Kościół św. Doroty w Trzcinicy
Kościół św. Doroty w Trzcinicy – gotycki, drewniany, dawniej parafialny obecnie kościół filialny pod wezwaniem św. Doroty. Należy do Parafii Przemienienia Pańskiego w Trzcinicy. Położony jest w centrum miejscowości na niewielkim wzniesieniu, oddalony około 400 m od drogi krajowej nr 28 odcinek Jasło - Gorlice.
 nr rej. A-138 z dnia 9.03.1989[1]
| |||||||||
| kościół filialny | |||||||||
 Kościół z otoczeniem | |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| Miejscowość | |||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| Parafia | |||||||||
| Wezwanie | |||||||||
| Wspomnienie liturgiczne |
6 lutego | ||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||||||
Położenie na mapie powiatu jasielskiego  | |||||||||
Położenie na mapie gminy wiejskiej Jasło  | |||||||||
 49°44′12,1″N 21°24′27,9″E/49,736694 21,407750
| |||||||||
Jest to jeden z najstarszych kościołów drewnianych w Polsce. Charakterystyczną cechą trzcinickiej świątyni jak i nieopodal stojącego przez wieki kościoła św. Mikołaja z Bączala Dolnego jest wyjątkowa wysmukłość i harmonijność proporcji.
Obiekt znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego (Trasa VIII).
Historia
edytujObecnie znajdujący się kościół drewniany w Trzcinicy wzniesiony został w 1551. Świadczy o tym data budowy wyryta na nadprożu i powtórzona na lewym węgarze portalu południowego[2]. Prawdopodobnie nie jest to pierwszy kościół w tym miejscu i przed nim stała tu wcześniejsza, drewniana świątynia niewielkich rozmiarów. Inicjatorką budowy kościoła była Zofia z Marszowic Ocieska, a fundatorem jej mąż Jan Ocieski ówczesny podkanclerzy koronny, starosta biecki. Ociescy byli w tym czasie tenutariuszami Trzcinicy jako własności królewskiej. W dniu 5 lutego 1557 kościół został konsekrowany przez biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego (bądź jego sufragana Andrzeja Spota) i nadano mu wezwanie św. Doroty.
Kościół na przestrzeni wieków był kilkukrotnie restaurowany i odnawiany. Już pod koniec XVI wieku do elewacji zachodniej dobudowano wieżę, którą silnie przekształcono na początku XX wieku. XIX wiek przyniósł kolejne zmiany. W latach 1800–1806 namalowano nową polichromię na istniejącej XVI-wiecznej. W 1857 dobudowano w miejscu kruchty południowej kaplicę Matki Boskiej z dwukondygnacyjną nastawą ołtarzową z arkadą wejściową od portalu południowego. Cały obiekt oszalowano. 16 maja 1903 kościół nawiedził biskup Józef Sebastian Pelczar. Gontowy dach kościoła wymieniono na blaszany w 1911. W 1907 zbudowano murowaną dzwonnicę parawanową z dzwonem Florian, a 6 sierpnia 1911 poświęcono dwa nowe dzwony: Paulinę i Barbarę, fundacji Klominków - właścicieli trzcinickiego browaru. Te trzy dzwony zarekwirowano na potrzeby wojenne w 1917 r. Cztery nowe dzwony: Stanisław, Józef, Barbara i Dorota, poświęcone 28 maja 1920 przez biskupa Józefa Fischera, zostały zarekwirowane w roku 1941. Kolejne trzy dzwony zakupiono w 1951 ze składek parafian. Są to: Maryja (96 kg), Jan Chryzostom (150 kg) oraz Maryja Królowa Polski (242 kg)[3]. W latach 30. XX wieku odnowiono polichromię. W latach 1984–87 wzniesiono we wsi nowy murowany kościół parafialny, gdzie na sygnaturce zawieszono mały dzwon. Ale nie zapomniano o starym zabytkowym kościółku[4].
W latach 1995–2010 dzięki osobistemu zaangażowaniu proboszcza parafii Stanisława Bałuckiego przeprowadzono kompleksowe prace konserwatorskie w kościele, obejmujące zabytkowe elementy budowlano-architektoniczne, ruchome wyposażenie wnętrza i ścienną dekorację malarską. Z prac budowlanych wykonano między innymi: w 1996 wymieniono podmurówkę i dębowe podwaliny, uzupełniono ściany nowym budulcem, oszalowano kościół gontem. Rok później zakonserwowano więźbę dachową i pokryto dach gontem. W następnych latach przeprowadzono rekonstrukcję portalu zachodniego i drzwi, ułożono nową podłogę, kamienne posadzki i odbudowano drewniane ogrodzenie kościoła. Wewnątrz odkryto pierwotną polichromię figuralno-ornamentalną z Sądem Ostatecznym na ścianie prezbiterium, monumentalną postacią św. Krzysztofa na północnej ścianie nawy, kasetonową dekoracją stropu nawy i rzędem dwunastu apostołów z Chrystusem na parapecie chóru muzycznego. Wykonana archaiczną i rzadką techniką kazeiny wapiennej pochodzi z okresu od połowy XVI do połowy XVII wieku. Efektem prac konserwatorskich jest wyeksponowanie pierwotnych walorów architektonicznych i artystycznych tego niewątpliwie pomnika kultury narodowej jakim jest kościół w Trzcinicy[2].
W 1995 dla parafii odlano nowy, jubileuszowy dzwon, z okazji 600 lecia istnienia wsi. Nosi imię św. Doroty, patronki parafii. Waży 420 kg, i wydaje ton h'.
-
Widok od strony prezbiterium -
Widok ogólny -
Elewacja południowa
.jpg)
.jpg)
Architektura i wyposażenie
edytujKościół wybudowano w tradycji gotyckiej, jednonawowy, orientowany, konstrukcji zrębowej o łączeniach na zamek kryty z czopem. Ściany z ciosanego drewna jodłowego ułożono na dębowej podwalinie. Posiada niemal kwadratową nawę i zamknięte trójbocznie prezbiterium. Do prezbiterium od strony północnej przylega zakrystia na planie wydłużonego prostokąta (niepowiększona od średniowiecza). Okna nawy i prezbiterium zamknięte łukiem w kształcie oślego grzbietu. Wieża słupowo-ramowa z izbicą zakończona ostrosłupowym hełmem, otoczona w przyziemiu otwartymi sobotami[5].
Więźba dachowa posiada typowe dla gotyku przemiennie zestawione wiązary. Kościół posiada dach dwuspadowy o wspólnej kalenicy nad nawą i prezbiterium tzw. system więźbowo-zakrzynieniowo-zaczepowy. Całość pokryta gontem. Na kalenicy sygnaturka o baniastej kopule.
Wnętrze oświetlone jest zgodnie z gotycką tradycją tylko oknami od strony południowej i wschodniej. Pierwotnie kościół posiadał dwa wejścia, od zachodu i południa. Portal południowy zamieniony został na arkadę wejściową do dobudowanej później kaplicy Matki Bożej. Dwuskrzydłowe drzwi z XV wieku w portalu zachodnim zachowały do dzisiaj gotyckie kowalskie okucia o motywach rombowo-liściastych. Wnętrze przekryte jest stropami płaskimi. Wewnątrz kościoła zachowała się cenna polichromia: renesansowa z XVI i manierystyczna z XVII wieku.
Na wyposażenie kościoła składają się:
- ołtarz główny, dwa ołtarze boczne z XVIII wieku, ambona z drugiej połowy XVIII wieku i dwa obrazy wotywne św. Anny i św. Stanisława z początku XIX wieku fundacji Anny z Siemieńskich i Stanisława Jabłonowskich, właścicieli wsi
- organy z przełomu XVII i XVIII wieku
- gotycka grupa pasji na belce tęczowej
- chrzcielnica z początku XIX stulecia
- nagrobek Stanisława Jabłonowskiego z 1806 r. umieszczony na południowej ścianie prezbiterium, zwieńczony urną w kształcie antycznej wazy
-
Elewacja zachodnia -
Drzwi główne -
Dzwonnica
Wokół kościoła
edytujW otoczeniu kościoła stoi murowana dzwonnica parawanowa z 1907, figura Matki Boskiej postawiona w 1994 dla upamiętnienia dawnych parafian spoczywających wokół świątyni i dwa potężne dęby. Teren przykościelny jest ogrodzony drewnianym płotem.
-
Elewacja wschodnia -
Letnią porą -
Nocą
.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2016-02-11].
- ↑ a b Piotr Łopatkiewicz, Drewniany kościół Św. Doroty w Trzcinicy, Trzcinica 2013, str.20-33
- ↑ Parafia Przemienienia Pańskiego i św. Doroty w Trzcinicy [online], www.trzcinica.opw.pl [dostęp 2019-03-24] [zarchiwizowane z adresu 2019-03-24].
- ↑ Małgorzata Madej, Trzcinica-historia wsi, parafii i szkoły w zarysie, Tuchów 2006, str.77-88
- ↑ Krzysztof Zieliński, Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego, Rzeszów 2015, str.284-285
Bibliografia
edytuj- Stanisława Gomulanka Kościół p.w. św. Doroty i jego wyposażenie - referat wygłoszony 23 kwietnia 1995 roku w Trzcinicy, zamieszczony na str.67-76 monografii: Małgorzata Madej, Trzcinica - historia wsi, parafii i szkoły w zarysie, Tuchów 2006, ISBN 83-86744-40-5
- Piotr Łopatkiewicz, Drewniany kościół Św. Doroty w Trzcinicy, Trzcinica 2013, ISBN 978-83-937475-0-4
- Małgorzata Madej, Trzcinica - historia wsi, parafii i szkoły w zarysie, Tuchów 2006, ISBN 83-86744-40-5
- Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda, Sebastian Wypych Kościoły drewniane Karpat i Podkarpacia, Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2001, ISBN 83-85557-88-1, ISBN 83-85368-79-5
- Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego, Krzysztof Zieliński (red.), Rzeszów: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”, 2015, ISBN 978-83-61577-68-3, OCLC 922211420.
- Tablica informacyjna znajdująca się przed kościołem
- Inskrypcje na trzech mniejszych dzwonach
Linki zewnętrzne
edytuj- Diecezja Rzeszowska, Parafia Trzcinica. diecezja.rzeszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)].
- Strona parafii
- Kościoły drewniane, Trzcinica