Marian Turski

polski historyk i dziennikarz żydowskiego pochodzenia

Marian Turski (ur. 26 czerwca 1926 jako Mosze Turbowicz[1] w Druskienikach) – polski historyk, dziennikarz i działacz społeczny pochodzenia żydowskiego. Od 1940, jako osadzony, przebywał w getcie łódzkim, w latach 1944–1945 więzień KL Auschwitz-Birkenau.

Marian Turski
Ilustracja
Marian Turski (2023)
Imię i nazwisko urodzenia

Mosze Turbowicz

Data i miejsce urodzenia

26 czerwca 1926
Druskieniki

Zawód, zajęcie

dziennikarz, historyk

Partnerka

Halina Paszkowska-Turska (zm. 2017)

Dzieci

Joanna Turska

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Srebrny Krzyż Zasługi Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Ochrony Praw Człowieka” Krzyż Komandorski Orderu Zasługi RFN Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RFN Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Oficer Orderu Zasługi Wielkiego Księstwa Luksemburga Krzyż Oficerski Orderu „Za Zasługi dla Litwy” Krzyż Kawalerski I Klasy Odznaki Honorowej za Zasługi

W latach 1956–1957 zastępca redaktora naczelnegoSztandaru Młodych[2][3]. Od 1957 publicysta, a od 1958 kierownik działu historycznego „Polityki[4]. Członek (od 1995), wiceprzewodniczący (1995–1999; ponownie od 2011) i przewodniczący (1999–2011) Zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce[5]. Członek Zarządu Głównego Stowarzyszenia Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej. Członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej i Rady Stowarzyszenia prowadzącego Dom Konferencji Wannsee. Od 2009 przewodniczący Rady Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.

Życiorys

edytuj

Marian Turski urodził się w 1926 w Druskienikach, w ówczesnym województwie białostockim. Wychował się w Łodzi, gdzie poznali się jego rodzice: Eliasz i Rachela Turbowicz[6]. W kwietniu 1940 rodzina Turbowiczów została przesiedlona przez Niemców do Litzmannstadt Ghetto[6]. W trakcie pobytu w łódzkim getcie wstąpił do konspiracyjnej antyfaszystowskiej organizacji „Lewa Związkowa”[7]. W sierpniu 1944 Turbowicz został deportowany do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. W styczniu 1945 podczas ewakuacji obozu przeżył marsz śmierci więźniów z Auschwitz do Wodzisławia Śląskiego, skąd przetransportowano go do KL Buchenwald[8]. Zgodnie z informacjami zgromadzonymi w Instytucie Pamięci Narodowej zbiegł w czasie ewakuacji w kwietniu 1945 i ukrywał się na terenie Czechosłowacji[7], natomiast zgodnie z jego późniejszymi relacjami trafił do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Terezinie, gdzie w dniu 8 maja 1945 w stanie agonii doczekał się wyzwolenia[6].

W sierpniu 1945 przybył na Dolny Śląsk. Pełnił funkcję przewodniczącego gminnych struktur Związku Walki Młodych w Mieroszowie, a następnie kierował zarządem powiatowym tej organizacji w Wałbrzychu[7]. W listopadzie 1945 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, w której m.in. był członkiem egzekutywy Komitetu Powiatowego w Wałbrzychu, a następnie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[7]. Od 1946 do 1949 studiował prawo na Uniwersytecie Wrocławskim, równocześnie będąc prelegentem Wydziału Propagandy KW PPR we Wrocławiu, a następnie członkiem egzekutywy Komitetu Międzyuczelnianego PZPR[7]. Był również korespondentem „Trybuny Dolnośląskiej”[7]. Od 1946 do 1949 pracował w Wojewódzkim Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk we Wrocławiu, a równocześnie był m.in. pełnomocnikiem PPR ds. wyborów w powiecie trzebnickim, a także przewodniczącym komisji w referendum ludowym[7]. Od 1949 do 1951 był słuchaczem Szkoły Partyjnej przy KC PZPR w Warszawie[7]. Od 1951 do 1956 pracował jako instruktor, a później starszy instruktor w Wydziale Prasy i Wydawnictw, a następnie Wydziale Propagandy i Agitacji Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1958 objął kierownictwo działu historycznego tygodnika „Polityka”[9].

 
M. Turski na Stacji Radegast podczas 72. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto[10]

W marcu 1965 uczestniczył w zorganizowanym przez Martina Luthera Kinga marszu przeciwko segregacji rasowej na południu USA z Selmy do Montgomery[11].

25 marca 2009 został wybrany przewodniczącym Rady Muzeum Historii Żydów Polskich[12]. Jest także członkiem Komitetu Honorowego Stowarzyszenia Żydowskie Motywy oraz organizowanego przez to stowarzyszenie Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Żydowskie Motywy[13].

Z okazji 90. urodzin, 26 czerwca 2016, otrzymał życzenia m.in. od prezydenta Polski Andrzeja Dudy, kanclerz Niemiec Angeli Merkel, prezydenta Niemiec Joachima Gaucka, prezydenta USA Baracka Obamy i prezydenta Izraela Szimona Peresa[14][15][16].

28 stycznia 2019 wygłosił przemówienie w sali Zgromadzenia Ogólnego ONZ z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu[17].

 
M. Turski podczas 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz apelował, by ludzie nie byli obojętni na kłamstwa historyczne i dyskryminowanie mniejszości. Przypominał słowa: „Auschwitz nie spadło z nieba”[18][19]

27 stycznia 2020, podczas obchodów 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz, wygłosił przemówienie[18], w którym zaapelował, by ludzie nie byli obojętni na kłamstwa historyczne i dyskryminowanie mniejszości[20][19]. Przypomniał słowa prezydenta Austrii Aleksandra van der Bellena, który w rozmowie z nim powiedział, że Auschwitz „nie spadło z nieba”. Zwracał uwagę, że III Rzesza w swojej polityce potrafiła spełnić żądania robotnicze, przezwyciężyć bezrobocie, a także odwołać się do poczucia godności narodowej, a jednocześnie „władza ta sprawiła, że ludzi powoli ogarnęła znieczulica, obojętność, i przestali reagować na zło”[20]. Zaapelował: „Jeśli będziecie obojętni, jakieś Auschwitz spadnie wam z nieba”[21]. Przemówienie Mariana Turskiego było komentowane w mediach polskich i międzynarodowych[22][23].

W lipcu 2020 napisał list otwarty opublikowany przez Frankfurter Allgemeine Zeitung, w którym wezwał założyciela Facebooka Marka Zuckerberga do usunięcia wszystkich grup, stron i postów zaprzeczających Holokaustowi w ramach kampanii #No Denying It zainicjowanej przez ocalałych z Zagłady[24]. W 2021 został wybrany na stanowisko przewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego(inne języki)[25]. 19 kwietnia 2023 przemawiał podczas państwowych obchodów 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim[26].

Rodzina

edytuj

Był mężem zmarłej w 2017 operatorki dźwięku Haliny Paszkowskiej-Turskiej[27]. Ich córką jest flecistka Joanna Turska.

Twórczość

edytuj
Książki
  • Lumumba i jego kraj (Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 1962);
  • Operacja „Terminal” (Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1967; seria: „Sensacje 20 Wieku”; wydanie II jako: Kryptonim „Terminal”, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1982, seria: „Sensacje 20 Wieku”, ISBN 83-11-06748-1);
  • Ruch pokoju. Ludzie, fakty. Z historii polskiego ruchu obrońców pokoju (wspólnie z Henrykiem Zdanowskim; Wydawnictwo „Interpress”, Warszawa 1975; wersja w języku angielskim: The peace movement. People and facts. Pages from the history of the peace movement in Poland, Wydawnictwo „Interpress”, Warszawa 1976; wersja w języku francuskim: Le mouvement de la paix. Les hommes, les faits. Aperçu historique du mouvement polonais des partisans de la pax, Wydawnictwo „Interpress”, Warszawa 1976);
  • Mój najszczęśliwszy dzień / Mein glücklichster Tag (3 wol. w obwolucie; stanowi całość z: Chrystus oświęcimski, Wciąż pytają...; wydanie jubileuszowe z okazji 25-lecia Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu; tłumaczenie na język niemiecki Rafał Wędrychowski; ilustracje Kalina Dulko; Fundacja na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży – Biuro Regionalne Fundacji im. Heinricha Bölla, Oświęcim-Warszawa 2011, ISBN 978-83-929532-9-6; wersja polsko-angielska, z tłumaczeniem Andy MacBride: Fundacja na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży, Oświęcim 2019, ISBN 978-83-645542-1-6; wersja polsko-niemiecka, z tłumaczeniem Rafała Wędrychowskiego [wznowienie]: Fundacja na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży, Oświęcim 2023, ISBN 978-83-645545-7-5);
  • Co ofiary wiedziały o swoim losie / What did the victims know about their fate (tłumaczenie i redakcja tekstu angielskiego John Fell; Fundacja Judaica-Centrum Kultury Żydowskiej, Kraków 2020, ISBN 978-83-93633968; seria: „The 2018 Aleksander and Alicja Hertz Annual Memorial Lecture”, No. 15);
  • XI Nie bądź obojętny. XI Thou shalt not be indifferent (zbiór tekstów i przemówień; wybór tekstów: Michał Majewski, Marta Markowska, prof. Adam Daniel Rotfeld, prof. Dariusz Stola, Marian Turski, Piotr Wiślicki; wstęp Olga Tokarczuk, Wydawnictwo Czarne-Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Wołowiec-Warszawa 2021, ISBN 978-83-8191-251-8; wydanie 2: Wydawnictwo Czarne-Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Wołowiec-Warszawa 2023, ISBN 978-83-819162-8-8);
  • Opór cywilny z perspektywy świadka historii (Wydawnictwo Austeria, Kraków 2023, ISBN 978-83-7866-624-0).
 
Marian Turski (2023)
Opracowania, prace redakcyjne, udział w pracach zbiorowych

Nagrody i odznaczenia

edytuj
 
Szablon przedstawiający Mariana Turskiego wykonany na warszawskim Muranowie przez grupę 3fala
  1. Nagrodę motywowano tym, że Marian Turski „swoją działalnością od lat przyczynia się do zachowania wiedzy o zbrodniach i ofiarach nazizmu, będącej ostrzeżeniem dla przyszłych pokoleń przed zbrodniami na tle rasowym czy religijnym oraz przed wykluczaniem mniejszości; (...) uwrażliwia też na akty i mowę nienawiści”. Laudację wygłosił Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar[37].

Przypisy

edytuj
  1. Voices from the Lodz Ghetto [online], United States Holocaust Memorial Museum [dostęp 2018-02-18] [zarchiwizowane z adresu 2013-09-03] (ang.).
  2. Mam odwrócić głowę? [online], press.pl, 11 grudnia 2021 [dostęp 2023-06-22] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-22].
  3. Michał Przeperski, Banda Rakowskiego. Początki tygodnika „Polityka” [online], wiez.pl, 8 września 2021 [dostęp 2023-06-21] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-21].
  4. Historia nieprzedawniona. „POLITYKA Pomocnik Historyczny”. Powstanie w getcie warszawskim. Opór i Zagłada 1943, s. 4, 2023. ISSN 2391-7717. 
  5. Marian Turski – Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce [online], 21 maja 2019 [dostęp 2022-09-06] (pol.).
  6. a b c Marian Turski, XI Nie bądź obojętny = XI Thou shalt not be indifferent, Wołowiec 2021, ISBN 978-83-8191-251-8, OCLC 1263677749 [dostęp 2022-09-06].
  7. a b c d e f g h Informacje w BIP IPN [online] [dostęp 2022-01-09].
  8. Marian Turski: Przeżyłem dwa marsze śmierci. Po wojnie nic nie pamiętałem [online], polityka.pl [dostęp 2019-01-27].
  9. a b Krzyż Zasługi dla Mariana Turskiego [online], de-pl.info [dostęp 2008-10-16] [zarchiwizowane z adresu 2007-05-02].
  10. Getta łódzkiego, 29.08.2016.
  11. Obama: Przyjadę tutaj jeszcze raz [online] [dostęp 2017-03-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-31].
  12. Marian Turski przewodniczącym Rady Muzeum Historii Żydów Polskich [online] [dostęp 2009-04-23].
  13. Komitet Honorowy [online], Międzynarodowy Festiwal Filmowy Żydowskie Motywy [dostęp 2017-12-27].
  14. Happy Birthday Marian Turski! [online], polin.pl, 10 czerwca 2019 [dostęp 2020-08-27].
  15. Sławomir Mizerski, Marian Turski skończył 90 lat! [online], Polityka, 28 czerwca 2016 [dostęp 2020-08-27].
  16. Tomasz Urzykowski, Marian Turski skończył 90 lat. Życzenia wysłali Duda, Obama, Merkel i Rivlin [online], Gazeta Wyborcza, 26 czerwca 2016 [dostęp 2020-08-27].
  17. ''Holocaust Memorial Ceremony 2019 – International Day of Commemoration in memory of the victims of the Holocaust'' [online] [dostęp 2019-02-02] (ang.).
  18. a b Marian Turski, Auschwitz nie spadło z nieba (pełny tekst przemówienia) [online], Polityka, 27 stycznia 2020 [dostęp 2020-08-27].
  19. a b Krzysztof Burnetko, „Miesięcznik „Kraków i Świat””, 2024 [dostęp 2024-05-20] [zarchiwizowane z adresu 2024-05-20]., 27.01.2020.
  20. a b Turski na obchodach wyzwolenia Auschwitz. „Nie bądźcie obojętni, kiedy władza narusza umowy społeczne” [online], Gazeta.pl, 27 stycznia 2020.
  21. Marian Turski: Jeśli będziecie obojętni, jakieś Auschwitz spadnie wam z nieba [online], OKO.press, 27 stycznia 2020 [dostęp 2020-08-27].
  22. Wystąpienie Turskiego z Oświęcimia cytowane w światowych mediach. Dziś publicysta otrzymał medal [online], historia.wprost.pl, 28 stycznia 2020 [dostęp 2020-08-27], Cytat: „Auschwitz nie spadł nagle z nieba. Auschwitz tuptał, dreptał małymi kroczkami, zbliżał się” i słowa o „jedenastym przykazaniu”, które powinno brzmieć „nie bądź obojętny” to fragmenty przemówienia Mariana Turskiego, które trafiły do światowych mediów. Opisały je m.in. „The Guardian”, „New York Times”, „Washington Post”, czy „New York Post”. Na swoich stronach przemówienie udostępniła także telewizja France24..
  23. „Wypowiedzi hańbiące wszystkich obywateli”. Apel w sprawie ataków na Mariana Turskiego [online], Onet.pl, 31 stycznia 2020 [dostęp 2020-08-27].
  24. Stuart Dowell, Auschwitz survivor blasts FB boss over Holocaust denial [online], thefirstnews.com, 30 lipca 2020 [dostęp 2022-01-25] [zarchiwizowane z adresu 2021-10-08].
  25. Nowy przewodniczący Komitetu Oświęcimskiego, „Polityka”, 22 czerwca 2021, s. 11.
  26. „Ludzie, bądźcie czujni!”. Marian Turski w 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim [online], polityka.pl, 19 kwietnia 2023 [dostęp 2023-04-20] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-19].
  27. ''Halina Paszkowska-Turska'' [online], nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2017-03-29].
  28. M.P. z 1947 r. nr 72, poz. 485.
  29. M.P. z 1997 r. nr 29, poz. 269.
  30. Za działalność na rzecz stosunków polsko-niemieckich, [w:] Wielki Krzyż Zasługi dla Mariana Turskiego! [online], polityka.pl [dostęp 2014-11-07].
  31. Marian Turski z nagrodą „Kowadła” [online], kuznica.org.pl, 23 marca 2014 [dostęp 2022-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-27].
  32. Informacja o wręczeniu odznaki [online], rpo.gov.pl [zarchiwizowane z adresu 2016-01-05]. [dostęp 2015-11-13].
  33. Lista laureatów medalu Zasłużony Kulturze – Gloria Artis [online], www.gov.pl [dostęp 2017-01-22].
  34. Uchwała nr LXII/1663/2018 z 01-03-2018 w sprawie nadania Honorowego Obywatelstwa Miasta Stołecznego Warszawy [online], Biuletyn Informacji Publicznej m.st. Warszawy, 1 marca 2018 [dostęp 2018-03-20].
  35. Wystąpienie Turskiego z Oświęcimia cytowane w światowych mediach. Dziś publicysta otrzymał medal [online], www.msn.com [dostęp 2020-01-28].
  36. Marian Turski wyróżniony Honorową Nagrodą Superbrands! [online], polityka.pl, 10 września 2020 [dostęp 2020-12-11].
  37. a b Nagroda Honorowa im. Sérgio Vieira de Mello dla Mariana Turskiego [online], rpo.gov.pl, 10 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-11].
  38. Zaproszenie na spotkanie z Marianem Turskim [online], Naczelna Rada Adwokacka – Warszawa [dostęp 2021-10-27] (pol.).
  39. Apolinary Klonowski, Marian Turski kawalerem Krzyża Oficerskiego Orderu za Zasługi dla Litwy, z nim Krzysztof Pastor – Kurier Wileński [online], kurierwilenski.lt [dostęp 2021-07-12] (pol.).
  40. Medal Wolności Słowa. Trwa gala w ECS w Gdańsku.
  41. Raport Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce 2021 [online], s. 21.
  42. Außenministerium der Republik Österreich, Detail [online], www.bmeia.gv.at [dostęp 2024-01-17] (niem.).
  43. Marian Turski doktorem honoris causa UMCS [online], Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej, 22 marca 2022 [dostęp 2022-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2022-03-23] (pol.).
  44. Honorowe Obywatelstwa Miasta Łodzi 2023 nadane. Jarniewicz, Moll i kto jeszcze? [online], lodz.pl, 21 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-21] (pol.).
  45. https://muzeum-lodz.pl/trwaja-rozdania-medali-z-okazji-600-lecia-lodzi/.

Linki zewnętrzne

edytuj