Urna (pojemnik)
Urna (popielnica) – naczynie służące do przechowywania prochów zmarłego po jego kremacji[1][2].
Historia
edytujPogrzebowe urny (znane też jako urny z prochami, popielnice[3], urny grzebalne[4] lub żalniki[5]) były używane w wielu cywilizacjach (greckiej, etruskiej i rzymskiej)[6] już od okresu neolitu, popularne w epoce brązu i żelaza[4], a zwłaszcza w starożytności[6]. Po śmierci ciało poddawane było kremacji, a popioły zbierano do urny[4]. Rzymianie umieszczali urny z prochami bliskich w grobowcach nazywanych kolumbariami[6]. Na ziemiach polskich miejsce na którym w czasach przedchrześcijańskich zakopywano urny z prochami zwano żalnikiem[7].
Rodzaje
edytujUrny były najczęściej naczyniami dwuusznymi, o dużym, okrągłym brzuścu, szerokim spodzie, zwężonej szyjce, zamykane pokrywką z uchwytem[6]. Często zdobione były polichromią, ornamentem rytym lub inną dekoracją plastyczną[4]. Wykonywane były z gliny, metalu lub kamienia[6].
U Etrusków i Rzymian wykonywano także urny w kształcie domów. Ich pokrywy stanowiły dachy[6].
W okresie wczesnego cesarstwa w Rzymie popularne były urny skrzynkowe wykonane z marmuru, bogato zdobione reliefem ornamentalnym lub figuralnym, z pokrywami dekorowanymi akroterionami. Na frontowej ścianie występowały inskrypcje z imionami, tytułami zmarłego lub fundatora[6].
Znane są też tzw. urny twarzowe, które stosowano w Azji Mniejszej, środkowej Italii, środkowej Europie, m.in. w Polsce[4]. Były one charakterystyczne dla pochówków ludności kultury pomorskiej w epoce żelaza oraz stosowane w Wielkoposce w VI-IV w. p.n.e.[8] W urnach tych na szyjce zaznaczona była twarz, a brzusiec naczynia nawiązywał do kształtu ludzkiego[4].
We wczesnym średniowieczu ludność tzw. grupy olsztyńskiej stosowała urny z charakterystycznym prostokątnym otworem pośrodku, symbolizującym prawdopodobnie okno lub drzwi[9].
W czasach współczesnych przemysł funeralny oferuje urny z kompozytu, kamienia, drewna, metalu, szkła, ceramiczne w różnych kształtach[10].
-
Urna cylindryczna z inskrypcją łacińską. 2 połowa I w. n.e. -
Imitacja urny rzymskiej z oryginalną rzymską pokrywą. XVIII-wieczne zestawienie klasycznej wazy z pokrywą urny rzymskiej z I-II w. n.e. -
Urna z prochami pomordowanych w Gross-Rosen na cmentarzu komunalnym w Legnicy -
Urna twarzowa -
Brązowa urna, zawierająca ziemię z grobu Cypriana Kamila Norwida
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ urna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-11-04].
- ↑ popielnica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-11-04].
- ↑ Słownik języka polskiego (red. Mieczysław Szymczak). T. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1981, s. 615, ISBN 83-01-00284-0.
- ↑ a b c d e f Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 426–427, ISBN 978-83-01-12365-9.
- ↑ żalnik – Wielki słownik W. Doroszewskiego PWN [online], sjp.pwn.pl [dostęp 2024-01-20] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Encyklopedia sztuki starożytnej. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1974, s. 468.
- ↑ Holly i Żółtak 2001 ↓, s. 443.
- ↑ Sztuka świata. Słownik terminów L-Ż. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 312, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ Sztuka świata. Słownik terminów L-Ż. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 160, ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ Urny. biznesfinder.pl. [dostęp 2023-06-01].
Bibliografia
edytuj- Krystyna Holly, Anna Żółtak: Słownik wyrazów zapomnianych, czyli słownictwo naszych lektur. Warszawa: PWN, 2001.