Wikipedia

Literatura (czasopismo)

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Literatura – czasopismo literacko-społeczne wydawane w Warszawie jako tygodnik w latach 1972–1981, jako miesięcznik od 1982 do 2000 (w 1994 nie ukazywało się)[1][2].

Literatura
Częstotliwość

tygodnik

Państwo

 Polska

Adres

Warszawa

Język

polski

Pierwszy numer

1972

Ostatni numer

1981

Redaktor naczelny

Jerzy Putrament

ISSN

0137-2548

Historia

edytuj

Okres 1972–1981

edytuj

Pomysł wydawania pisma pojawił się w środowisku pisarzy, a jego powstanie było odczytywane jako przejaw liberalnej polityki PZPR[3]. Częściowo zastąpiło na rynku ukazującą się do końca 1971 Współczesność. Jego redaktorem naczelnym został Jerzy Putrament, a zastępcami redaktora naczelnego Gustaw Gottesman[3] (który zdaniem obserwatorów życia kulturalnego faktycznie kierował pismem[4]) i Jan Koprowski[5] (w redakcji do 1981, publikował też w latach 1974–1981 felietony w cyklu U nas i gdzie indziej)[6]). Pierwszy numer pisma opublikowano z datą 17 lutego 1972[7]. Tygodnik wydawano początkowo w nakładzie 40 tysięcy, a pod koniec lat 70. 75 tysięcy egzemplarzy[8], w dużym formacie[9]. Łączył treści literackie i krytyczno-literackie z typowymi materiałami dziennikarskimi, stopniowo kierując się w stronę czytelnika masowego[8]. Popularność zdobył m.in. dzięki działowi reportażu[10][11], a także felietonom[11] (Jerzy Andrzejewski publikował cykl Z dnia na dzień w latach 1972-1979, cykl Gra z cieniem w latach 1980-1981)[12], Jerzy Putrament cykl Dwadzieścia lat później w latach 1974-1981[13]). Prezentował przy tym publicystykę zaangażowaną po stronie władzy[9], pojawiające się problemy polityczne (np. wydarzenia czerwca 1976, strajki w sierpniu 1980) omawiano nie wprost, w sposób enigmatyczny[14][15]. Artykułem Kazimierza Dziewanowskiego pismo entuzjastycznie przyjęło podpisanie porozumień sierpniowych[16], zasadniczo starało się utrzymać postawę kompromisową pomiędzy władzą i rodzącym się niezależnym ruchem społecznym[17].

W miarę narastania konfliktu pomiędzy władzami PRL a środowiskami intelektualnymi do dymisji zmuszono Gustawa Gottesmana (odszedł 10 kwietnia 1975)[18][10]. W ślad za nim redakcję opuścili także na znak protestu Bogdan Gotowski i Cezary Gawryś (obaj w redakcji od 1972)[18][19][20], zrezygnował także z pracy Jerzy Zieleński (w redakcji od 1974)[21]. Po opublikowaniu pod koniec roku 1975 dyskusji o literaturze z ostatnich 12 miesięcy, w której pozytywnie oceniono pisarzy opozycyjnych wobec władz, te ostatnie wymogły usunięcie z redakcji Ryszarda Matuszewskiego (pracującego od 1973 i kierującego działem krytyki literackiej) i Michała Sprusińskiego[22][23] (autora od 1972, członka redakcji od 1974)[24], a także Janusza Maciejewskiego, w redakcji od 1973[25][26] (według niektórych źródeł J. Putrament wybronił jednak M. Sprusińskiego[26]). Z przyczyn politycznych redakcję musieli także opuścić Kazimierz Orłoś (pracujący od 1972)[27], usunięty z redakcji po publikacji w Instytucie Literackim w 1973 Cudownej meliny[28] i Piotr Wierzbicki, usunięty po podpisaniu listu w obronie działaczy Komitetu Obrony Robotników w 1977[29].

Okres od 1982

edytuj

W zmienionej formule (jako miesięcznik) Literatura powróciła na rynek w październiku 1982, w mniejszym formacie A4, w nakładzie od 45 do 75 tys. egzemplarzy[30][31]. Redaktorem naczelnym pozostał do śmierci w 1986 Jerzy Putrament[32]. Z poprzedniej redakcji pozostało tylko kilka osób (m.in. Jan Kłossowicz (w redakcji 1972–1990 jako kierownik działu krytyki artystycznej)[33], Jacek Syski jako zastępca redaktora naczelnego)[11]. W kolejnych latach pismo poszukiwało lżejszej formuły[34], upowszechniając kulturę popularną[35] i starając się pod koniec lat 80. dotrzeć także do młodszego czytelnika[34].

Po śmierci J. Putramenta w 1986 nowym redaktorem naczelnym został w 1987 Klemens Krzyżagórski, nie wpłynęło to na profil pisma[35].

Redakcja i autorzy

edytuj

W skład zespołu redakcyjnego wchodzili też w różnych latach poza ww. wymienionymi m.in.: Małgorzata Baranowska (1975, także autorka w latach 1972–1976)[36], Kazimierz Dziewanowski (1973–1981)[37], Krzysztof Gąsiorowski (1972–1975 jako kierownik działu poezji)[38], Edward Hołda (1972–1981, m.in. jako kierownik działu poezji)[39], Andrzej Jarecki (1972–1975)[40], Krzysztof Karasek (autor od 1979, członek redakcji od 1984, autor felietonów w cyklu Kim jest poeta)[41], Krzysztof Kąkolewski (1972–1981)[42], Jerzy Kossak (1977–1978, w 1978 zastępca redaktora naczelnego)[43][44], Stefan Melkowski (1976–1979 jako kierownik działu krytyki literackiej)[45], Andrzej Mencwel (1978–1980, także jako kierownik działu krytyki)[46], Krzysztof Mętrak (od 1982, jako zastępca redaktora naczelnego i felietonista)[47], Wiktor Osiatyński (w latach 80. XX wieku)[11], Jan Pieszczachowicz (1983–1990)[48], Julian Rogoziński (do śmierci 6 stycznia 1980, publikował cykl szkiców literackich Preteksty)[49], Małgorzata Szejnert (kierownik działu reportażu w II połowie lat 70.[50]), Helena Zaworska (1988–1992 jako kierownik działu krytyki literackiej)[51]. Felietony publikowali tam m.in. Marian Grześczak (1980–1981, cykl Sposoby poezji)[52], Piotr Bratkowski (cykl Prywatna taśmoteka w latach 1983–1989)[53], recenzje i prozę Kazimierz Koźniewski (1973-1981)[54], prozę Witold Zalewski (od 1972)[55][56] a rysunki Eryk Lipiński (1979–1981 – cykl Pisarze polscy w karykaturze)[57].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Literatura : miesięcznik literacko społeczny. [online], www.sanok-mbp.sowa.pl [dostęp 2025-01-09].
  2. ↑ Literatura [online], www.nowysacz-sbp.sowa.pl [dostęp 2025-01-09].
  3. ↑ a b Mielczarek 2002 ↓, s. 172-173.
  4. ↑ Tomkowski 2011 ↓, s. 172.
  5. ↑ Jakubowska 2011 ↓, s. 243.
  6. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom czwarty. K, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1996, s. 231
  7. ↑ Mielczarek 2002 ↓, s. 172.
  8. ↑ a b Mielczarek 2002 ↓, s. 173.
  9. ↑ a b Mielczarek 2008 ↓, s. 221.
  10. ↑ a b Szaruga 2000 ↓, s. 39.
  11. ↑ a b c d Mielczarek 2008 ↓, s. 222.
  12. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom pierwszy. A-B, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 46
  13. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom szósty. N-P, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999, s. 529
  14. ↑ Jakubowska 2011 ↓, s. 262.
  15. ↑ Stanczak-Wiślicz 2011 ↓, s. 330.
  16. ↑ Stanczak-Wiślicz 2011 ↓, s. 340.
  17. ↑ Stanczak-Wiślicz 2011 ↓, s. 345.
  18. ↑ a b Mielczarek 2003 ↓, s. 98.
  19. ↑ Włodzimierz Wincławski Słownik biograficzny polskiej socjologii. Tom 1. A-H, wyd. PWN, Warszawa 2001, s. 191-192
  20. ↑ Laboratorium Więzi: Cezary Gawryś
  21. ↑ Jan Olaszek Powstaniec, dziennikarz, opozycjonista. Szkic o Jerzym Zieleńskim, Wolność i Solidarność, nr 11-12/2020. s. 173
  22. ↑ Krajewski 2004 ↓, s. 70.
  23. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom piąty. L-M, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 231
  24. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom siódmy. R-Sta, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2001, s. 400
  25. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom piąty. L-M, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 217
  26. ↑ a b Mielczarek 2003 ↓, s. 99.
  27. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom szósty. N-P, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999, s. 168
  28. ↑ Szaruga 2000 ↓, s. 41.
  29. ↑ Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku: Wierzbicki Piotr (hasło autorstwa Barbary Tyszkiewicz)
  30. ↑ Mielczarek 2002 ↓, s. 175.
  31. ↑ Mielczarek 2008 ↓, s. 222, 223.
  32. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom szósty. N-P, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999, s. 529
  33. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom czwarty. K, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1996, s. 160
  34. ↑ a b Mielczarek 2002 ↓, s. 178.
  35. ↑ a b Mielczarek 2008 ↓, s. 223.
  36. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom pierwszy. A-B, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 96
  37. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom drugi. C-F, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 246
  38. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom trzeci. G-J, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 30
  39. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom trzeci. G-J, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 266
  40. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom trzeci. G-J, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 380
  41. ↑ Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku: Karasek Krzysztof (hasło autorstwa Barbary Marzęckiej)
  42. ↑ Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku: Kąkolewski Krzysztof (hasło autorstwa Joanny Zawadzkiej)
  43. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom czwarty. K, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1996, s. 272
  44. ↑ Jakubowska 2011 ↓, s. 303.
  45. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom piąty. L-M, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 349
  46. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom piąty. L-M, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 351
  47. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom piąty. L-M, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 356
  48. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom szósty. N-P, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999, s. 344
  49. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom siódmy. R-Sta, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2001, s. 56
  50. ↑ Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku: Szejnert Małgorzata (hasło autorstwa Marii Kotowskiej-Kachel)
  51. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom dziewiąty. W-Z, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2004, s. 413
  52. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom trzeci. G-J, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994, s. 179
  53. ↑ Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku: Bratkowski Piotr (hasło autorstwa Barbary Marzęckiej, aktualizowane przez Łukasza Żurka)
  54. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom czwarty. K, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1996, s. 354
  55. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom dziewiąty. W-Z, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2004, s. 374
  56. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom siódmy. R-Sta, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2001, s. 56
  57. ↑ Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Tom piąty. L-M, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997, s. 105

Bibliografia

edytuj
  • Tomasz Mielczarek, Czasopisma społeczno-kulturalne i społeczno-polityczne w okresie Polski Ludowej (1945-1989), „Rocznik Historii Prasy Polskiej” (1 (9)), 2002, s. 149–181 [dostęp 2025-01-09].
  • Tomasz Mielczarek, Czasopisma społeczno-kulturalne lat osiemdziesiątych XX wieku, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” (1-2 (21-22)), 2008, s. 193–232 [dostęp 2025-01-10].
  • Andrzej Krajewski: Między współpracą a oporem. Twórcy kultury wobec systemu politycznego PRL (1975-1980). Warszawa: Trio, 2004. ISBN 83-88542-78-8.
  • Tomasz Mielczarek: Od "Nowej Kultury" do "Polityki". Tygodniki społeczno-kulturalne i społeczno-polityczne PRL. Kielce: Wyd. Akademii Świętokrzyskiej, 2003. ISBN 83-7133-195-9.
  • Leszek Szaruga: Co czytamy? Prasa kulturalna 1945–1995. Gdańsk: Tower Press, 2000.
  • Jan Tomkowski, Lata 1961-1970, [w:] Urszula Jakubowska (red.), Czasopisma społeczno-kulturalne w okresie PRL, Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna i IBL PAN, 2011, s. 169–234.
  • Urszula Jakubowska, Lata 1971-1980, [w:] Urszula Jakubowska (red.), Czasopisma społeczno-kulturalne w okresie PRL, Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna i IBL PAN, 2011, s. 235–310.
  • Katarzyna Stańczak-Wiślicz, Lata 1980-1989, [w:] Urszula Jakubowska (red.), Czasopisma społeczno-kulturalne w okresie PRL, Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna i IBL PAN, 2011, s. 311–382.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Literatura_(czasopismo)&oldid=75831639”