Kelaghai
Kelaghai – jedwabna chusta pokryta tradycyjnymi wzorami, używana przez kobiety w Azerbejdżanie.
| Niematerialne dziedzictwo kulturowe UNESCO | |
 Tradycyjne wzory na chuście | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ | |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2014 |
Historia
edytujJedwab był produkowany w Azerbejdżanie od wieków. Przez państwo to prowadził Jedwabny Szlak. W rejonie Şamaxı jedwab był produkowany od XIV wieku[1]. W okresie sowieckim produkcja rękodzielnicza zanikła. Kelaghai było produkowane przez duże zakłady tkackie na terenie Azerbejdżanu. Była to jednak produkcja masowa (tradycyjne chusty są różnorodne) i wprowadzano nowe wzory takie jak na przykład wołgi. Po upadku socjalizmu w latach 90. XX wieku produkcja zanikła. W 2002 roku centrum naukowe „Te Inkishaf” i małe przedsiębiorstwo JT, które wsparła ambasada Japonii w Azerbejdżanie oraz władze regionalne, podjęły próbę przywrócenia tradycyjnej produkcji kelaghai[2].
W procesie produkcji kelaghai bierze udział wiele osób. W Şəki chusty są tkane przez tkaczy. Następnie są wysyłane do Basqal do barwienia i nadrukowania wzorów. Wykonanie chusty ważącej 125 g trwa dwa dni, a ponieważ jest to bardzo ciężka praca, zajmują się tym zazwyczaj mężczyźni[3]. Oryginalna chusta jest tak cienka, że można ją przeciągnąć przez pierścionek, a równocześnie jedwab chłodzi latem, a ogrzewa zimą[4].
Tradycja
edytujSzal ma formę kwadratu o wymiarach 150 × 150 cm do 160 × 160 cm[5]. Może być w całości pokryty ornamentem, ale może on też znajdować się tylko na brzegach chusty. W dni powszednie używane były białe chusty z niedużym ornamentem na brzegach. Ornamenty mają swoje nazwy: „Heyrati”, „Istiotu”, „Sogani”, „Shah buta” i „Abi”. Na współczesnych chustach pojawiają się motywy takie jak: buta (angielska nazwa wzoru to paisley)[6], kropla wody lub płomień ognia[7]. Kolor chust wskazywał wiek i status kobiety w rodzinie. Starsze kobiety nosiły kelaghai w ciemnych kolorach (ciemnoniebieskie, czarne, brązowe), natomiast młode w kolorach jasnych. Sposób ich zawiązywania wskazywał, czy jest to panna, czy kobieta zamężna. Inne chusty noszono podczas wesela czy pogrzebu. Według tradycji podarowanie kelaghai przez kobietę mężczyźnie było wyznaniem miłości i wyrażeniem zgody na małżeństwo[5].
Wzory na chustach wykonywane są metodą batiku. Po nałożeniu wosku jedwab jest farbowany przy użyciu naturalnych barwników z roślin, takich jak berberys, rajskie jabłka, szafran, porzeczka, sumak[8] oraz kora miejscowych drzew. Ornamenty wykonuje się przy użyciu tradycyjnych stempli – qəlib[5][3].
Lista UNESCO
edytujW listopadzie 2014 roku sztuka wyrobu i symbolika kelaghai została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO[9].
Przypisy
edytuj- ↑ KELAGHAYI ART. Azerbaijan Folk Applied Art [online], kelaghayiart.az [dostęp 2019-04-10].
- ↑ KELAGHAYI ART. Azerbaijan Folk Applied Art s. 9 [online], kelaghayiart.az [dostęp 2019-04-10].
- ↑ a b Kelagai - reviving ancient traditions - News [online], Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi, 29 marca 2019 [dostęp 2019-04-14].
- ↑ Silk Manufacturing Places of Azerbaijan. Kelaghai [online], Travellicon, 19 listopada 2018 [dostęp 2019-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-14] (ang.).
- ↑ a b c Atrybut azerbejdżańskiego piękna: Kelaghayi [online], itinari, 23 marca 2018 [dostęp 2019-04-10] (pol.).
- ↑ Azerbejdżan – więcej niż petrodolary [online], Kultura Liberalna, 4 lipca 2015 [dostęp 2019-04-10] (pol.).
- ↑ Jedwabne chusty kəlağayı – Azerbejdżan [online], azerbejdzan.eu [dostęp 2019-04-10].
- ↑ Artisans reveal the secrets of how to make the iconic kelaghayi head scarf [online], euronews, 20 maja 2021 [dostęp 2023-07-02] (ang.).
- ↑ Traditional art and symbolism of Kelaghayi, making and wearing women’s silk headscarves [online], UNESCO Intangible Cultural Heritage [dostęp 2023-07-02].