Kościół św. Mateusza w Starogardzie Gdańskim

Kościół św. Mateusza
	nr rej. 242 z 6.08.1962
	kościół parafialny
	; Kościół św. Mateusza
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Miejscowość	Starogard Gdański
Adres	ul. Hallera 3
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Mateusza w Starogardzie Gdańskim
Wezwanie	św. Mateusza
Historia
Data zakończenia budowy	XIV wiek
Dane świątyni
Styl	gotyk
Świątynia; • materiał bud.	; • Cegła, kamień, drewno
Wieża kościelna; • liczba wież	; 0
Kopuła; • liczba kopuł	; 0
Ołtarz; • liczba ołtarzy; • wezwania ołtarzy bocznych	; 9; Jakuba Większego, NMP Łaskawej, Przemienienia Zbawiciela, Grupy Ukrzyżowania, Św. Barbary, Św. Jana, Św. Walentego i Św. Mikołaja
Liczba naw	3
	Położenie na mapie Starogardu Gdańskiego Kościół św. Mateusza
	Położenie na mapie Polski Kościół św. Mateusza
	Położenie na mapie województwa pomorskiego Kościół św. Mateusza
	Położenie na mapie powiatu starogardzkiego Kościół św. Mateusza
	53°58′04″N 18°31′50″E/53,967778 18,530556
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół św. Mateusza – rzymskokatolicki, gotycki kościół parafialny znajdujący się w Starogardzie Gdańskim przy ul. Hallera 3, wybudowany w XIV wieku. Jest najstarszym kościołem w mieście.

W 1962 obiekt wpisano do rejestru zabytków.

Historia

Początki starogardzkiej fary sięgają XIV wieku. Według starych przekazów, kościół powstał na miejscu pogańskiej świątyni Swaroga. Legenda głosi, że stojącą w południowej kruchcie kamienną kropielnicę wykuto z ogromnego posągu Swaroga^[2].

Pierwszy etap budowy kościoła trwał w latach 1305-1309, powstała świątynia wielkości obecnego prezbiterium. Do 1350 wzniesiono trzy nawy. Pierwotnie nosił wezwanie Najświętszej Maryi Panny. W 1461, 1484 i 1665 kościół był niszczony przez pożary. W okresie reformacji został przejęty przez protestantów, w rękach których był do 1599. W tym czasie kościół nosił już obecnego patrona. W 1650 dobudowano południową kaplicę pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, a w 1658 północną pw. św. Barbary. Budowlę zregotycyzowano na przełomie XIX i XX wieku, wtedy też dobudowano neogotycką kruchtę. Podczas II wojny światowej zniszczona została kaplica Przemienienia Pańskiego, odbudowano ją staraniem ks. Pawła Wieckiego. W 1996 wzniesiono wolno stojącą dzwonnicę^[3].

Architektura

Pierwotnie fara miała kształt odpowiadający obecnemu prezbiterium. Jest ono oddzielone od nawy głównej łukiem tęczowym^[4]. Krzyżacy rozbudowali kościół o trzy nawy, rozmieszczone symetrycznie na osi wschód-zachód i rozdzielone filarami. W nawach bocznych zachowało się gotyckie sklepienie gwiaździste. Starogardzka fara, jako jedna z nielicznych świątyń na Pomorzu, otrzymała układ bazylikowy^[2].

Dawniej we wschodnim zakończeniu południowej nawy istniała wieża, rozebrana w 1796 r. Na początku XX wieku usunięto również sygnaturkę^[5]

Do XVIII wieku kościół był otoczony cmentarzem. W cegłach zewnętrznego muru zachowały się charakterystyczne okrągłe wgłębienia, pochodzące z czasów krzesania ognia na potrzeby kultowe^[2]. Po południowej stronie znajduje się XIX-wieczne kamienne epitafium Fabiana Legendorfa-Mgowskiego, zmarłego w 1483 starosty starogardzkiego i wojewody pomorskiego.

Na szczycie południowej kruchty w 1999 umieszczono replikę drewnianej średniowiecznej rzeźby, tzw. Chrystusa Starogardzkiego. Oryginał, datowany na ok. 1320, odkryto w farze w roku 1930. Znajduje się on obecnie w Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie^[2]^[4].

Wnętrze kościoła

Na łuku tęczowym, oddzielającym prezbiterium od nawy głównej, znajduje się wielki fresk „Sąd Ostateczny” z około XV w., odkryty dopiero w 1957. Pośrodku na tronie zasiada Chrystus, u stóp ma archanioła Michała. Po prawicy klęczą Maryja ze św. Katarzyną i św. Barbarą, a po lewej ręce – św. Jan Chrzciciel oraz święci Piotr i Paweł.

W prezbiterium, po prawej stronie znajduje się renesansowy nagrobek Jerzego Niemojewskiego^[6] herbu Rola z Lubieńca (zm. 1615), starosty starogardzkiego, wyobrażający leżącą postać zmarłego. Jerzy Niemojewski to syn Janusza i Katarzyny Marianny Kostka, herbu Dąbrowa