Kleck

Kleck (biał. Клецк) – miasto na Białorusi, w obwodzie mińskim, siedziba rejonu kleckiego.

Kleck

Клецк

Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	miński
Populacja (2010) • liczba ludności	10 800
Nr kierunkowy	1793
Kod pocztowy	222640
Położenie na mapie obwodu mińskiego Kleck
Położenie na mapie Białorusi Kleck
53°04′N 26°38′E
Strona internetowa

Miasto magnackie położone było w końcu XVIII wieku w powiecie nowogródzkim województwa nowogródzkiego.

Do 1945 w Polsce, w województwie nowogródzkim, w powiecie nieświeskim, siedziba gminy Kleck.

Kleck leży nad rzeką Łań.

Kalendarium

Kleck w XVII w. (Tomasz Makowski)

• Znany od X-XI w. pod nazwą Kleczesk (Клеческ, Кльчьск).
• 1127 r. – pierwsze historyczne wzmianki dotyczące miasta Klecka.
• W XI–XII w. – warowny ośrodek plemienny Dregowiczan, Krzywiczan.
• W XIV w. – włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego.
• W latach 1401–1407 wielki książę Witold za zgodą Władysława Jagiełły przekazał Kleck Zygmuntowi Kiejstutowiczowi i swemu bratankowi Romanowi.
• 1433 r. – w bitwie pod Kleckiem Zygmunt Kiejstutowicz pokonał wojska Świdrygiełły.
• 1442 r. – Kazimierz IV Jagiellończyk podarował Kleck jako udzielne księstwo w dożywotnie władanie Michałowi, synowi Zygmunta, a po jego śmierci dobra wracają do Korony.
• 1450 r. – powstał kościół parafialny pw. Trójcy Przenajświętszej ufundowany w przez Andrzeja Mostwiłowickiego, a dokończony w XVI w. przez królową Bonę.
• Od 1456 r. – księstwem kleckim władał zbiegły ruski kniaź Iwan Wasilewicz, a po nim Fedor Iwanowicz – jego syn.
• 1503 r. – najazd Tatarów krymskich pod wodzą sułtana Byty-Gereja na tereny Nowogródczyzny, spalenie miasta i zamku.
• 5 sierpnia 1506 – zwycięska bitwa pod Kleckiem wojsk polsko-litewskich kniazia Michała Glińskiego wspieranych przez polską jazdę raców wojewody poznańskiego Sędziwoja Czarnkowskiego nad Tatarami.
• 1519 r. – król Zygmunt I Stary nadaje dożywotnio Kleck swojej żonie, królowej Bonie Sforza d’Aragona.
• 1522 r. – królowa Bona sprowadza do Klecka Żydów i nadaje im przywilej arendowania karczm i pobierania myta na okres 3 lat.
• 1550 r. – Radziwiłł Czarny, protektor kalwinizmu na Litwie odbiera kościół pw. Trójcy Przenajświętszej katolikom i przekazuje go kalwinom. Osadza przy nim jako ministra słynnego z nauki i wymowy Szymona Budnego, a następnie Tomasza Falkowiusza Sokołowskiego.
• Od 1552 roku do co najmniej 1575 r. (data ostatniego inwentarza) była tam przeprowadzana reforma powłóczna.
• 1585 r. – Stanisław Radziwiłł pozbył się kalwinów i kościół ponownie przekazał katolikom. Osadził na probostwie uczonego kapłana Marcina z Klecka.
• 16 sierpnia 1586 – utworzenie ordynacji kleckiej w Grodnie trzech braci Radziwiłłów: Olbracht, Mikołaj-Krzysztof i Stanisław Albert, razem z nieświeską i ołycką, która została zatwierdzona przez Sejm w 1589 r.
• 1595 r. – podczas powstania S. Nalewajki w murach kleckiego zamku obradował zjazd szlachty województwa nowogródzkiego.
• 7 stycznia 1652 – Michał Karol Radziwiłł opatrzył kościół pw. Trójcy Przenajświętszej wieczystym funduszem.
• 27 sierpnia 1652 – miasto otrzymało od króla Polski Jana II Kazimierza Wazy przywilej lokacyjny na mocy prawa magdeburskiego i herb miejski.
• 1660 r. – podczas wojny z Rosją miasto najechały wojska pod dowództwem Iwana Chowańskiego, niszcząc zamek – siedzibę radziwiłłowskiej ordynacji.
• 1683 r. – powstaje barokowy kościół i klasztor dominikanów ufundowany przez księcia Stanisława Kazimierza Radziwiłła.
• Własność Radziwiłłów (1586–1874 ośrodek ordynacji).
• 18–19 kwietnia 1706 – miasto zajęli Szwedzi pod dowództwem króla Karola XII, którzy ponownie zniszczyli odbudowany zamek (ostatnia wzmianka o zamku kleckim).
• W latach 1706–1708 – Kleck najechały wojska rosyjskie pod wodzą kozackiego hetmana Iwana Mazepy i kniazia Szeremietiewa.
• Od 1793 r. – po II rozbiorze w zaborze rosyjskim.
• 1810 r. – pożar miasta, uszkodzony został kościół katolicki pw. Trójcy Przenajświętszej.
• 1832 r. – kasata klasztoru dominikanów po powstaniu listopadowym, a po powstaniu styczniowym kościół dominikanów zamieniono na cerkiew.
• 1901 r. – powstanie Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego powołanego przez E. Woyniłłowicza.
• 1904 r. – oddano do użytku szpital, którego fundatorem był Wojciech Radziwiłł.

Rynek z kościołem dominikanów ok. 1929 r.

Kościół św. Trójcy w czasach II RP

Koszary w Klecku w czasach II RP

• 20 kwietnia (3 maja) 1917 roku – po raz pierwszy możliwe było zorganizowane w mieście obchodów przyjęcia Konstytucji 3 maja
• W okresie międzywojennym w Polsce.
• 6 sierpnia 1919 – zajęcie Klecka przez wojska polskie pod dowództwem gen. bryg. Adama Mokrzeckiego.
• 12 lutego 1920 r. – Wybory do Rady Miejskiej w Klecku (opublikowano w Dzienniku Urzędowym Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich nr 7 z dnia 31.01.1920)
• 18 marca 1921 r. – w wyniku postanowień traktatu ryskiego Kleck powrócił do Polski.
• 30 września 1921 – w Klecku mieszkało 5671 osób, w tym: 4190 wyznania mojżeszowego, 937 prawosławnych, 342 katolików, 219 wyznania mahometańskiego, 1 ewangelik. Według narodowości: Żydów 4101, Białorusinów 1098, Polaków 448, innych narodowości 24.
• 1924–1925 – budowa koszar i budynków dowództwa 9 batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza.
• 3 lipca 1927 roku w Klecku przeprowadzono wybory do Rady Miejskiej. Na burmistrza ponownie wybrano Bernowicza, wybrano 24 radnych w tym 3 Polaków (I. Sławińskiego – kierownika banku, M. Muszkata – lekarza, J. Czubińskiego – organistę), 1 Tatara (Ch. Jakubowskiego – rolnika, byłego urzędnika), 4 Białorusinów (Jakubionka – dyrektora Gimnazjum Białoruskiego w Klecku i 3 drobnych rolników), 16 Żydów (Długacza, lekarza, 8 kupców, 4 rzemieślników, 2 przemysłowców i 1 fotografa). Na podstawie „Życie Nowogródzkie” nr 11 z lipca 1927 r.
• 23 września 1929 r. – wizyta prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego w koszarach batalionu KOP Kleck.
• 1930 r. Wybory do Rady Miasta Klecka : Ajzyk Kacew- handlowiec, Borys Długacz – lekarz dentysta, Muszkat Marian Lekarz, Icko Lejba Mildler – fotograf, Gerszon Lisser – handlowiec, Nachnon Ogólnik – handlowiec, Zelik Kapust – krawiec, Mowsza Frejdkies – handlowiec, Berko Manier – handlowiec, Wolf Turbowicz – robotnik, Chaim Lifszyc – handlowiec, Mowsza Domnic – handlowiec, Mowsza Nicberg – handlowiec, Mowsza gawsze – przemysłowiec, Jankiel Chajet – krawiec, Maksymlian Ebel – piekarz, Dawid Gabriel – pachciarz, Józef Słowiński – urzędnik, Adam Aleksandrowicz – rolnik, Jan Czybiński – organista, Pankretowicz – rolnik, Arseniusz Popowicz – rolnik, Jan Jarmoliński – szewc, Aleksander Sidorowicz – rolnik (Źródło: Gazeta „Slowo” nr 175, z dnia 02.08.1930 r. https://polona.pl/item/48232399/1/).
• 1932–1934 – komasacja 1200 ha gruntów położonych wokół miasta.
• Do lutego 1937 burmistrzem Klecka był ppłk Jan Kuroczycki, a jego następcą do 1939 był ppłk Witold Chmielewski.
• 17 czerwca 1937 – pożar miasta, spaleniu uległa znaczna część drewnianej zabudowy miejskiej oraz dach cerkwi (byłego kościoła dominikanów).
• 1939 r. – Kleck liczy ok. 4,5 tys. mieszkańców, w tym ok. 75% stanowią Żydzi.
• 17 września 1939 – walki batalionu KOP Kleck na granicy, zajęcie Klecka przez Armię Czerwoną na mocy tzw. Paktu Ribbentrop-Mołotow.
• 1939–1941 – pod okupacją sowiecką.
• 10 lutego 1940 – pierwsze wysiedlenia Polaków na Syberię.

Nowy kościół św. Trójcy, wzniesiony w l. 2006-2012

• 1941–1944 – pod okupacją niemiecką.
• 27 czerwca 1941 – zajęcie miasta przez Niemców.
• 6 października 1941 – okupanci niemieccy rozstrzelali ok. 4 tys. Żydów.
• do 21 lipca 1942 – likwidacja getta w Klecku (ok. 2 tys. Żydów z Klecka i okolic).
• 4 lipca 1944 – wojska 1 Frontu Białoruskiego zajęły Kleck.
• 1945–1991 – w Białoruskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej.
• 1991 r. – Kleck miasto rejonowe w obwodzie mińskim Białorusi.
• 2006 r. – rozpoczęcie budowy nowego kościoła katolickiego pod wezwaniem Trójcy Świętej.
• 30 czerwca 2012 – konsekracja kościoła pod wezwaniem Trójcy Świętej.

Zabytki

Wybrane zabytki:

Dawny kościół dominikanów, obecnie cerkiew prawosławna pw. Zmartwychwstania Pańskiego

Dawny klasztor dominikanów

Cerkiew prawosławna pw. Opieki Matki Bożej

Szpital fundacji Wojciecha Radziwiłła

Stary polski nagrobek na cmentarzu

Pozostałości starego kościoła św. Trójcy

istniejące:

• Kościół dominikanów pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (obecnie cerkiew prawosławna Zmartwychwstania Chrystusa), barokowy fundacji księcia Stanisława Radziwiłła zbudowany w 1683 r. Jerzy i Klara Bułhakowie uposażyli roku 1685 zgromadzenie zakonne funduszem ziemnym, a książęta Sanguszkowie pieniężnym. Zamieniony na cerkiew w II poł. XIX w. Po II wojnie światowej nieczynny, był w nim warsztat mechaniczny. W 1994 r. pobieżnie wyremontowany i przekazany prawosławnym.
• Klasztor dominikanów razem z kościołem fundacji Radziwiłła. W 1693 roku Stanisław Kazimierz, książę Radziwiłł marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego, zrobił fundusz na klasztor, któremu zapisał 40.000 złotych polskich. Później posiadł folwark w Czarkowczyźnie, a do roku 1764 przybyło kapitału na 12.000 złotych polskich. Zakon skasowano w 1832 r. (inne źródła – 1843). Mieściła się w nim też od 1795 r. szkoła dla szlachciców. Obecnie w dawnym klasztorze mieści się internat.
• Cerkiew prawosławna pw. Opieki Matki Bożej, zbudowana w latach 1876–1879
• Jesziwa Klecka z 1929 roku
• Strażnica KOP z lat 1924-1925 zbudowana według projektu Tadeusza Nowakowskiego. Pierwotny zespół zabudowań tworzyły: budynek dowództwa KOP, budynek koszar, działownia (betonowy schron na amunicję), stajnia dla 200 koni i magazyn paszy. W budynkach koszarowych znajdowały się: pokoje dla oficerów i podoficerów oraz żołnierzy, kuchnia, łaźnia, pralnia, warsztaty krawieckie i szewskie, warsztaty kowalskie i rusznikarskie, magazyny mundurowe i magazyny broni. Kierownikiem budowy z upoważnienia Ministerstwa Robót Publicznych był inż. arch. Zygmunt Wyganowski. Budynki posiadały oświetlenie elektryczne doprowadzone z Nieświeża, bieżącą wodę w koszarach zapewniała studnia głębinowa wyposażona w pompę.
• Szpital z 1909 r. fundacji Wojciecha Radziwiłła.
• Cmentarz katolicki

nieistniejące:

• Kościół parafialny pw. Trójcy Świętej ufundowany w 1450 r. przez Andrzeja Mostwiłowickiego, obywatela nowogródzkiego, a dokończony przez królową Bonę żonę Zygmunta Jagiellończyka. Dnia 7 stycznia 1652 r. Michał Karol Radziwiłł obdarował świątynię wieczystym funduszem. Kościół przetrwał czasy nawały szwedzkiej, reformację, pożar w 1810 roku i I wojnę światową. Został zburzony przez artylerię Armii Czerwonej w 1944 r. podczas zdobywania miasta. W latach 50. XX wieku pozostałości kościoła zostały rozebrane przez mieszkańców na cegłę. Do dziś ocalał fragment ściany dzwonnicy kościelnej.
• Zamek w Klecku
• Synagoga Wielka z 1796 roku
• Meczet w Klecku

Osoby związane z Kleckiem

• Witold Chmielewski (1892–1940), burmistrz Klecka, podpułkownik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej
• Tytus Dymek (ur. 1 stycznia 1899, zm. 23 listopada 1970) – aktor, m.in. Młodość Chopina (1951)
• Jerzy Gedymin (ur. 18 września 1925, zm. 24 czerwca 1993) – profesor filozofii Uniwersytetu w Susseksie w Wielkiej Brytanii
• Olgierd Jeleński – polski działacz społeczny, polityk i samorządowiec, senator RP III kadencji (1930–1935)

Bibliografia

• Tadeusz Sosiński: „Ziemia nowogródzka – zarys dziejów.” Warszawa 2001, wyd. 1, Wydawca: Drukarnia Wojciech Lewicki, Warszawa, ISBN 83-913405-4-6, s. 18, 58, 95-96, 118,172, 190-191, 199-201, 277.
• Grzegorz Rąkowski: „Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi.” Warszawa 1997, Wydawca: Burchard Edition Warszawa, ISBN 83-904446-9-0, s. 99-100.
• Ignacy Borejko Chodźko: „Diecezja Mińska około 1830 roku – struktury parafialne” opracował Marcin Radwan – Lublin 1998, Wydawca: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-85854-41-X, s. 45-48.
• Ignacy Borejko Chodźko: „Diecezja Mińska około 1830 roku – struktury zakonne”. opracował Marcin Radwan, Lublin 1998, Wydawca: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-85854-42-8, s. 59-61.
• Anna Lewkowska, Jacek Lewkowski, Wojciech Walczak: „Zabytkowe cmentarze na kresach wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej – województwo nowogródzkie”, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2008, ISBN 83-7181-465-8, ISBN 978-83-7181-465-5, s. 103–106.
• „Żołnierz Polski” nr 41 z dnia 13 października 1929 r. art. P. Prezydent wśród żołnierzy K.O.P. Kleck 23.09.1929 r.
• „Nasze Kościoły Archidiecezja Mińska Dekanat Słucki” ks. Josefat Żyskar, s. 311-313, Narodowa Biblioteka Cyfrowa
• Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.

Linki zewnętrzne

• Kleck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 122 .
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona