grzbietu formuje wysoki czub. Również ukośnie sterczące ku bokom tegule odznaczają się bardzo gęstym owłosieniem. Skrzydła obu par są szerokie, duże względem ciała[5]. Osiągające od 16 do 19 mm długości skrzydło przedniej pary ma tło rudobrązowe, często z odcieniem oliwkowym, oraz jasno zaznaczone żyłki. W jego polu środkowym leży duża, trójkątnego kształtu plama o kolorze białym z perłowosrebrzystym połyskiem. W jej pobliżu leżą jeszcze dwie lub trzy mniejsze plamki tejże barwy z rdzawymi obwódkami[5][2]. Poza tym wzdłuż zewnętrznej krawędzi skrzydła zlokalizowane są półksiężycowate lub trójkątne plamy o ciemniejszym ubarwieniu. Tylna krawędź przedniego skrzydła ma bardzo duży, rdzawożółty ząb oraz pęczek rdzawych, włosowatych łusek w pobliżu kąta tylnego[5]. Tylne skrzydło ma zaokrąglony zewnętrzny brzeg i niemal jednolicie jasnobrunatne lub szarooliwkowe tło z jaśniejszymi żyłkami[5][2]. Gęsto owłosiony odwłok jest wydłużony, u samca zwieńczony podwójnym pędzlem włosków[5].
Stadia rozwojowe
edytujJaja nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Mają kształt dyskowaty i osiągają od 0,9 do 1 mm średnicy. Ich chorion jest przezroczyście biały[6].
Gąsienica ma kolor szarobrązowy z jaśniejszym grzbietem. Na wierzchu ciała występują dwie pary krótkich wyrostków o brunatnym zabarwieniu, z których te na segmencie czwartym są silniej wybrzuszone, a te na segmencie końcowym słabiej wydatne[7].
Biologia i ekologia
edytujOwad ten zasiedla dąbrowy, inne lasy liściaste oraz ciepłolubne zarośla z udziałem dębów[2][7]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach dębów, a rzadko topól i wierzb[2][4]. Preferują drzewa młode[5]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą[5].
Naramiennica srebrnica wydaje dwa pokolenia w ciągu roku. Motyle pierwszego pokolenia latają od maja do czerwca, a drugiego od końca lipca do sierpnia. Gąsienice pierwszego pokolenia żerują od czerwca do lipca, zaś drugiego od września do początków października. Wyrośnięta gąsienica schodzi do gleby i w niej konstruuje oprzęd, w którym następuje przepoczwarczenie. Stadium zimującym jest poczwarka drugiego pokolenia gąsienic[2][1].
Rozprzestrzenienie i zagrożenie
edytujGatunek palearktyczny[4]. Znany jest z Hiszpanii, Francji, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji, Rosji, europejskiej[8] i azjatyckiej części Turcji, Zakaukazia, Iraku i Iranu[4].
W Europie Środkowej gatunek ten jest współcześnie spotykany bardzo rzadko i pojedynczo[1]. W Polsce jego nieliczne stanowiska stwierdzono w północno-zachodniej części kraju, na Podkarpaciu, Dolnym Śląsku, Puszczy Kampinoskiej, parkach krajobrazowych: Przedborskim, Spalskim, Międzyrzecza Warty i Widawki[9][7] oraz Kozienickim[10]. Przez kraj ten przebiega północna granica jego zasięgu[9].
Zarówno na Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce, jak i na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” umieszczony został ze statusem gatunku narażonego na wyginięcie[3][11]. Z kolei na „Czerwonej liście zagrożonych zwierząt Niemiec” sklasyfikowany jest jako gatunek krytycznie zagrożony (kategoria II)[12]. Na „Czerwonej liście Saksonii-Anhalt” umieszczony został jako gatunek wymarły (kategoria 0), jako że nie widziano go tam od 1972 roku[13]. Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Austrii” ma status gatunku zagrożonego (kategoria III), natomiast w Vorarlbergu jest regionalnie wymarły (kategoria 0)[14]. Głównym zagrożeniem dla gatunku są zabiegi prowadzone w ramach gospodarki leśnej, zwłaszcza opryski celem zwalczania brudnicy nieparki i chrabąszczy, jako że naramiennica srebrnica często z nimi współwystępuje. Gąsienice tego motyla padają również ofiarami konkurencji z gąsienicami brudnicy nieparki[12][15].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c J. Heintze: Motyle Polski (wyd. II). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1990.
- ↑ a b c d e f g Krzysztof Jonko: Spatalia argentina. [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2020-12-14].
- ↑ a b Jarosław Buszko, Janusz Nowacki: Lepidoptera. Motyle. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 80-87. ISBN 83-901236-8-1.
- ↑ a b c d Markku Savela: Spatalia. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2020-12-11].
- ↑ a b c d e f g h Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
- ↑ I.V. Dolinskaya. Key to the Species of Ukrainian Notodontid Moths (Lepidoptera, Notodontidae) on the Egg Characters. „Vestnik zoologii”. 50 (6), s. 517–532, 2016. DOI: 10.1515/vzoo-2016-0059.
- ↑ a b c Spatalia argentina – Naramiennica srebrnica. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2020-12-14].
- ↑ Spatalia argentina (Denis & Schiffermüller, 1775). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-12-14].
- ↑ a b P. Pawlikiewicz, K. Pabis. Nowe dane o występowaniu garbatek (Lepidoptera: Notodontidae) w Polsce Środkowej. „Wiadomości Entomologiczne”. 29 (4), s. 283-287, 2010.
- ↑ Marek Bąkowski, Wojciech Piątek. Rzadko spotykane i nowe dla województwa mazowieckiego gatunki Macrolepidoptera (Lepidoptera). „Wiadomości Entomologiczne”. 31 (1), s. 43-45, 2012.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.
- ↑ a b Bundesamt für Naturschutz (Hrsg.): Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Münster: Landwirtschaftsverlag, 1998. ISBN 978-3-896-24110-8.
- ↑ Peter Schmidt, Christoph Schonborn, Joachim Handel, Timm Karisch, Jorg Keller, Dirk Stadie: Kapitel 67: Großschmetterlinge. W: Rote Listen Sachse-Anhalt. Halle (Saale): Berichte des Landesamtes für Umweltschutz Sachsen-Anhalt, 2020, s. 388-402. ISSN 0941-7281.
- ↑ Eyjolf Aistleitner, Karl Burmann, Gernot Embacher, Heinz Habeller, Peter Huemer, Fritz Kasy, Stanislaus Komarek, Ernst Rudolf Reichl, Christian Wieser: Rote Liste der gefährdeten Großschmetterlinge Österreichs (Macrolepidoptera). W: Rote Listen gefährdeter Tiere Österreichs. Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft, Umwelt und Wasserwirtschaft, s. 215-264.
- ↑ Heiko Bellmann: Der neue Kosmos-Schmetterlingsführer. Schmetterlinge, Raupen und Futterpflanzen. Stuttgart: Franckh-Kosmos, 2003. ISBN 3-440-09330-1.