Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła i klasztor Bazylianów w Berezweczu
Kościół (Cerkiew) Świętych Apostołów Piotra i Pawła i klasztor Bazylianów w Berezweczu – nieistniejący kościół (cerkiew) unickiego zakonu bazylianów, stanowiący część założenia kościelno-klasztornego tego zakonu w Berezweczu. Leżał nad jeziorem Podłużnym.
| kościół klasztorny | |||||||||||||||||||
 Fasada nieistniejącego kościoła bazylianów w Berezweczu (przed 1939 r.) | |||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Republika związkowa | |||||||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||||
| Kościół |
rzymskokatolicki (1919–1939) | ||||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Białorusi  | |||||||||||||||||||
 55°09′02,37″N 27°41′27,70″E/55,150658 27,691028
| |||||||||||||||||||
Historia i architektura
edytujZespół kościelno-klasztorny dla zakonu bazylianów ufundował w 1637 wojewoda mścisławski Józef Korsak Głębocki; unici przejęli w Berezweczu dawny monaster prawosławny[2]. Korsak nadał Bazylianom dobra Berezwecz z sześcioma wsiami oraz Wierzbołów na Suwalszczyźnie[3]. W latach 1756–1763 drewniana cerkiew i monaster zostały zastąpione nowymi obiektami, według projektu architekta Antonio Paracca[4]. Klasztor budowano do 1767 roku[5].
Kościół bazyliański stanowił najwybitniejszy i może najdojrzalszy przykład baroku wileńskiego. Jego dwuwieżowa fasada została wzniesiona prawie całkowicie przy użyciu form architektonicznych. Zastosowano symetrycznie kształtowane wklęsło-wypukłe płaszczyzny ścian w obrębie każdego z trzech członów fasady co stworzyło efekt jej falowania. To samo wygięcie fasady wyznaczało w planie skośną pozycję wszystkich elementów dźwigających – kolumn, filarów i pilastrów, wolut i prowadziło do całkowitego wyeliminowania geometrycznej płaszczyzny elewacji. Kształt architektoniczny elewacji decyduje o tym, iż fasada kościoła w Berezweczu stanowiła najbardziej konsekwentną realizację rokokowej zasady formowania architektury[6].
Po powstaniu listopadowym, na synodzie w Połocku w 1839, rozporządzeniem carskim zlikwidowano unię na ziemiach litewskich i białoruskich; klasztory bazyliańskie zlikwidowano lub przekształcono w monastery prawosławne. Unicki klasztor w Berezweczu został zamieniony na prawosławny monaster, a kościół na cerkiew prawosławną. Monaster męski funkcjonował do 1874 r., natomiast w latach 1901–1919 w dawnym klasztorze bazyliańskim działał żeński monastyr prawosławny[7].
W okresie dwudziestolecia międzywojennego ten dawny kościół unicki zamieniono na rzymskokatolicki, a w zabudowaniach klasztornych (opuszczonych przez mniszki, które udały się do Wilna, gdzie dołączyły do miejscowej wspólnoty[7]) stacjonował Korpus Ochrony Pogranicza.
W 1939 r. z dzwonnicy klasztoru nacierającą Armię Czerwoną przez jakiś czas powstrzymywał ogień z polskiego karabinu maszynowego[8]. Władze radzieckie zorganizowały w klasztorze więzienie NKWD, jedno z największych na ziemiach zajętych przez ZSRR. Więziono tu Polaków a także obywateli państw nadbałtyckich. W trakcie likwidacji więzienia w czerwcu 1941, zamordowano tu ok. 800 Polaków (zobacz Droga śmierci Berezwecz-Taklinowo).
W czasie okupacji niemieckiej (1941–1944) w klasztorze dalej mieściło się więzienie i obóz dla jeńców radzieckich. Zginęły tysiące ludzi.
2 kwietnia 1949 Połocki obwodowy komitet wykonawczy podjął decyzję o rozbiórce rzekomo awaryjnego budynku kościoła na cegłę[9], co wkrótce było dokonane.
W istniejącym nadal, dwukondygnacyjnym budynku klasztornym do dziś mieści się więzienie. Cechy stylowe budynku zostały zatarte.
Nawiązaniem do architektury kościoła bazyliańskiego jest wzniesiony z inicjatywy ks. Tadeusza Krawczenki[10] - według projektu Michała Bałasza - w Białymstoku w latach 1991–1996 Kościół Zmartwychwstania Pańskiego.
Galeria
edytuj-
Kościół i klasztor na obrazie Józefa Drozdowicza z 1926 roku -
Fasada boczna kościoła i fragment budynku klasztoru w latach 30. XX w. Zdjęcie aut. Jana Bułhaka -
Kościół w latach 30. XX w. (aut. Jan Bułhak) -
Wnętrze kościoła (aut. Jan Bułhak)
.jpg)
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Mariusz Karpowicz, Wileńska odmiana architektury XVIII wieku, Wydawnictwo: Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2012, s.55–57.
- ↑ Pawluczuk U. A.: Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007, s. 25. ISBN 978-83-7431-127-4.
- ↑ Fundacja Ziemia Dobrzyńska – oficjalna wizyta.Białoruś [online], www.fundacjaziemiadobrzynska.pl [dostęp 2016-04-01].
- ↑ Mariusz Karpowicz, Wileńska odmiana architektury XVIII wieku, Wydawnictwo: Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2012, s.55-57, ISBN 978-83-63580-10-0
- ↑ P.Bohdziewicz, Kościół pobazyliański w Berezweczu, Biuletyn Historii Sztuki, XLV, 1983, nr 1, s.327-348
- ↑ Janusz Kębłowski: Dzieje sztuki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1987, s. 152. ISBN 83-213-3146-7.
- ↑ a b История обители. berezvich.cerkov.ru. [dostęp 2020-10-10]. (ros.).
- ↑ Gienek, Miasto Postawy i okolice: Pułk KOP "Głębokie" [online], Miasto Postawy i okolice, 3 stycznia 2012 [dostęp 2016-03-26].
- ↑ Послевоенное развитие Глубокского района: 1944-1950 гг., с. 293.
- ↑ Białystok - Kościół Zmartwychwstania Pańskiego - zdjęcia, mapa [online], fotopolska.eu [dostęp 2024-04-30].
Bibliografia
edytuj- Górska Aleksandra: Kresy. Przewodnik. Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński, 2005, s. 252. ISBN 83-7447-006-2.
- Janusz Kębłowski: Dzieje sztuki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1987, s. 152. ISBN 83-213-3146-7.
Linki zewnętrzne
edytuj- Radzima.org: Kościół i klasztor bazylianów w Berezweczu. [dostęp 2011-05-24]. (pol.).