Kraśnik dzięgielowiec
Kraśnik dzięgielowiec[1][2][3] (Zygaena angelicae) – gatunek motyla z rodziny kraśnikowatych i podrodziny Zygaeninae. Zamieszkuje środkową i wschodnią część Europy.
| Zygaena angelicae | |||
| Ochsenheimer, 1808 | |||
_transalpina_angelicae-M-Salzburg,_Osterhorngruppe,_Fuschl_am_See-E-MK-21407a.jpg) Imago | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Podrodzaj |
Zygaena s.str. | ||
| Gatunek |
kraśnik dzięgielowiec | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1808 roku przez Ferdinanda Ochsenheimera. Współcześnie klasyfikowany jest w podrodzaju nominatywnym rodzaju Zygaena[4][5]. W jego obrębie tworzy grupę gatunków transalpina wraz z pokrewnymi Zygaena dorycnii, kraśnikiem goryszowcem i Zygaena transalpina[6][7]. W obrębie kraśnika dzięgielowca wyróżnia się podgatunki[1]:
- Zygaena angelicae angelicae Ochsenheimer, 1808
- Zygaena angelicae angelicotransalpina Daniel, 1954
- Zygaena angelicae elegans Burgeff, 1913
- Zygaena angelicae herzegowinensis Reiss, 1922
- Zygaena angelicae rhatisbonensis Burgeff, 1914
- Zygaena angelicae ternovanensis Koch, 1938
Morfologia
edytuj_(41423531561).jpg)
Motyl ten osiąga od 26 do 35 mm rozpiętości skrzydeł[1]. Ciało jest stosunkowo smukłe jak na przedstawiciela rodzaju. Głowa zaopatrzona jest w maczugowate, drobno piłkowane czułki[8]. Ostatni z członów czułków jest biały[3]. Szeroki tułów jest czarny, włącznie z patagiami i tegulami. Skrzydło przednie osiąga od 12 do 15 mm długości i nie jest prześwitujące[8]. Tło ma czarne z silnym połyskiem metalicznym o odcieniu zielonym lub błękitnym[3]. Na wierzchu skrzydła przedniego zwykle występuje wzór z pięciu jaskrawoczerwonych plam. Plamy te mogą jednak mieć barwę od żółtej po kawowobrązową. Mogą być zredukowane lub całkiem zanikłe, a czasem może występować dodatkowa plama szósta. Plamy druga i czwarta oraz trzecia i piąta mogą być ze sobą zlane. Na spodniej stronie przedniego skrzydła plamy łączą się w wyraźnie widoczną, jaskrawoczerwoną pręgę[8][1][3]. Skrzydła tylnej pary mają tło takiej samej barwy jak plamy na skrzydłach pary pierwszej[8]. Zwykle są one tylko czarno obwiedzione[2], ale zdarzają się osobniki o jaskrawym polu silnie zredukowanym[8].
Odwłok jest cały czarny z metalicznym połyskiem, zaopatrzony w czerwoną obrączkę z czarnym przyprószeniem[8][1][3]. Genitalia samca mają walwy eliptycznie zaokrąglone, zaś wyrostki unkusa położone blisko siebie, równie szerokie na całej długości i u szczytów tępo ścięte. Edeagus ma płytkę brzuszną (lamina ventralis) pokrytą dachówkowato zachodzącymi na siebie kolcami. U samicy ósmy tergit odwłoka jest zesklerotyzowany w równym stopniu na brzegach i na pozostałej powierzchni. Genitalia samicy cechują się znamieniem torebki kopulacyjnej zbudowanym z ostrokątnych, słabo zesklerotyzowanych płytek[8].
Gąsienice mają krępe ciało. Ubarwione są zielonożółto z dwoma szeregami drobnych, czarnych plamek, biegnącymi wzdłuż grzbietu[3][2].
Ekologia i występowanie
edytujOwad ten zamieszkuje siedliska otwarte, suche i nasłonecznione. Preferuje murawy kserotermiczne, ale spotykany bywa też na suchych polanach leśnych[3][8][2]. Owady dorosłe aktywne są od końca czerwca do sierpnia[1][8][2]. Odżywiają się nektarem[2]. Gąsienice są fitofagami żerującymi na cieciorce pstrej, cieciorce żółtej, Coronilla coronata, ostrołódce kosmatej, komonicy zwyczajnej i różnych gatunkach koniczyn[8][1][3][9]. Zimowanie odbywa się w stadium gąsienicy[8][3].
Gatunek zachodniopalearktyczny[4][3], znany z Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Polski, Litwy, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz europejskiej części Rosji[5]. Przez polską część Pomorza i Kurpie przebiega jego północna granica zasięgu[8].
Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” owad ten umieszczony jest jako gatunek bliski zagrożenia (NT)[10]. Z kolei na „Czerwonej liście zwierząt zagrożonych Niemiec” figuruje jako gatunek zagrożony (EN)[11].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Krzysztof Jonko: Zygaena (Zygaena) angelicae Ochsenheimer, 1808. [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2022-03-12].
- ↑ a b c d e f Zygaena angelicae – Kraśnik dzięgielowiec. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-03-12].
- ↑ a b c d e f g h i j Kraśnik dzięgielowiec. [w:] Przyroda Świętokrzyska [on-line]. [dostęp 2022-03-12].
- ↑ a b Zygaena. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2022-03-12].
- ↑ a b Zygaena (Zygaena) angelicae Ochsenheimer, 1808. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-03-12].
- ↑ A. Hofmann, W.G. Tremewan. A revised check-list of the genus Zygaena Fabricius, 1775 (Lepidoptera: Zygaenidae, Zygaeninae), based on the biospecies concept. „Entomologist’s Gazette”. 61, s. 119–131, 2010.
- ↑ Konstantin A. Efetov, Axel Hofmann, Gerhard Tarmann, W.G. Tremewam. Taxonomic comments on the treatment of the Zygaenidae (Lepidoptera) in volume 3 of Moths of Europe, Zygaenids, Pyralids 1 and Brachodids (2012). „Nota Lepidopterologica”. 37 (2), s. 123-133, 2014. DOI: 10.3897/nl.37.7940.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Jerzy S. Dąbrowski: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyty 14-15. Ślimakówki – Limacodidae, kraśniki – Zygaenidae. Toruń: PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
- ↑ Manfred Koch: Wir bestimmen Schmetterlinge. Band 2: Bären, Spinner, Schwärmer und Bohrer Deutschlands. 2., erweiterte Auflage. Radebeul/Berlin: Neumann, 1964.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.
- ↑ Bundesamt für Naturschutz (Hrsg.): Rote Liste gefährdeter Tiere Deutschlands. Münster: Landwirtschaftsverlag, 1998. ISBN 978-3-896-24110-8.