Makak lwi

Makak lwi
	Macaca silenus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	makak
Gatunek	makak lwi
Synonimy
	Simia silenus Linnaeus, 1758; Cercopithecus veter Erxleben, 1777; Cercopithecus vetulus Erxleben, 1777; Simia (Cercopithecus) veter albibarbatus Kerr, 1792; Simia (Cercopithecus) silenus albibarbatus Kerr, 1792; Simia ferox Shaw, 1792; Simia veter Audebert, 1798;
	Simia silenus Linnaeus, 1758; Cercopithecus veter Erxleben, 1777; Cercopithecus vetulus Erxleben, 1777; Simia (Cercopithecus) veter albibarbatus Kerr, 1792; Simia (Cercopithecus) silenus albibarbatus Kerr, 1792; Simia ferox Shaw, 1792; Simia veter Audebert, 1798;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Makak lwi^[8], makak wanderu^[9], wanderu^[9], uanderu^[9] (Macaca silenus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae) występujący w lasach monsunowych i deszczowych południowo-zachodnich Indii.

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Simia silenus^[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Azja: Cejlon, Jawa itd.” (łac. Habitat in Asia: Zeylona, Java &c.)^[1], poprawione w 1975 roku przez Jacka Foodena do głębi lądu z Wybrzeża Malabarskiego, w Ghatach Zachodnich, w Indiach^[10]^[11]^[12]^[13]. Linneusz swój opis oparł na wcześniejszych autorach^[1], a nie na bezpośrednim badaniu przedstawiciela tego gatunku^[14]; w 1975 roku Fooden wyznaczył neotyp, którym był osobnik trzymany w niewoli i wystawiany na targach w Paryżu, w 1766 roku zilustrowany i opisany pod nazwą „Ouanderou” przez Buffona^[14]^[15].

M. silenus należy do grupy gatunkowej silenus^[12].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[12].

Etymologia

Macaca: port. macaca, rodzaj żeński od macaco „małpa”; Palmer sugeruje, że nazwa ta pochodzi od słowa Macaquo oznaczającego w Kongu makaka i została zaadoptowana przez Buffona w 1766 roku^[16].
silenus: w mitologii greckiej Silenus (gr. Σειλήνος Seilēnos) był przywódcą satyrów^[17].

Zasięg występowania

Makak lwi występuje w południowo-zachodnich Indiach, na wzgórzach Ghatów Zachodnich w Karnatace, Kerali i Tamilnadu, z zasięgiem rozciągającym się od Ghatów Anshi na północy po wzgórza Kalakkad na południu, na wysokości 800–1300 m n.p.m.^[12]^[18]

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 42–46 cm, samców 51–61 cm, długość ogona samic 25–32 cm, samców 24–39 cm; masa ciała samic 2–6 kg, samców 5–10 kg; dorosłe samice są o 33% mniejsze od dorosłych samców^[18]^[19]. Zwierzę o długiej, czarnej sierści i nagiej twarzy. Wokół głowy wyrastają pęki szarych włosów.

Tryb życia

Makak lwi prowadzi dzienny tryb życia. Jest wszystkożerny, ale preferuje owoce. Żyje na drzewach w rodzinnych grupach składających się zwykle z 4 do 34 osobników, z jednym do trzech dorosłych samców.

Samica rodzi 1 młode po trwającej ok. 180 dni ciąży. Wanderu dojrzewają w wieku 5 lat.

Ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)^[7]. Przez długi czas prowadzony był handel dla potrzeb ogrodów zoologicznych, sprzedawany był także jako zwierzę domowe. Makak lwi został ujęty w Załączniku I konwencji waszyngtońskiej (handel zabroniony)^[20].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 26. (łac.).
↑ Erxleben 1777 ↓, s. 24.
↑ Erxleben 1777 ↓, s. 25.
↑ ^a ^b R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 64. (ang.).
↑ G. Shaw: Museum Leverianum, containing select specimens from the museum of the late Sir Ashton Lever: with descriptions in Latin and English. London: J. Parkinson, 1792, s. 69. (ang.).
↑ J.-B. Audebert: Histoire naturelle des singes et des makis. Paris: Chez Desray, 1799, s. 4. (fr.).
↑ ^a ^b M.M. Singh M.M., A. Kumar & H.N.A.K.& H.N. Kumara A. Kumar & H.N.A.K.& H.N., Macaca silenus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-19] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 113. ISBN 83-01-14344-4.
↑ Fooden 1975 ↓, s. 78.
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca silenus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-19].
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca silenus (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-16]. (ang.).
↑ ^a ^b Fooden 1975 ↓, s. 75.
↑ G.-L. Leclerc de Buffon: L’Ouanderou et le Lowando. W: G.-L. Leclerc de Buffon & L.J.M. Daubenton: Histoire naturelle, générale et particulière, avec la description du cabinet du roi. T. 14. Paris: L’ Imprimerie Royale, 1766, s. 169, ryc. xviii. (fr. • łac.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 391.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 631.
↑ ^a ^b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 629–630. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 143. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III. 2010. [dostęp 2012-02-07]. (ang.). Załączniki I, II i III w formacie pdf (pl)

Bibliografia

J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm. Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 1–363; index. (łac.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
N. Strawder: Macaca silenus. (on-line), Animal Diversity Web, 2001. [dostęp 2009-01-02]. (ang.).
J. Fooden. Taxonomy and evolution of liontail and pigtail macaques (Primates: Cercopithecidae). „Fieldiana. Zoology”. 67, s. 1–169, 1975. (ang.).

[Linnaeus-1] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 26. (łac.).

[CITEREFErxleben1777[https://www.biodiversitylibrary.org/page/15872821_24]-2] Erxleben 1777 ↓, s. 24.

[CITEREFErxleben1777[https://www.biodiversitylibrary.org/page/15872822_25]-3] Erxleben 1777 ↓, s. 25.

[Kerr-4] R. Kerr: The animal kingdom, or zoological system, of the celebrated Sir Charles Linnæus. containing a complete systematic description, arrangement, and nomenclature, of all the known species and varieties of the mammalia, or animals which give suck to their young. Class I, Mammalia. Edinburgh: A. Strahan, and T. Cadell, London, and W. Creech, 1792, s. 64. (ang.).

[Shaw-5] G. Shaw: Museum Leverianum, containing select specimens from the museum of the late Sir Ashton Lever: with descriptions in Latin and English. London: J. Parkinson, 1792, s. 69. (ang.).

[Audebert-6] J.-B. Audebert: Histoire naturelle des singes et des makis. Paris: Chez Desray, 1799, s. 4. (fr.).

[iucn-7] M.M. Singh M.M., A. Kumar & H.N.A.K.& H.N. Kumara A. Kumar & H.N.A.K.& H.N., Macaca silenus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-19] (ang.).

[Cichocki&inni-8] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[pwn-9] Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 113. ISBN 83-01-14344-4.

[CITEREFFooden1975[https://www.biodiversitylibrary.org/page/2773617_78]-10] Fooden 1975 ↓, s. 78.

[Wilson&Reeder-11] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macaca silenus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-19].

[Burgin&inni-12] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[mdd-13] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macaca silenus (Linnaeus, 1758). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-16]. (ang.).

[CITEREFFooden1975[https://www.biodiversitylibrary.org/page/2773614_75]-14] Fooden 1975 ↓, s. 75.

[buf-15] G.-L. Leclerc de Buffon: L’Ouanderou et le Lowando. W: G.-L. Leclerc de Buffon & L.J.M. Daubenton: Histoire naturelle, générale et particulière, avec la description du cabinet du roi. T. 14. Paris: L’ Imprimerie Royale, 1766, s. 169, ryc. xviii. (fr. • łac.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655547_391]-16] Palmer 1904 ↓, s. 391.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655787_631]-17] Palmer 1904 ↓, s. 631.

[Zinner&inni-18] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 629–630. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-19] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 143. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITES-20] CITES: Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, Appendices I, II and III. 2010. [dostęp 2012-02-07]. (ang.). Załączniki I, II i III w formacie pdf (pl)

[8]

[9]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]