Lutcza
Lutcza – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie strzyżowskim, w gminie Niebylec[5][4], na Pogórzu Dynowskim nad rzeką Stobnicą.
| wieś | |
.jpg) Zabytkowy kościół drewniany | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2020) |
2270[2] |
| Strefa numeracyjna |
17 |
| Kod pocztowy |
38-112[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RSR |
| SIMC |
0656746[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu strzyżowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Niebylec  | |
 49°48′18″N 21°54′03″E/49,805000 21,900833[1]
| |
W II Rzeczypospolitej miejscowość w powiecie rzeszowskim województwa lwowskiego.
W 1943 Niemcy, którym pomagała Ukraińska Policja Pomocnicza, zamordowali tutaj 10 Polaków[6].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lutcza. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.
Wieś zajmuje powierzchnię 28,16 km²[7].
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0656752 | Buczyny | część wsi |
| 0656769 | Delikatówka | część wsi |
| 0656775 | Dół | część wsi |
| 0656781 | Dudkówka | część wsi |
| 0656798 | Gąsiorówki | część wsi |
| 0656806 | Góra | część wsi |
| 0656812 | Granica | część wsi |
| 0656918 | Kąty Luteckie | przysiółek |
| 0656829 | Kobyla | część wsi |
| 0656835 | Małówka | część wsi |
| 0656841 | Nowa Wieś | część wsi |
| 0656858 | Pod Domaradzem | część wsi |
| 0656864 | Podlas | część wsi |
| 0656870 | Podsochówka | część wsi |
| 0656887 | Roślówka | część wsi |
| 0656893 | Szopówki | część wsi |
| 0656901 | Za Dworem | część wsi |
Przez wieś przebiega droga krajowa nr 19.
Historia
edytujLutcza założona została przed rokiem 1390[8]. Król Władysław II Jagiełło, pismem datowanym w Skokach, 5 października 1390, oznajmił Czadorowi z Potoka o decyzji przeniesienia wsi Prochnya, Wuzne, Babice, Slunki, Minussiznow, Lustscha, Domaradz in Sandomiriensi, Sadowe, Potok et Blynow z prawa polskiego na magdeburskie[8]. Decyzja została zatwierdzona przez króla w Krakowie 20 października 1390 na prośbę Stanisława Procheńskiego z rodu Gryfitów. Według Jana Długosza dziedzicem Lutczy był Jakub Czepielowski herbu Gryf. W pierwszej połowie XV w. dziedzicami Lutczy byli bracia Andrzej i Jakub. Czador z Potoka h. Gryf, pismem datowanym na środę po święcie Paschy – 17 kwietnia 1392, powierzył swemu zaufanemu, Mikołajowi Bessegerowi, ulepszenie dziedzictwa (stanu posiadania) we wsi Lutcza nad rzeką Stobnyczą (ob. Stobnica)[8]. 16 czerwca 1460 bracia: Marcin, Mikołaj, Jan i Stanisław Machowscy herbu Awdaniec ufundowali w Konieczkowej parafię z wydzielonych okręgów parafialnych Lutczy, Połomi i Czudca. Nową parafię erygował 14 lipca 1464 biskup krakowski Jan Gruszczyński. W 1536 wsią Ludcza władają Stanisław Domaradzki i Bernard Czepielowski[7]. W 1581 w okręgu Lutcza występuje Bonarówka. Patronat szlachecki nad ówczesną parafią w Lutczy sprawują Czepielowscy, Strzyżowscy, Izdebscy i Domaradzcy.
W latach 1795–1918 Lutcza znalazła się w obrębie zaboru austriackiego, natomiast po odzyskaniu niepodległości przez Polskę weszła w skład województwa lwowskiego.
Po II wojnie światowej Lutcza znalazła się w obrębie województwa rzeszowskiego, a od 1999 – podkarpackiego.
Środowisko przyrodnicze
edytujTeren Lutczy znajduje się w całości w obrębie Pogórza Dynowskiego, które stanowi część makroregionu Pogórza Środkowobeskidzkiego. Obszar zajmowany przez miejscowość charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu, wysokości bezwzględne wahają się w granicach około 250–460 m n.p.m. Grzbiety górskie są rozcięte usytuowaną równolegle do nich doliną rzeki Stobnicy o przebiegu równoleżnikowym, której szerokość wynosi 300–600 m w obrębie wsi. Średni spadek terenu wynosi 10–20%.
Lutcza położona jest w obrębie klimatu wyżyn podkarpackich – głównym czynnikiem kształtującym klimat jest wpływ gór i wyżyn. Powoduje to wysokie dobowe amplitudy temperatury oraz wysokie roczne sumy opadów (700–800 mm), zwłaszcza w dolinie Stobnicy. Częstym zjawiskiem jest także występowanie inwersji temperatury, która powoduje powstawanie mgieł. Średnie roczne wartości temperatury powietrza wahają się od 7,5 do 7,8 °C, natomiast okres wegetacyjny trwa 200 dni. Okres bezprzymrozkowy wynosi średnio 157 dni.
Przeważającym kompleksem leśnym na terenie Lutczy jest buczyna karpacka w formie podgórskiej, w której dominującymi gatunkami drzew są: buk, jodła i sosna. Na stokach wzniesień występuje grąd, natomiast w dolinach potoków występują zbiorowiska łęgów.
Demografia
edytujPod względem liczby ludności Lutcza zajmuje pierwsze miejsce w gminie. W 2006 zamieszkiwało ją 2 200 mieszkańców, z czego 103 osoby mieszkały w Kątach Luteckich, które są wydzielane odrębnie, gdyż leżą na pograniczu miejscowości i są bardziej związane z Gwoźnicą Górną. Natomiast w przypadku gęstości zaludnienia miejscowość zajmuje ostatnie miejsce w gminie (78,1 osób/km²).
| Rok | Liczba mieszkańców |
Rok | Liczba mieszkańców |
Rok | Liczba mieszkańców |
|---|---|---|---|---|---|
| 1536 | 44[a] | 1984 | 2367 | 1994 | 2249 |
| 1581 | 58[a] | 1985 | 2370 | 1995 | 2256 |
| 1785 | 1665 | 1986 | 2372 | 1996 | 2230 |
| 1870 | 2320 | 1987 | 2284 | 1997 | 2223 |
| 1879 | 2617 | 1988 | 2289 | 1998 | 2103 |
| 1880 | 2713[b] | 1989 | 2271 | 1999 | 2231 |
| 1930 | 2840 | 1990 | 2273 | 2000 | 2226 |
| 1938 | 2910 | 1991 | 2247 | 2001 | 2245 |
| 1983 | 2363 | 1992 | 2242 | 2009 (?)[c] | 2254 |
Zabytki
edytuj- Kościół filialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wzniesiony w II poł. XV w., rozbudowany w I poł. XVI w., m.in. o murowaną zakrystię, a także prawdopodobnie w I poł. XVII w. (budowa wieży, wzmocnienie ścian lisicami). Dziedzice Domaradzcy z Gryfitów ufundowali parafię w Lutczy wymienianą 24 stycznia 1442. W 1670 kościół został częściowo zniszczony pożarem. Odbudowano go i odnowiono dopiero po 1722. Z tego okresu pochodzą m.in. strop z fasetą, zaskrzynienia, dach z wieżyczką na sygnaturkę, okna nawy. Świątynię konsekrowano w 1743[7][9].
Kaplice
edytujW Lutczy znajduje się ponad 60 kapliczek przydrożnych, m.in.:
- Kaplica na cmentarzu I na „Małówce” z 1898, wzniesiona przez hrabiego Łosia, właściciela Żyznowa, którą ufundował po śmierci żony Heleny ze Straszewskich, zmarłej 7 lipca 1898. We wnętrzu kaplicy nagrobek Jadwigi Straszewskiej zmarłej w 1890, przeniesiony z cmentarza. Na ścianie południowej widnieje tablica inskrypcyjna „ŚP. Heleny ze Straszewskich hr. Łosiowej”, zaś na północnej „ŚP. Kantego Wolskiego spoczywającego na tym cmentarzu ur. 1801 i zm. w 1867”.
- Kaplica Św. Krzyża na obszarze podworskim (w odległości 1 km przy drodze od starego kościoła do Domaradza). W niej znajdował się krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego, który w latach 60. został przeniesiony do starego kościoła na belkę tęczową, a następnie zdjęty stamtąd i umieszczony w nowym kościele przy stacji XII drogi krzyżowej.
Zobacz też
edytujUwagi
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 70806
- ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 s. 12–17 [dostęp 2022-02-08].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 684 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1173, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ a b c d Antoni Chuchla: Lutcza (fragment publikacji Niebylec: wczoraj i dziś). Strona gminy Niebylec > Sołectwa > Lutcza – niebylec.com.pl [on-line], 2011-08-17. [dostęp 2012-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-10)].
- ↑ a b c 1. Historia parafii i kościołów. [w:] Historia [on-line]. Strona parafii w Lutczy > Historia – lutcza.rzeszow.opoka.org.pl. [dostęp 2012-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-18)].
- ↑ Parafia w Lutczy: Kościół zabytkowy. Strona parafii w Lutczy > Kościół zabytkowy – lutcza.rzeszow.opoka.org.pl [on-line]. [dostęp 2012-09-12].
Bibliografia
edytuj- Publikacje książkowe
- Lutcza. W: Antoni Chuchla: Niebylec: wczoraj i dziś. Rzeszów: Bonus Liber, 2009. ISBN 978-83-61312-67-3.
- Publikacje internetowe
- 1. Historia parafii i kościołów. [w:] Historia [on-line]. Strona parafii w Lutczy > Historia – lutcza.rzeszow.opoka.org.pl. [dostęp 2012-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-18)].
- Antoni Chuchla: Lutcza (fragment publikacji Niebylec: wczoraj i dziś). Strona gminy Niebylec > Sołectwa > Lutcza – niebylec.com.pl [on-line], 2011-08-17. [dostęp 2012-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-10)].
- Parafia w Lutczy: Kościół zabytkowy. Strona parafii w Lutczy > Kościół zabytkowy – lutcza.rzeszow.opoka.org.pl [on-line]. [dostęp 2012-09-12].
Linki zewnętrzne
edytuj- Lutcza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 487.
- Lutcza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 250.
- Lutcza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 739.
- Lutcza na stronie gminy Niebylec. niebylec.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-10)].