Makian (lud)
Makian, także Makean[1] – autochtoniczna ludność wyspy Makian w prowincji Moluki Północne we wschodniej Indonezji[2]. Wielka Encyklopedia Rosyjska podaje, że ich łączna populacja wynosi 80–85 tys. osób[3][4].
 Meczet na wyspie Makian | |
| Populacja |
80–85 tys. |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Indonezja (wyspy Makian, Moti, Kayoa, Ternate, Tidore, Halmahera) |
| Język |
makian wschodni, makian zachodni, ternate, malajski, indonezyjski |
| Religia |
islam, wierzenia tradycyjne |
| Grupa |
ludy austronezyjskie, ludy północnohalmaherskie, Molukańczycy, Indonezyjczycy |
Dzielą się na dwie grupy – wschodnią i zachodnią – używające wzajemnie niezrozumiałych języków[5]. Historycznie panowały między nimi wrogie relacje[6]. Posługują się językiem makian wschodnim (taba, makian dalam) z wielkiej rodziny austronezyjskiej bądź niespokrewnionym makian zachodnim (moi, makian luar) z grupy języków północnohalmaherskich[7][8]. Jako środki komunikacji międzyetnicznej przyjęły się języki ternate i indonezyjski[5], a także lokalny malajski, który współcześnie dominuje w tej roli[9][10].
Grupa zachodnia (Makian Luar) jest bardzo odrębna językowo od pozostałych grup etnicznych regionu. Przez dłuższy czas klasyfikacja ich języka pozostawała nierozstrzygnięta[11]. Z czasem ustalono jednak, że ludność Makian Luar dzieli pokrewieństwo językowe z ludami północnej Halmahery[11][12] (jednakże ich język jest izolatem w ramach swojej rodziny[13][14]).
Od XVII w. znajdowali się pod wpływem politycznym Sułtanatu Ternate[15]. W przeważającej mierze wyznają islam. W społeczności funkcjonuje system patrylinearnych klanów (soa lub soan). Panuje egzogamia, czyli zwyczaj zawierania małżeństw poza własnym klanem[16]; tradycyjnie była znana endogamia[17]. Małżeństwo ma charakter patrylokalny[16]. Z islamem współistnieją tradycyjne praktyki, bazujące na animizmie i instytucji szamanów. Panuje wiara w moc wiedźm (guo)[17]. Wymawianie imion zmarłych stanowi tabu (w języku taba zwane aroah)[18].
Zajmują się głównie rolnictwem (orzechy kokosowe, owoce kanarecznika, goździki, gałka muszkatołowa, kakao; na potrzeby wewnętrzne – maniok, pochrzyn, taro) i rybołówstwem. Podstawowym pożywieniem jest sago (sprowadzane z innych wysp), pewną rolę odgrywa też ryż. Mięso spożywa się sporadycznie, zwykle w czasie świąt[19].
Słyną z dużej mobilności, na co wpływają czynniki ekonomiczne i zagrożenie wulkaniczne[2]. Część ludności wyspy osiedliła się w regionie Malifut na Halmaherze, w ramach programu rządowego uruchomionego w 1975 roku[2][20]. Zamieszkują również południowo-zachodnie wybrzeże Halmahery (m.in. region Gita)[21] oraz okoliczne wyspy północnych Moluków, m.in. Moti, Kayoa, Ternate, Tidore[2] i Bacan[22]. Dodatkowe skupiska ludności Makian występują w indonezyjskiej części Nowej Gwinei, na wyspie Sulawesi (zwłaszcza w rejonie miasta Manado), na wyspie Ambon oraz w Dżakarcie[22].
Przypisy
edytuj- ↑ Perangin Angin 2023 ↓, s. 39.
- ↑ a b c d Melalatoa 1995 ↓, s. 506.
- ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. Bolszaja rossijskaja encykłopiedija. [dostęp 2022-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-14)]. (ros.).
- ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Jużnochalmachierskije i zapadnonowogwiniejskije narody. Bolszaja rossijskaja encykłopiedija. [dostęp 2022-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-14)]. (ros.).
- ↑ a b Martodirdjo 1996 ↓, s. 157. Cytat: [...] that people of small island Makian are divided to two groups such as West Makian speakers and East Makian speakers who do not understand each other and speak Ternatan (or Bahasa Indonesia [mine]) at meetings.
- ↑ Voorhoeve 1982 ↓, s. 5.
- ↑ Voorhoeve 1982 ↓, s. 3, 4.
- ↑ Robert Blust: The Austronesian Languages. Wyd. popr. Canberra: Asia-Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 2013, s. 9, seria: Asia-Pacific Linguistics 008. ISBN 978-1-922185-07-5. OCLC 851066712. [dostęp 2022-08-12]. (ang.).
- ↑ Bowden 1997 ↓, s. 27.
- ↑ Perangin Angin 2023 ↓, s. 33–34.
- ↑ a b Mark Taber (red.): Atlas bahasa tanah Maluku. Ambon: Pusat Pengkajian dan Pengembangan Maluku, Universitas Pattimura, 1996, s. 8. ISBN 978-979-8132-90-2. OCLC 40713056. [dostęp 2023-08-28]. Cytat: Bahasa Makian Luar menarik perhatian orang karena bahasa ini lama menjadi teka-teki bagi para linguis untuk bagaimana mengelompokkannya, karena tampaknya tidak ada hubungannya dengan bahasa-bahasa lainnya dalam wilayah tersebut. Walaupun demikian, penelitian baru-baru ini menunjukkan bahwa bahasa tersebut termasuk dalam rumpun bahasa Halmahera Utara. (indonez.).
- ↑ Michaił Anatoljewicz Czlenow: Siewierochalmachierskije narody. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 474. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
- ↑ David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Makian, West, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [dostęp 2022-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-11] (ang.).
- ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: West Makian. Glottolog 4.6. [dostęp 2022-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-08-07)]. (ang.).
- ↑ Voorhoeve 1982 ↓, s. 5–6.
- ↑ a b Melalatoa 1995 ↓, s. 507.
- ↑ a b Bowden 1997 ↓, s. 10.
- ↑ Bowden 1997 ↓, s. 26.
- ↑ Bowden 1997 ↓, s. 10–11.
- ↑ Lucardie 1985 ↓, s. 68–69.
- ↑ Lucardie 1983 ↓, s. 340.
- ↑ a b Bowden 1997 ↓, s. 5.
Bibliografia
edytuj- John Bowden: Taba (Makian Dalam): Description of an Austronesian language from Eastern Indonesia. Melbourne: Department of Linguistics and Applied Linguistics, University of Melbourne, 1997. OCLC 222104670. [dostęp 2024-12-05]. (ang.).
- G.R.E. Lucardie: The Geographical Mobility of the Makianese: Migratory Traditions and Resettlement Problems. W: E.K.M. Masinambow (red.): Halmahera dan Raja Ampat sebagai kesatuan majemuk: studi-studi terhadap suatu daerah transisi. Jakarta: Lembaga Ekonomi dan Kemasyarakatan Nasional, Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia (LEKNAS-LIPI), 1983, s. 333–346, seria: Buletin LEKNAS II.2. OCLC 23557257. (ang.).
- Ronald Lucardie. Spontaneous and Planned Movement Among the Makianese of Eastern Indonesia. „Pacific Viewpoint”. 26 (1), s. 63–78, 1985-04. DOI: 10.1111/apv.261004. OCLC 7903981110. (ang.).
- Haryo S. Martodirdjo. A Changing Tugutil of Halmahera, Indonesia : Twofold Studies for Further Research. „Journal of Asian and African Studies (アジア・アフリカ言語文化研究)”. 52, s. 151–165, 1996. The Research Institute for Languages and Cultures of Asia and Africa, Tokyo University of Foreign Studies (東京外国語大学アジア・アフリカ言語文化研究所). [dostęp 2022-08-04]. (ang.).
- M. Junus Melalatoa: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia Jilid L–Z. Jakarta: Direktorat Jenderal Kebudayaan, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1995, s. 506–507. OCLC 1027453789. [dostęp 2022-08-03]. (indonez.).
- Dalan Mehuli Perangin Angin: Ekologi dan Ketahanan Bahasa Makean Barat di Pulau Makean dan kecamatan Malifut, Provinsi Maluku Utara, Indonesia. W: F. X. Sinungharjo (red.): Ekolinguistik. Yogyakarta: Sanata Dharma University Press, 2023, s. 25–43. ISBN 978-623-143-005-2. (indonez.).
- Clemens L. Voorhoeve: The West Makian language, North Moluccas, Indonesia: a fieldwork report. W: Clemens L. Voorhoeve (red.): The Makian languages and their neighbours. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1982, s. 1–74, seria: Pacific Linguistics D-46; Materials in languages of Indonesia 12. DOI: 10.15144/PL-D46.1. ISBN 0-85883-277-1. OCLC 12421689. [dostęp 2022-10-21]. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Makian: North Maluku’s Most Dangerous Volcano. East-Indonesia.info. [dostęp 2023-04-10]. (ang.).