Szeki
Szeki[1] (azer. Şəki) – miasto w północnym Azerbejdżanie. Jest jednym z miast wydzielonych i siedzibą administracyjną rejonu Szeki.
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Rejon | |||
| Zarządzający |
Elkhan Usubov↗ | ||
| Powierzchnia |
9 km² | ||
| Populacja (2013) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+994 02424 | ||
| Kod pocztowy |
AZ5500 | ||
| Tablice rejestracyjne |
55 | ||
Położenie na mapie Azerbejdżanu  | |||
 41°11′31″N 47°10′14″E/41,191944 47,170556
| |||
| Strona internetowa | |||
Miasto położone jest na skraju wyżyny Xan, niedaleko od południowych stoków Wielkiego Kaukazu. Miasto opływają Qurcanaçay i Dəyirmanarxı[2].
Historia
edytujNazwa Szeki wywodzona jest od ludu Saków, zwanego także Scytami ałtajskimi – koczowniczego plemienia, które prawdopodobnie przybyło w te strony w VII wieku p.n.e. i zamieszkiwało te okolice przez kilkaset lat[3]. Przedstawiciele tego plemienia w I wieku p.n.e. walczyli przeciw Rzymianom i niedaleko od miasta pokonali Pompejusza[4]. Już wcześniej miasto było jednym z ośrodków Albanii Kaukaskiej i jej centrum religijnym. Wówczas miasto rozciągało się wyżej w górach, w miejscu gdzie obecnie znajduje się wieś Kiş[3]. W V wieku rejon miasta Szeki wszedł w skład perskiego państwa Sasanidów[4]. W 722 miasto zostało zniszczone przez potoki błotne, które zeszły z gór. W wyniku tego odbudowano miasto kilka kilometrów niżej na południe[2]. Miasto rozwijało się dzięki temu, iż znajdowało się na trasie jedwabnego szlaku łączącego Zachód z Bliskim i Dalekim Wschodem. Na bazarach odbywał się ożywiony handel zbożem, wyrobami garncarskimi i jubilerskimi, miedzianymi naczyniami zdobionymi tzw. „czekanką” oraz przede wszystkim jedwabiem. To dzięki temu produktowi miasto zyskało sławę. Stąd kupcy z Europy, Azji i Bliskiego Wschodu wywozili tutejszy haftowany złotem jedwab[2]. W XV–XVII w. ziemie terenu Szeki przechodziły na zmianę z rąk perskich w tureckie. Pod panowaniem chana Hadżiego Czalabiego (1743–1755) chanat szekijski stał się pierwszym niezależnym chanatem na terenie dzisiejszego Azerbejdżanu[4]. W 1772 miasto nawiedziła potężna powódź, w wyniku której mieszkańcy Szeki musieli się przenieść na nieco wyższe tereny, czyli do obecnej lokalizacji[4][3]. Od XVIII wieku w mieście działało aż 5 karawanserajów (isfahański, tebriski, lezgiński, ormiański i nowy) jednak do dziś przetrwały tylko dwa[5] (obecnie zwane górny i dolny). W roku 1805 rozpoczęła się rosyjska okupacja Szeki. Po śmierci ostatniego chana w 1819, chanat został zlikwidowany, a jego tereny włączone w skład Imperium Rosyjskiego. Rosjanie nadali miastu nową nazwę Nucha, która funkcjonowała w latach 1840–1968[2]. W połowie XIX wieku w mieście przebywał młody Lew Tołstoj w trakcie swojej służby wojskowej, co zaowocowało w późniejszym czasie napisaniem utworu „Jeniec kaukaski”[4]. W 1920 Azerbejdżan okupowała Armia Czerwona, likwidując Demokratyczną Republikę Azerbejdżanu. Utworzona została Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka, w latach 1922–1936 część Zakaukaskiej FSRR w składzie ZSRR, w latach 1936–1991 republika sowiecka bezpośrednio w składzie ZSRR. W czasach ZSRR powstała w mieście fabryka jedwabiu, w której pracowało 7000 ludzi[5].
Zabytki i turystyka
edytuj
Miasto słynie zabytkowego zespołu architektonicznego, który w połączeniu z malowniczą lokalizacją sprawia, że miasto jest jednym z najchętniej odwiedzanych turystycznie miejsc w kraju[3][4].
- okrągła świątynia z V–VI w. (obecnie Muzeum Rzemiosła Artystycznego),
- hamam Ağvanlar,
- hamam Dərə,
- mury zamkowe z lat 1759–1780,
- górny karawanseraj z XVIII w.,
- dolny karawanseraj z XVIII w.,
- hamam Yeraltı z XIX w.,
- meczet Omara Efendiego z XIX w.,
- meczet Piątkowy z XIX w.,
- pałac chanów szekijskich z XVIII w.,
- dom chanów szekijskich z 2 poł. XVIII w.,
- ogród chanów z XVIII w.,
- minaret meczetu Giləhli z XVIII w.,
- most z XVIII–XIX w.,
- budynek fabryki z XIX w.,
- dom Alidżan-beja z XIX w.,
- dom Farhad-beja z XIX w.,
- kościół ormiański z XIX w.,
- hamam Abdulxalıq z XIX w.,
- meczet i hamam Qışlaq z XIX w.
W mieście znajdują się dwa muzea: Historii oraz Rzemiosła Artystycznego. W pierwszym można zapoznać się m.in. z życiem codziennym mieszkańców Szeki od średniowiecza do XIX wieku. Podobna ekspozycja znajduje się w drugim muzeum, które mieści się w budynku starego kościoła z V–VI wieku[4].
Ze względu na swoją historię związaną z handlem i produkcją jedwabiu, w mieście co roku urządza się Święto Jedwabiu. W jednym z zabytkowych karawanserajów odtwarza się pradawny obraz szekijskiego bazaru: demonstruje się tkaniny jedwabne i chusty utkane przez miejscowych mistrzów, słynne szekijskie kołnierze, a także urządza się pokazy mistrzów rzemiosła w pałacu chanów szekijskich[2].
Szeki słynie w całym Azerbejdżanie z poczucia humoru mieszkańców. Już w czasach Związku Radzieckiego odbywał się w mieście Festiwal Humoru, obecnie znany jako Dzień Humoru. Co roku 1 kwietnia, z okazji tego święta, w mieście organizowane są parady i kabarety[4].
Miasto jest znane ze swoich lokalnych specjałów kulinarnych. Jednym z nich jest miejscowa odmiana piti, czyli środkowoazjatyckiej zupy z wkładką mięsną[3], a także szekijskie słodycze wyrabiane z mąki ryżowej oraz miejscowa chałwa[4].
W 2010 roku Szeki odwiedziło 15 tys. turystów[6].
Galeria
edytuj-
Okrągła świątynia z V–VI w. (obecnie Muzeum Rzemiosła Artystycznego) -
Hamam Ağvanlar -
Mury zamkowe z lat 1759–1780 -
Górny karawanseraj z XVIII w. -
Dolny karawanseraj z XVIII w. -
Pałac chanów szekijskich z XVIII w. -
Dom chanów szekijskich z 2 poł. XVIII w. -
Hamam Yeraltı z XIX w. -
Meczet Omara Efendiego z XIX w. -
Dom Alidżan-beja z XIX w.
.jpg)
Komunikacja
edytujDworzec autobusowy jest usytuowany ok. 1,6 km na południe od centrum, przy jednej z głównych ulic miasta. Odjeżdżają stąd autobusy oraz marszrutki do Baku oraz do innych miast w kraju[3].
Dworzec kolejowy znajduje się ponad 16 km na południe od miasta, już poza jego granicami. Dworzec znajduje się na linii kolejowej z miasta Yevlax do leżącego przy granicy z Gruzją miasta Balakən[3].
Klimat
edytujKlimat umiarkowanie ciepły. Znaczne opady deszczu nawiedzają miasto, nawet w najsuchszych miesiącach. Klasyfikacja klimatu Köppena-Geigera Cfa. Na tym obszarze średnia temperatura wynosi 12,9 °C. W ciągu roku średnie opady wynoszą 695 mm. Najsuchszym miesiącem jest grudzień z opadami na poziomie 28 mm. W maju opady osiągają wartość szczytową ze średnią 90 mm. Różnica w opadach pomiędzy najsuchszym a najbardziej mokrym miesiącem wynosi 62 mm. Najcieplejszym miesiącem w roku jest lipiec ze średnią temperaturą 24,5 °C, z kolei najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperaturą 1,3 °C. Wahania roczne temperatur wynoszą 23,2 °C[7].
Miasta partnerskie
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ Polski egzonim przyjęty na 111. posiedzeniu KSNG.
- ↑ a b c d e Szeki – Zagatały. W: Azerbejdżan. Wyd. 1. Pruszków: Rewasz, 2014, s. 222–225. ISBN 978-83-62460-38-0.
- ↑ a b c d e f g Północny i zachodni Azerbejdżan. W: Sławomir Adamczak: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Pascal, 2013, s. 420–423, seria: Praktyczny przewodnik. ISBN 978-83-7642-141-4.
- ↑ a b c d e f g h i Szeki i okolice. W: Gruzja, Armenia i Azerbejdżan – Magiczne Zakaukazie. Wyd. IV. Gliwice: Wydawnictwo Helion, 2012, s. 427–429, seria: Przewodniki Bezdroży. ISBN 978-83-246-7447-3.
- ↑ a b Azad Sharifov: Shaki – Paradise in the Caucasus Foothills. azer.com. [dostęp 2015-04-02]. (ang.).
- ↑ Зарегистрировано увеличение туристического потока в Шекинский район. www.1news.az, 2011-07-13. [dostęp 2015-04-02]. (ros.).
- ↑ KLIMAT: ŞƏKI. climate-data.org. [dostęp 2015-04-03]. (pol.).