Wikipedia

Lampart plamisty

gatunek ssaka z rodziny kotowatych
(Przekierowano z Lampart)
Nie mylić z: lampart (rodzaj taksonomiczny).
Ten artykuł dotyczy zwierzęcia. Zobacz też: inne znaczenia słów „Pantera” i „Lampart”.

Lampart plamisty[52], lampart[53][a], pantera[53][b], leopard[53] (Panthera pardus) – gatunek ssaka z podrodziny panter (Pantherinae) w rodzinie kotowatych (Felidae). Czwarty pod względem wielkości kot świata (po tygrysie, lwie i jaguarze). Występuje w Afryce i Azji.

Lampart plamisty
Panthera pardus[1]
(Linnaeus, 1758)[2]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

drapieżne

Rodzina

kotowate

Podrodzina

pantery

Rodzaj

lampart

Gatunek

lampart plamisty

Podgatunki
  • P. p. pardus (Linnaeus, 1758)[2]
  • P. p. delacourii Pocock, 1930[49]
  • P. p. fusca (Meyer, 1794)[5]
  • P. p. kotiya Deraniyagala, 1956[50]
  • P. p. melas (Cuvier, 1809)[6]
  • P. p. nimr (Hemprich & Ehrenberg, 1833)[9]
  • P. p. orientalis (Schlegel, 1857)[14]
  • P. p. tulliana (Valenciennes, 1856)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[51]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Występowanie lamparta:

     dawny zasięg

     występowanie niepewne

     występuje, ale siedliska są silnie pofragmentowane

     występuje na całym obszarze

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Występowanie

edytuj

Występuje w całej Afryce (z wyjątkiem pustyń) oraz południowej i środkowej Azji. Zamieszkuje wilgotne, zwarte lasy i suchą sawannę, tereny górzyste i równiny.

W plejstocenie lamparty żyły również w Europie[54]. W Polsce skamieniałości lamparta odkryto w Jaskini na Biśniku[55] i w Jaskini Radochowskiej[56].

Charakterystyka

edytuj

Długość ciała (bez ogona) 92–190 cm, długość ogona 64–99 cm; masa ciała 21–71 kg; dorosłe samice są mniejsze i lżejsze od dorosłych samców[57]. Posiada okrągłe uszy osadzone na głowie o krótkim pysku. Szerokie łapy wyposażone są w ostre pazury. Sierść jest błyszcząca, na grzbiecie i bokach usiana ciemnymi plamami o wielkości grochu albo orzecha. Plamy te układają się w rozetki bez plamek w środku. Jest to istotna cecha w rozpoznawaniu różnicy między lampartem (panterą) a jaguarem amerykańskim, gdyż jaguar w środku tych plam posiada dwie, czasem trzy plamki.

Pantery żyjące w lasach są mniejsze od tych, które żyją na sawannach. Różnią się też ubarwieniem. Koty zamieszkujące tereny otwarte mają jaśniejsze i rzadziej rozmieszczone cętki.

 
Melanistyczny lampart, „czarna pantera”

Oprócz osobników cętkowanych spotyka się również osobniki melanistyczne, tzw. czarne pantery[58]. Swoją barwę zawdzięczają większej ilości pigmentu (melaniny). Przy dobrym świetle można zauważyć charakterystyczne cętki.

Tryb życia

edytuj

Zwierzęta te są samotnikami (choć nieraz grupy rodzinne mogą wynosić od dwóch do sześciu osobników). Polują w nocy, a za dnia odpoczywają, często drzemiąc wyciągnięte na gałęzi drzewa. Z reguły prowadzą osiadły tryb życia, lecz w poszukiwaniu nowych terenów łowieckich mogą się przemieszczać. Unikają człowieka. Terytorium samca może osiągać od pięciu do czterdziestu kilometrów kwadratowych.

Lamparty charakteryzują się niebywałą zwinnością i siłą. Potrafią wykonywać 6-8-metrowe skoki. W polowaniu za zwierzyną są bardzo zwinne.

Potrafią się wspinać i nie boją się stąpać po dość cienkich gałązkach. Niejednokrotnie wciągają wysoko w koronę drzew ofiary trzy razy cięższe od siebie, a nawet młode żyrafy. Choć nie przepadają za wodą, potrafią świetnie pływać.

Średnia życia lamparta na wolności to 12 lat. Rekord oficjalny 17 lat. W niewoli żyje nawet do 25.

Pokarm

edytuj

Lamparty polują na lisy, zające, mangusty, perliczki, węże, jaszczurki, ryby, młode antylopy, świnie rzeczne, szakale, gryzonie, czasem nawet na małpy (najczęściej szympansy) i wiewiórki. Rzadziej polują na większe zwierzęta takie jak bawoły i antylopy nilgau indyjski.

Lamparty wolą naturalną zdobycz, ale jej brak zmusza je do polowania na zwierzęta hodowlane. Zdarzają się lamparty ludojady, ale najczęściej są to osobniki stare, chore, niezdolne do polowań albo samice wychowujące młode.

Mimo swojej dużej siły, potężnych kłów i pazurów lamparty są niekiedy zmuszane do wycofania się z polowania i ataku w obliczu takich przeciwników jak pawiany w grupie.

Rozmnażanie

edytuj

Dojrzałość płciową lampart osiąga w wieku od 2,5 do 3 lat. Okres godowy u lampartów trwa wiosną, a w tropikach cały rok. Po ciąży trwającej 90-112 dni rodzi się od jednego do sześciu młodych, które opuszczają matkę po ok. 2-3 latach w poszukiwaniu własnego terytorium.

Systematyka

edytuj

Takson po raz pierwszy opisany przez Linneusza w 1758 roku pod nazwą Felis Pardus[2]. Jako lokalizację holotypu autor wskazał Indie[59], zmienioną na Egipt przez O. Thomasa[60]. Obecnie (stan na 2024 rok) wyróżnia się osiem podgatunków[61][62][63]:

Niektóre ujęcia na podstawie badań genetycznych wyróżniają jeszcze dwa podgatunki[51][64][65][66]:

Status P. p. melas i P. p. nimr jest niepewny, ponieważ badania oparte były na bardzo małej ilości próbek. Ponadto uważa się P. p. ciscaucasica za młodszy synonim P. p. saxicolor[51]. Na podstawie analizy morfologicznej niektórzy autorzy uznają jeszcze jeden podgatunkek[67]:

Ochrona

edytuj

Niektóre podgatunki lamparta są skrajnie zagrożone wyginięciem: Panthera pardus orientalis, Panthera pardus nimr, Panthera pardus tulliana, Panthera pardus panthera lub wytępione jak lampart zanzibarski (Panthera pardus adersi). Podgatunki zagrożone: Panthera pardus japonensis, Panthera pardus melas, Panthera pardus kotiya, Panthera pardus saxicolor, Panthera pardus jarvisi i Panthera pardus ciscaucasica i Panthera pardus dathei z centralnego Iranu.

Lampart jest objęty konwencją CITES (I załącznik). W ramach programów hodowlanych opracowanych dla ratowania zwierząt ginących, m.in. EEP pantery hodowane są w ogrodach zoologicznych.

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Nazwa lampart używana jest również w odniesieniu do rodzaju Panthera.
  2. ↑ Nazwa pantera używana jest również w odniesieniu do rodzaju Neofelis.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Panthera pardus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d Linnaeus 1758 ↓, s. 41.
  3. ↑ von Schreber 1778 ↓, s. xcix, 384-385.
  4. ↑ von Schreber 1778 ↓, s. ryc. ci, 387.
  5. ↑ a b F.A.A. Meyer: Zoologische Annalen. Erster Band Von Jahre 1793. Weimar: Verlage des Industrie-Comptoirs, 1794, s. 394. (niem.).
  6. ↑ a b G. Cuvier. Sur les espèces vivantes de grands chat, pour servir de preuves et d’éclaircessmens au chapitre sur carnassiers fossiles. „Annales du Muséum d’Histoire Naturelle”. 14, s. 152, 1806. (fr.). 
  7. ↑ L. Oken: Lehrbuch der Naturgeschichte. Cz. 3: Zoologie. Wiedeń: A. Schmid, 1816, s. 1052. (niem.).
  8. ↑ É. Geoffroy Saint-Hilaire & F. Cuvier: Histoire naturelle des mammifères: avec des figures originales, coloriées, dessinées d’aprèsdes animaux vivans. T. 7. Paris: Chez A. Belin, 1842, s. ryc. xiii i tekst. (fr.).
  9. ↑ a b W. Hemprich & Ch.G. Ehrenberg: Symbolae physicae, seu, Icones et descriptiones corporum naturalium novorum aut minus cognitorum: quae ex itineribus per Libyam Aegyptum Nubiam Dongalam Syriam Arabiam et Habessiniam publico institutis sumptu. Berolini: Ex Officina Academica, venditur a Mittlero, 1833, s. gg, ryc. xvii. (łac.).
  10. ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 2. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1841, s. 483. (niem.).
  11. ↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. T. 2. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. 186. (fr.).
  12. ↑ a b Valenciennes 1856 ↓, s. 1036.
  13. ↑ Valenciennes 1856 ↓, s. 1039.
  14. ↑ a b H. Schlegel: Handleiding tot de beoefening der Dierkunde. Cz. 1. Breda: Boekdrukkerij van de Gebroeders Nys, voor rekening van de Koninklijke Akademie voor Zee- en Landmag, 1857, s. 23, fig. 13. (niderl.).
  15. ↑ J.E. Gray. Description of some new species of Mammalia. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1862, s. ryc. xxxiii, 1862. (ang.). 
  16. ↑ B.H. Hodgson: Catalogue of the Specimens and Drawings of Mammals, Birds, Reptiles, and Fishes of Nepal and Tibet. Wyd. 2. London: The Trustees, 1863, s. 3. (ang.).
  17. ↑ Gray 1867 ↓, s. 263.
  18. ↑ Gray 1867 ↓, s. 264.
  19. ↑ A. Milne-Edwards. Observations sur quelques mammiférés du nord de la Chine. „Annales des Sciences Naturelles, Zoologie”. Cinquième série. 8, s. 375, 1867. (fr.). 
  20. ↑ L. Fitzinger. Revision der zur natürlichen Familie der Katzen (Feles) gehörigen Formen. „Sitzungsberichte der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-Naturwissenschaftliche Classe”. 58, s. 466, 1868. (niem.). 
  21. ↑ P.L. Sclater. Report on additions to the Society’s menagerie in February. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1878, s. 289, 1878. (ang.). 
  22. ↑ A.C.L.G. Günther. Note on a supposed melanotic variety of the leopard, from South Africa. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1885, s. ryc. xvi, 1885. (ang.). 
  23. ↑ P. Matschie. Die geographische Verbreitung der Katzen und ihre Verwandtschaft untereinander. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1895, s. 199, 1895. (niem.). 
  24. ↑ E. de Pousargues. Sur la Collection de Mammifères rapportés du Yun-nan par le Prince Henri d’Orleans. „Bulletin du Muséum d’Histoire Naturelle”. 2, s. 181, 1896. (fr.). 
  25. ↑ O.R. Neumann. Die von mir in den Jahren 1892-95 in Ost und Central-Africa, speciell in den Massai-Ländern und den Ländern am Victoria nyansa gesammelten und beobachteten Säugethiere. „Zoologische Jahrbücher. Abteilung für Systematik, Geographie und Biologie der Tiere”. 13, s. 551, 1900. (niem.). 
  26. ↑ J.L.J. Bonhote. On two new species of cat from China. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 11, s. 475, 1903. (ang.). 
  27. ↑ O. Thomas. On a collection of mammals obtained in Somaliland by Major H. N. Dunn, R.A.M. C., with descriptions of allied species from other localities. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 14, s. 94, 1904. (ang.). 
  28. ↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 268. (łac.).
  29. ↑ L. Camerano. Spedizione al Ruwenzori di S. A.R. Luigi amedeo di savoia duca degli abruzzi. X. Felis pardus ruwenzorii, subsp. n. „Bollettino dei musei di zoologia ed anatomia comparata della R. Università di Torino”. 21 (545), s. 1, 1906. (wł.). 
  30. ↑ P. Matschie: 4. Mammalia. Über chinesische Saugetier, besonders aus den Sammlungen de Herrn Wilhelm Filchner. W: W. Filchner (red.): Wissenschaftliche Ergebnisse der Expedition Filchner nach China und Tibet 1903---05. Berlin: Ernst Siegfried Mittler und Sohn, 1908, s. 198. (niem.).
  31. ↑ R. Lydekker: The game animals of Africa. London: R. Ward, limited, 1908, s. 430. (ang.).
  32. ↑ G.M. Allen. Some Chinese vertebrates. Mammalia. „Memoirs of the Museum of Comparative Zoölogy, at Harvard College, Cambridge, Mass.”. 40 (4), s. 235, 1914. (ang.). 
  33. ↑ Heller 1913 ↓, s. 5.
  34. ↑ Heller 1913 ↓, s. 6.
  35. ↑ R. Lydekker: Rowland Ward’s Records of big game with their distribution, characteristics, dimensions, weights, and horn & tusk measurements. Wyd. 7. London: Rowland Ward, Limited, 1914, s. 498. (ang.).
  36. ↑ K.A. Satunin. Opredelitel’ mlekopitayushchikh Rossiiskoi Imperlii. „Tiflis”. 1, s. 159, 1914. (ros.). 
  37. ↑ E. Lönnberg. Mammals collected in central Africa by Captain E. Arrhenius. „Kungliaga Svenska Vetenskapsakademiens Handlingar”. 58 (2), s. 49, 1917. (ang.). 
  38. ↑ Á. Cabrera. Sobre los leopardos africanos, con descripción de una forma neuva. „Boletín de la Real Sociedad Española de Historia Natural”. 18, s. 481, 1918. (hiszp.). 
  39. ↑ O. De Beaux. Mammiferi della Somalia Italiana. Raccolta del Maggiore Vittorio Tedesco Zammarano nel Museo Civico di Milano. „Atti della Società Italiana di Scienze Naturali e del Museo Civico di Storia Naturale in Milano”. 62, s. 276, 278, 1923. (wł.). 
  40. ↑ Pocock 1927 ↓, s. 213.
  41. ↑ Pocock 1927 ↓, s. 214.
  42. ↑ R.I. Pocock. The panthers and ounces of Asia. „The journal of the Bombay Natural History Society”. 34 (1 & 2), s. 80, 1930. (ang.). 
  43. ↑ Pocock 1930 ↓, s. 316.
  44. ↑ Pocock 1930 ↓, s. 323.
  45. ↑ a b c d R.I. Pocock. Bez tytułu. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 102 (1), s. 33, 1932. (ang.). 
  46. ↑ Pocock 1932 ↓, s. 555.
  47. ↑ L. Zukowsky. Persische panther. „Der Zoologische Garten”. 24, s. 343, 1959. (niem.). 
  48. ↑ L. Zukowsky. Weitere Mitteilungen fiber Persische Panther. „Der Zoologische Garten”. 28, s. 158, 1994. (niem.). 
  49. ↑ Pocock 1930 ↓, s. 325.
  50. ↑ P.E.P. Deraniyagala. The Ceylon leopard, a distinct subspecies. „Spolia Zeylanica Colombo”. 28, s. 116, 1956. (ang.). 
  51. ↑ a b c A.B. Stein i inni, Panthera pardus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-08-13] (ang.).
  52. ↑ a b c d e f g h i j W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 138. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  53. ↑ a b c K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 160, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  54. ↑ Darren Naish: Europe, where the sabre-tooths, lions and leopards are. Tetrapod Zoology. [dostęp 2012-01-03]. (ang.).
  55. ↑ Adrian Marciszak, Maciej T. Krajcarz, Magdalena Krajcarz i Krzysztof Stefaniak. The first record of leopard Panthera pardus LINNAEUS, 1758 from the Pleistocene of Poland. „Acta zoologica cracoviensia”. 54A (1–2), s. 39–46, 2011. DOI: 10.3409/azc.54a_1-2.39-46. (ang.). 
  56. ↑ Adrian Marciszak, Aleksandra Kropczyk, Wiktoria Gornig, Krzysztof Demidziuk i Dariusz Nowakowski. Carnivores record and Palaeolithic bear cult in Europe: a review from Radochowska Cave (Sudety Mts, SW Poland). „Historical Biology”, 2023. DOI: 10.1080/08912963.2023.2180743. (ang.). 
  57. ↑ M.E. & F.C. Sunquist: Family Felidae (Cats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 133–134. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
  58. ↑ Nazwa "czarna pantera" jest niejednoznaczna i może dotyczyć także np. melanistycznych jaguarów
  59. ↑ Linnaeus 1758 ↓, s. 42.
  60. ↑ O. Thomas. The mammals of the tenth edition of Linnaeus; an attempt to fix the types of the genera and the exact bases and localities of the species. „Proceedings of the Zoological Society of London”, s. 135, 1911. (ang.). 
  61. ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 394–396. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  62. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 640–642. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  63. ↑ A.C. Kitchener, C. Breitenmoser-Würsten, E. Eizirik, A. Gentry, L. Werdelin, LA. Wilting, N. Yamaguchi, A.V. Abramov, P. Christiansen, C. Driscoll, J.W. Duckworth, W.E. Johnson, S.J. Luo, E. Meijaard, P O’Donoghue, J. Sanderson, K. Seymour, M. Bruford, C. Groves, M. Hoffmann, K. Nowell, Z. Timmons & S. Tobe. A revised taxonomy of the Felidae : The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group. „Cat News”. Special Issue (80), s. 73–75, 2017. (ang.). 
  64. ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Panthera pardus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 7 sierpnia 2011]
  65. ↑ Olga Uphyrkina, Warren E. Johnson, Howard Quigley, Dale Miquelle, Laurie Marker, Mitchel Bush, Stephen J. O’Brien. Phylogenetics, genome diversity and origin of modern leopard, Panthera pardus. „Molecular Ecology”. 10, s. 2617-2633, 2001. PMID: 11883877. (ang.). 
  66. ↑ Sriyanie Miththapala, John Seidensticker, Stephen J. O’Brien. Phylogeographic subspecies recognition in leopards (Panthera pardus): Molecular genetic variation. „Conservation Biology”. 10 (4), s. 1115-1132, 1996. (ang.). 
  67. ↑ Igor G. Khorozyan, Gennady F. Baryshnikov, Alexei V. Abramow. Taxonomic status of the leopard, Panthera pardus (Carnivora, Felidae) in the Caucasus and adjacent areas. „Russian Journal of Theriology”. 5 (1), s. 41-52, 2006. (ang.). 

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Lampart_plamisty&oldid=74862378”